O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI QUROLLI KUCHLAR HARBIY TIBBIYOT AKADEMIYASI KAFEDRA: TIBBIYOT XIZMATNI TUZISHI VA TAKTIKASI MAVZU : XALQARO GUMANITAR HUQUQNING ASOSIY QOIDALARI VA ULARNING SHARHI Topshirdi: Kursant Sharofov D.A. Qabul qildi: QK xizmatchisi Nurullayev A.J. TOSHKENT-2023
10-§. Xalqaro bo'lmagan tusdagi mojarolar va xalqaro gumanitar huquq
l- § . «Xalqaro gumanitar huquq» tushunchasi
l- § . «Xalqaro gumanitar huquq» tushunchasi
Xalqaro gumanitar huquq xalqaro huquqning harbiy harakatlar olib borishning taqiqlangan usullari va vositalarini aniqlash yo'li bilan urush falokatini cheklashga va urush qurbonlarini himoyalashga qaratilgan tarm og'idir. K o'pincha eskichasiga xalqaro gum anitar huquq «urush qonunlari va odatlari» deb yuritiluvchi harbiy harakatlar olib borish qoidalari harbiy usullar va vositalardan foydalanishni cheklaydigan prinsiplar va norm alar m ajmuyidan iboratdir. kutubxonasi BM Tning Xalqaro sudi xalqaro gum anitar huquqning quyidagi ikkita asosiy prinsipga e ’tibom i qaratadi: birinchisi, tinch aholi va fuqaro obyektlarini himoyalash, kombatantlar va nokom batantlar o'rtasidagi tafovut; ikkinchisi, kombatantlarga ortiqcha jabr berilishini taqiqlash. Xalqaro gum anitar huquqning asosiy manbayi odatdir. Odat normalari 1899—1907-yillardagi Gaaga konvensiyalarida, shuningdek, 1949- yilgi Jeneva konvensiyasida kodifikatsiyalangan1. Xalqaro gum anitar huquq normalari davlatlarning qurolli m ojarolar chog'idagi amaliyoti negizida emas, balki davlatlarning shartnomaviy amaliyoti va xalqaro tashkilotlarning rezolyutsiyalari bazasida shakllanadi. Bu jarayon konvensiya, kam dan-kam hollarda xalqaro tashkilot rezolyutsiyasi qabul qilinishi bilan boshlanadi. Shundan keyin xalqaro odat huquq normalariga mos keluvchi tegishli huquq qoidalari davlatlar va tashkilotlar tom onidan tan olinadi. Xalqaro gum anitar huquqning harakat qilish doirasiga davlatlararo munosabatlar sohasi kiradi. Xalqaro gum anitar huquq davlatlar o'rtasidagi har qanday qurolli mojarolarga taalluqlidir. Bunda ushbu mojaroning xarakteri, kelib chiqishi va sabablari ahamiyatiga ega emas. Xalqaro huquq bo‘yicha ayrim m utaxassislar xalqaro gum anitar huquqni faqat qurolli mojarolar sharoitida, ya’ni urush vaqtidagina amal qiladigan qurolli mojarolar huquq deb atashadi2. Xalqaro gum anitar huquq o ‘zining asosiy talablarini joriy etar ekan, harbiy harakatlam i amalga oshirish vositalari va usullarini cheklaydi va urushayotgan tom onlar zimmasiga harbiy harakatlarda ishtirok etm ayotgan yoki ishtirok etishni to ‘xtatgan shaxslami ayash majburiyatini yuklaydi. Xalqaro gum anitar huquqning bosh maqsadi — urushning g ‘ayrioddiy vaziyatlarida inson hayoti, sog‘lig‘i va qadr-qim m atini him oya qilishdan iborat. Inson q ad r-q im m a tin i him oya qilish vazifasi davlat zo ‘ravonlikda ayblanayotgan hollarda alohida ahamiyat kasb etadi. Xalqaro gum anitar huquq inson huquqlarini davlat hokimiyati tom onidan o 'tk azilad ig an tazyiqlardan him oya qiluvchi xalqaro huquq bo‘limining bir qismi hisoblanishi ham bejiz emas.
1 Xalqaro gum anitar huquqqa doir eng m uhim k o 'p tom onlam a shartnom alar ro'yxati / / Xalqaro gum anitar huquq: Jeneva konvensiyalari to'plam i / M as’ul m uharrir A. X. Saidov. T oshkent, 2002, 4 3 3 -4 3 7 -b etlar. ! Qarang: Xalqaro gum anitar huquq: Insonparvarlik va xayrixohlik m uam m olari instituti / M as’ul m uharrir A. X.Saidov. Toshkent, 2000.
