Karakalpak tüRKÇESİndeki tip terimleri
Jötellen-,< ? jötel+le-n- Jötel-
Yüklə 172,12 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Jötellen-,< ? jötel+le-n- Jötel- fiilinin dönüşlü şekli. Jötelles-, < ? jötel+le-s- Jötel- fiilinin işteş şekli. Jötellet-, < ? jötel+le-t- Jötel- fiilinin ettirgen şekli. Jötelt-, < T. jötel-t- Jötel- fiilinin ettirgen şekli. Jötkir-, < T. jöt-kir- Yansıma söz (f.) Arada sırada “jötel” (soğuk algınlığı) hastalığına yakalanmak ve o halde ses çıkarmak.
leke bırakması. 2. Hastalığın birinden başkasına geçmesi, sirayet etmek.
yer alan ve kan pompalayan organ, kalp. *Jüregi aynı-: Midesi bulanmak, kusacağı gelmek.
Jürekle-, < T. yürek (ED, 905a) jürek+le- (f.) Yüreği ağrımak, yüreği sıkılmak, sıkmak. K
bulunan ve tuvalette dışarıya atılan dışkı. Karantin, < İt. quarantina
(is.) 1. Karantina, hastaları belli bir süre sağlıklı olanlardan ayırma işi. 2. Bulaşıcı hastalığa yakalanmış olanları sağlık açısından kontrol etme noktası.
Kele: Kele bol-, < T. kel- (ED, 715a) kel-e+bol- (bir.f.) Hastalıktan kurtulmak, iyileşmek. Kemlik, < T. kem (ED, 720b) kem+lik (is.) Sıkıntı, hastalık, dert. Kesel, < Ar. kesel
(is.) 1. Hasta. 2. ağız. Dert, sıkıntı. *Kesel bol-: Hasta olmak, hastalanmak. Qoyanşıq kesel: Ağızdan köpük çıkarıp bayıltan bir hastalık, sara. Kesellen-, < Ar. kesel+le-n-
(f.) Hastalanmak. Kesellik, < Ar. kesel+lik
(sf.) Hastalık, hasta oluş. *Nerv keselliği: Sinir hastalığı. Keselxana, < Ar + Far. kesel+hâne (bir.is.) Hastane. Kewil sora-: < T. köñül + sora- (bir. f.) Gönlünü, hatırını sormak; hastanın, dertlinin halini sormak.
bağı. 2. Karnın ortasında bulunan delik kısım, göbek. 3. Kuş midesinin (kursağının) bir bölümü. *Kindik şeşe: Yeni doğmuş bebeğin göbeğini kesen kadın, göbek annesi.
Klizma, < R. klizma (is.) 1. Şırınga. 2. Şırınga yoluyla makattan su veya sıvı verip bağırsakları temizleme işi.
doktor.
Kodeyin, < Fr. codéine (is.) Kodein ilacı, afyondan çıkarılan ve öksürüğü kesmeye yarayan bir alkaloit.
yere ılık su vb. şeylere batırılarak uygulanan mendil, pamuk gibi şeyler, kompres.
sıkıştıran alet, kompresör. Konsilium, < R. < Fr. consultation (is.) Bir hastalığı tam olarak teşhis etmek için değişik branştaki doktorların bir araya gelmesi, konsültasyon. Köksaw, < T. kök+sa-w (is.) Akciğer hastalığı, verem.
Köşir-, < T. köş-ir- (f.) Hastanın iyileşmesi için tütsü yakmak. Köz, < T. kö:z (ED, 756b) (is.) İnsan veya diğer canlıların görme organı, göz. *Köz äynek: Gözlük. Köz jum-: Ölmek, dünyaya gözlerini kapatmak. Közdiñ qaraşığı: Göz bebeği, gözün ortasındaki yuvarlak siyah kısım. Közi şıq-: Gözü çıkmak, görmez olmak. Közi şıqqır: Gözü çıksın anlamında beddua. Gülli köz: Ak düşmüş göz; gözüne ak düşen kişiye halk, “gözünün gülü var” diye de söyler. Segiz köz: Bel omurgasının kuyruk sokumu ile birleştiği yer. Tawıq köz:
Karakalpak Türkçesindeki Tıp Terimleri 7 Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 13, 2012 Karanlık çökmeye başladığı zaman gözü görmeyen kişi. (İçki içenin çocuğu “tavuk gözlü” olurmuş diye halk arasında batıl bir inanış vardır.) Şorrıq köz: Göz bebeğini ak bastıktan (gözüne leke düştükten) sonra gözü görmeyen kişi. Şüñirek köz: Oyuk göz, içe çökmüş göz. Közäynek, < T. +Ar. köz+äynek (bir. is.) Gözlük. Közäynekli, < T. +Ar. köz+äynek+li (sf.) Gözlüklü, gözlüğü olan, gözlük takmış. Közäynektey, < T. +Ar. köz+äynek+tey (sf.) Gözlük gibi, gözlüğe benzer. Közildirik, < T. kö:z (ED, 756b+ il- (?i:l-) (ED, 125b) il-dir-ik (bir. is.) bk. Közäynek. Koloniya, < Fr. colonie (is.) Organizmalar topluluğu, hücre veya diğer canlılar grubu. Krizis, < Fr. crise (is.) Hastalığın en ileri derecesi, bunalım.
Kurator, < R. kurator
(is.). Hastanelerde nöbetçi doktor, nöbetçi asistan (öğrenci). Kursovka, < R. kursovka (is.) Kaplıca gibi yerlerde, yatmadan, sadece dinlenme (tedavi) ve yiyecek için verilen belge.
güneşin çarpması sonucu hastalanmak, güneş geçmek.
yükselmesi. Q Qağındı, < T. kakı- (ED, 609b)kakı-n-dı (is.) Ciğeri sıkıştırıp rahatsız eden (nefes almayı güçleştiren ve insana sıkıntı, acı veren) bir hastalık. *Qağındı tiygir: “Hasta olasın, hastalıklara kalasın” anlamında bir kargış, beddua sözü. Qaltıratpa, < T. kalı: (ED, 617b) kalı-t-ır-at-pa (is.) Sıtma hastalığı, sıtma sebebiyle titreme. Qaltırawıq, < T. kalı: (ED, 617b) kalı-t-ır-aw- ıq(sf.) Hastalıktan dolayı eli ayağı titreyen. Qamtım, < T. kamtı-m “1. Kendi içine dâhil etmek, katıp yığmak, kuşatmak, sarmak. 2. Bir şeyi el ile tutmak, yakalamak, sarmak” (KTTS) (is.) Avuç, avuç içi. Qamşı, < T. kamçı (ED, 626a)(is.) Erkek hayvanların cinsiyet (erkeklik) organı. Qan, < T. ka:n (ED, 629b) (is.) 1. Kan. 2. ağız. Ölüm, ecel. *Qan al-: Vücuttan kan almak. Qan azayıwı: Kanın azalması, kanın azalmaya başlaması, kansızlık. Qan basım: Vücutta kanın artması, çoğalması. Qan ber-: Kan vermek, kan aldırmak. Qan jiber-: Yaralanmış organ (vücuda) kan vermek.
akması, kanamak. Qan ket-: İsteği dışında vücuttan kan gitmek, kan akmak. Qan
kırmızısı, kıpkızıl. Qan siy-: Zorluk görmek, azap çekmek, kan işemek. Qan sor-: Kan emmek. Qan sorğış: Vücuttan kan emen canlı mahlûk. Qan şıqpa-: Vücudun yaralanmış yerinden kan çıkmamak, kanamamak. Qan tamır: Kan damarı.
tedavi edilmesi, şifa ümit etmesi. Qant, < Ar. kand (is.) Şeker. *Qant diabeti: Kan şekeri denilen hastalık. Qaraqaptal, < T. kara: (ED, 643b) qara+qaptal (bir.is.) İnsanlarda ve atın aygır olanında görülen bir cinsî hastalık.
hastalığın tekrar nüksetmesi, tekrar hasta olmak, aynı hastalığa bir kez daha yakalanmak. Qäste, < Far. haste (is.) Hasta.*Qäste bol-: Hasta olmak, dert ve sıkıntıya düşmek. Qıltamaq, < T. qıl+tamaq (bir.is.) Boğazdan yemek geçirmeyen, boğazı tıkayan bir hastalık, gırtlak hastalığı.
hissi gelmek. Qışıma, < T. kaşı- (ED, 671a) qışı-ma (is.) İnsan ve hayvanlarda görülebilen, kaşıntı hastalığı, kaşıntılı deri hastalığı.
ettirgen şekli. Qol, < T. ko:l (ED, 614b) (is.) Kol, omuzla parmaklar arasındaki vücut organı; el. F. Tokat 8 Pamukkale University Journal of Social Sciences Institute, Number 13, 2012 Qolqa, < T. ko:l (ED, 614b) kol+ka (is.) 1. Yürekten vücut organlarına kan gönderen asıl damar, atardamar. 2. Soluk borusunun ciğerle birleştiği yer. Qoltıq, < T. koltuk (ED, 619a) (is.) Koltuk, kolun altı, omuzun alt kısmı. Qoyanşıq, < T. koyan “tavşan” + çık [ TT.de kullanılan “yılan+cık gibi] (is.) Aniden insanı şaşkına çeviren veya bayıltan sancılı hastalık.
“Qoyanşıq” hastalığı olan. Qoyanşıqtay, < T. koyan (ED, 678a) qoyanşıq +tay (sf.) “Qoyanşıq” hastalığına benzer. Qulaq, < T. kulkak (ED, 621a) (is.) Kulak, işitme organı.
Quyañ, < T. kuy-añ (is.) Beyindeki bazı sinir sistemlerinin bozulmasından ortaya çıkan bel ağrısı.
benzer, bel hastalığı gibi. L Labirint, < R. labirint (is.) Kulağın iç boşluğu, iç kulak boşluğu. Laringit, < Fr. laryngite (is.) Damağın şişip ağrımasıyla ilgili hastalık. Lazaret, < R. lazaret (is.) Askerlerin tedavi olduğu yer, askerî hastane. Läket, < ? (sf.) İnsan organlarındaki kusur. Läketlen-, < ? läket+le-n- (f.) Yaramaz duruma gelmek, işe yaramaz olmak, sakatlanmak. Läketlew, < ? läket+le-w (sf.) Arızalı, kusurlu, sakat, işe yaramaz. Läketlik, < ?läket+lik (is.) Sakatlık, arızalı oluş, kusurluluk. Lepse, < ? (is.) Çocuklarda ve yaşlılarda görülen solunum yolları hastalığı. Lepselik, < ? lepse+lik (sf.) Solunum yolları hastalığı ile ilgili. Letargiya, < Fr. léthargie (is.) İnsan veya canlıların derin uyku hali. M Maqaw, < ? (is.) ağız. Bir hastalık adı. *Maqaw pestey: Kötü hastalığa benzer, “maqaw” hastalığı gibi. Maqawday, “Maqaw” hastalığı gibi. Martıw, < mart-ıw ? (is.) Kendini kaybetme, albastı hastalığı. Martıwday, < martıw+day (sf.) “Martıw” hastalığına yakalanmış gibi, kendini kaybetme (albastı) hastası gibi. Mayıplıq, < ? mayı-p+lıq(is.) Bir organı olmamaklık, aksaklık, topallık. (krş. Mayır- Bir organından olmak, bir organı veya parçası zarar görmek, işe yaramaz duruma gelmek. KTTS)
görmek (sanmak). Mayıptay, < ? mayıp+tay (sf.) Topal gibi, aksak gibi.
Mayır-, < ? mayı-r- (f.) Bir organından olmak, bir organı veya parçası zarar görmek, işe yaramaz duruma gelmek.
işe yaramaz duruma düşmek, bir organı kırılmak.
yaramaz. 2. Bir organı eksik, kusurlu, aksak. Mäntirsekle-, < ? män+tirsek+le- (f.) 1. Yaramaz olmak, kötü olmak, kötü hale gelmek. 2. Bir organı eksik olmak, aksak olmak.
hekimlik dalı. Meditsinalıq, < R. meditsina+lıq (is.) Tıpla, hekimlikle ilgili. Medpunkt, < R. medpunkt (is.) Sıhhî yardım merkezi, sağlık ocağı. Medsestra, < R. medsestra (is.) Hemşire, sağlık hemşiresi. Karakalpak Türkçesindeki Tıp Terimleri 9 Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 13, 2012 Medsestralıq, < R. medsestra+lıq (is.) Hemşirelikle ilgili.
Merez, < Ar. maraz (is.) Bir tür hastalık (vücutta yaralar çıkar.) Merezdey, < Ar. maraz+dey (sf.) “Merez” hastalığı gibi. (bk. Merez) Mertil-, < T. mert-il- (f.) Ağır işten bir organına zarar gelmek, sakatlanmak. Mertin-, şekli.
Mertiliwşi, < T. mert-il-iw+şi (is.) Sakatlanan, kırılan, mertilen. Mertiliwşilik, < T. mert-il-iw+şi+lik (is.) Sakat hale gelme, kırılma halinde olma. Mıspıl, < ? (is.) Boyun veya damak bezlerinin irinleşip aktığı bir hastalık. Mıspılday, < ? mıspıl+day (sf.) “Mıspıl” hastalığı gibi. (bk. Mıspıl) Mışyak, < R. mış’yak (is.) Arsenik elementi, zırnık. Miy , < ? (is.) Beyin, beyin organı. Murın, < T. burun (ED, 366b) (is.) Burun, koku alma organı. Murınlı, < T. burun (ED, 366b) +lı (sf.) 1. Burunlu, burnu olan. 2. Burnu büyük olan. Müşe, < Moğ. muce “memur; üye” (is.) 1. Vücut azaları, organ. 2. Vücut, beden. Müşedey, < Moğ. müşe+dey (sf.) “Müşe” gibi. (bk. Müşe) Müşele-, < Moğ. müşe+le- (f.) Vücudu organlarına ayırmak, parçalamak. Müşelen-, < Moğ. müşe-le-n- (f.) Organları parçalanmak, vücudu parçalara ayrılmak. Müşeles-, < Moğ. müşe+le-s- (f.) Müşele- fiilinin işteş şekli. Müşelet-,< Moğ. müşe+le-t- (f.) Parçalatmak, hayvanın vücudunu parçalatmak. Müşelettirt-, < Moğ. müşe+le-t-tir- (f.) Parçalara ayırtmak, parçalattırtmak. Müşeli, < Moğ. müşe+li (sf.) Uzvu, organı olan. Müşesiz, < Moğ. müşe+siz (sf.) Uzuvsuz, organı olmayan. N
tiryakisi, eroinman. Narkotik, < Fr. narcotique
(is.) Uyuşturucu madde, narkotik. Nawqas, < ? (is.) Hasta, bîtap. Nawqaslan-, < ? nawqas+la-n (f.) Hastalanmak, sağlığı bozulmak. Nawqaslı, (sf.) Hasta, sağlığı bozulmuş. Nawqaslıq, (is.) Hasta oluş, hastalıklı oluş. Nawqaslılıq, < ? nawqas+lı+lıq bk. Nawqaslıq. Nawqasşılıq, < ? nawqas+şı+lıq (is.) Hastalıklı oluş, sağlıksız oluş. Nevralgiya, < Fr. névralgie (is.) Sinir ağrısı, nevralji. Nevroz, < Fr. névrose (is.) Sinir sisteminin bozulmasından doğan hastalık. Nevrolog, < Fr. neurologue (is.) Nörolojist, sinir sistemini araştıran, onunla ilgilenen uzman. Nevrologiya, < Fr. neurologie (is.) Nöroloji, sinirlerle ilgili bilim dalı. Nevropatolog, < Fr. neuropathologue (is.) Sinir doktoru.
Nevropatologiya, < Fr. neuropathologie (is.) Nöropatoloji. Neyron, < Fr. neurone
(is.) Nöron, sinir hücresi. Neyroxirurg, < Alm. neurochirurg (is.) Nöroşirurg, sinir cerrahı. Neyroxirurgiya, < Alm. neurohirurgija (is.) Nöroşiroloji. Nitroglitserin, < Fr. nitroglycerine (is.) Nitrogliserin ilacı.
Nitron, < Yun. nitron (is.) Petrolden, kömürden, kireçten alınan yapay parça, kumaş; nitron. F. Tokat 10 Pamukkale University Journal of Social Sciences Institute, Number 13, 2012 Nişter, < Far. nîşter (is.) İki yüzlü ve ucu sivri küçük keskin bıçak, neşter. Nişterdey, < Far. nîşter+dey (sf.) Neşter gibi, neşter bıçağına benzer. Nişterle-, < Far. nîşter+le- (f.) Neşterlemek, neşterle kesmek. Nişterlen-, < Far. nîşter+le-n- (f.) Neşterlenmek. Nişterles-,< Far. nîşter+le-s- (f.) Neşterleşmek. Nişterlet-,< Far. nîşter+le-t- (f.) Neşterletmek. Nişterli, < Far. nîşter+li (sf.) Neşterli, neşteri olan, neşter tutan. Nişterlik, < Far. nîşter+lik (is.) Neşter olabilen, neşterlik. Niştersiz, < Far. nîşter+siz (sf.) Neşteri olmayan, neşter tutmayan. Novokayn, < Lat. novacaine (is.) Ağrıyı azaltan ilâç.
O Oba , < Ar. vebâ’ (is.) Veba hastalığı, kolera. Omırtqa,< T. oğurğa: (ED, 92b) (is.) Omurga kemiği. *Moyın omırtqa: Baş ile gövdenin arasındaki omurga kemiği, omurganın boyun kısmı. Oñal-, < T. oŋal-/oŋul- ( ED, 185b) (f.) Hastalığın iyileşmesi. Oñaldır-, < T. oŋal-/oŋul- ( ED, 185b) oñ-al- dır- (f.) İyi ve rahat hale getirmek. Oñaldırt-,< T. oŋal-/oŋul- ( ED, 185b) oñ-al- dır-t- (f.) İyileştirmek, iyi ve rahat duruma getirtmek. Oñalıwşı, < T. oŋal-/oŋul- ( ED, 185b) oñ-al- ıw+şı (is.) Hastalıktan kurtulan, iyileşen. Oray, < T. ora-y (is.) Tepe saçının yuvarlak bir şekil alarak çıktığı yer. Organ , < Fr. organe (is.) Vücut âzası, organ. Organizm, < Fr. organisme (is.) Organizma, canlı vücut, canlı varlık. Organikalıq, < Fr. organika+lıq (sf.) Bitki, hayvan veya insanların vücutlarından çıkan veya onların kalıntısından meydana gelen (şey).
Ö Ökpe, isin-: Nefesi kesilmek, nefes alamamak, tıkanmak. Ötlew, < T. öt+le-w (is.) Bir iç hastalığının adı. Ötlewdey, hastalığı gibi. (bk. Ötlew)
yattığı oda, bölme. Pediatr, < Fr. pédiatr (is.) Çocuk doktoru. Pediatriya, < Fr. pédiatrie (is.) Çocuk hastalıklarıyla ilgili tıp dalı, pediatri. Pediatriyalıq, < Fr. pédiatrie+lıq (sf.) Pediatri ile ilgili, pediatrik. Pentsillin, < Fr. pénicilline (is.) Penisilin. Pes, < Far. pest ? (is.) Kötü hastalık, ağır hastalık. Pestey, < Far. pest+dey (sf.) Kötü (ağır) hastalık gibi. Pısqırıq, < T. pıs+qır-ıq Yansıma söz (is.) Nefes almayı zorlaştırıp hırıldatan bir hastalık; hasta. Piramidon, < İng. pyramidon (is.) Tadı acı, suda eriyen, ağrıyı ve ateşi alan bir ilâç tableti. Psixoterapiya, < Fr. psycothérapie (is.) Psikolojik tedavi usulü, psikoterapi. Plastır, < İng. plaster (is.) Yara bandı, flaster. Poliklinika, < Fr. polyclinique (is.) Poliklinik, hasta tedavi yeri. Porxan, < Hint. ? Burkan (is.) din. Fal açan, oynayıp zikrederek hastalığı tedavi eden adam, falcı; büyücü.
“porxan”a benzer. (bk. Porxan) Protez, < Fr. prothèse (is.) Eksik organın yerine takılan yapay organ, protez. Psixopatalogiya, < Fr. psychopathologie
(is.) Psikolojik hastalıklarla ilgili bilim dalı, psikopatoloji. Putevka, < R. putevka (is.) Dinlenme evi ve sanatoryumda dinlenme ve tedavi için verilen belge.
Karakalpak Türkçesindeki Tıp Terimleri 11 Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 13, 2012
Yüklə 172,12 Kb. Dostları ilə paylaş:
|