Karbon kislotalar. Karboksil gruppaning tuzilishi. Karbon kislotaning fizik va kimyoviy xossalari. Bir asosli kislotalarning asosiy vakillari : chumoli kislota (uning o’ziga xos xususiyatlari), sirka, stearin, olein va boshqa kislotalar

Ikki negizli karbon kislotalar:

• 
  Ikki negizli alifatik qator kislotalarining umumiy formulasi: HOOC-(CH₂)_n-COOH, bu yerda n≥o
  

• 
  Molyar massasi M = 14n + 90.
  

• 
  Nomlanishida harakterli qo’shimcha “diat”.
  

Fizikaviy xossalari :
Ikki negizli alifatik qator kislotalarining gomologik qatorining birinchi vakili -oksalat kislotsi –oq, kristall modda, suvda eriydi.

Ikki negizli alifatik qator kislotalarining gomologik qatori

Formulasi	Nomlanishi	Struktura formulasi
H2C2O4	Etandiat (oksalat)	HOOC – COOH
CH2(COOH)2	Propandiat (malon)	HOOC –CH2 - COOH
C2H4(COOH)2	Butandiat (yantar)	HOOC – CH­2 –CH2 - COOH
C3H6(COOH)2	Pentandiat (glutarat)	HOOC – (CH2)3 -COOH
C4H8(COOH)2	Geksandiat (adipinat)	HOOC – (CH2)4 -COOH

Ikki negizli karbon kislotalarining aromatik qatorlari mavjud:

Olinish usullari : karbon kislotalarning ayrim vakillari tabiatda sof holatda va murakkab efirlar holida uchraydi. Masalan : chumoli kislota chumolida, qichitqi o’tida, (krapiva) va ignabargli archada bo’ladi. Sirka kislotasi sirkada uchraydi. Yog’ va mumlar tarkibida murakkab efirlar holida uchraydi. Valerian kislota valerian o’simligi ildizida uchraydi.
Kimyoviy usullar yordamida karbon kislotalar quydagicha olinadi :

1. 
   Spirt, aldegid, keton va parafinlarni oksidlab olinadi :
   

1. 
   

2. 
   

3. 
   

2. 
   Kislotali yoki ishqoriy muhitda nitril (yo sianid) birikmalarni gidrolizlash :
   

3. 
   Murakkab efirlarni gidrolizlab :
   

Xuddi shu usul bilan yog’lardan yuqori molekulali yog’ kislotalarni - palmitin, stearin, olein va boshqa kislotalar olinadi.

4. 
   Oksosintez orqali olish. Bu usulda kislotalar olish ikki xil usulda olib boriladi.
   

1. 
   Dastlab to’yinmagan uglevodorodlarga konsentrlangan kislotalar (H₂SO₄ va H₃PO₄) va Ni(CO)₄katalizatorligida uglerod (II) oksidi va vodorod ta’sir ettirilib aldegid hosil qilinadi. So’ngra aldegidlarni oksidlab kislotalar olinadi :
   

2. 
   Agar to’yinmagan uglevodorodlarga katalizator ishtirokida (Ni(CO)₄, H₂SO₄ va H₃PO₄ va suv bug’i borligida 300 – 400^oC va 200 – 500 atm bosimda to’g’ridan – to’g’ri uglerod (II) - oksid ta’sir ettirilib, har xil kislotalarni olish mumkin.
   

Masalan :

5. 
   Uchgalogenli uglevodorodlarga ishqor ta’sir ettirib ham kislotalar olish mumkin.