Kateqoriyaların ierarxiyası, ali taksonlar

Həzm sistemi ön, orta və dal bağırsaqdan ibarət ol­maqla üç hissədən iba­rətdir. Bədənin ön ucunda yerlə­şən ağız dəli­yi adətən 6 ədəd dodaqla (aska­rid­də 3 ədəd) əhatə olun­muş­dur. Ağız dəliyi ektodermal udlağa açılır. Bir çox ne­ma­todlarda ud­lağın ön tərəfi xitin dişciklərlə təchiz olunmuşdur. Ud­lağın dal his­səsi soğanaq və ya bulbus adlanan şişkinlik əmələ gətirir.

Udlaq entodermal orta bağırsağa açılır. Orta bağırsağın divarı bir­qatlı epi­te­lidən təşkil olunub, əzələ liflərinə malik deyildir. Yastı qurd­lardan fərqli ola­raq, nema­todlarda həzm hüceyrədaxili olmur. Qi­da­nın həzmi orta ba­ğır­saq­da ge­dir. Orta bağırsaq təd­ri­cən ek­to­der­mal dal bağırsağa keçir və o da yarıq­şə­killi anus dəliyi ilə nə­ha­­yət­lə­nir.

Ne­matod­lar­da proto­nef­ridilər olmur, ifra­zat funk­siyasını dəri vəziləri ye­­ri­nə yetirir. Aska­rid­də yan vallarda dal qurtaracağı qapalı olan iki ifrazat ka­nalı uzan­mışdır. Bu kanallar bədənin ön hissəsinə yaxın qarın tərə­fə əyilərək, bir­ləşib tək kanal əmələ gətirir. Bu kanal qarın tərəfdə if­ra­zat dəliyi ilə xaricə açılır. Sərbəst yaşayan nematodlarda ifrazat funk­siyasını ter­minal hüceyrələr və dəri vəziləri yerinə yetirir.

Bədən boşluğunda olan iri faqosi­tar hüceyrələr də ifrazat funksiyasını ye­rinə yetirir.

Nematodlarda sinir sistemi hipodermada yerləş­miş­­dir. Sinir sis­temi ud­la­ğı əhatə edən sinir həlqəsindən və onun ət­ra­fında toplanan sinir hüceyrə­lə­rindən ibarətdir. Sinir həl­qə­sindən önə doğru 6, arxaya doğru bir neçə sinir sü­tunu (askariddə 6 ədəd) uzanır. Sinir sütunlarından hipodermanın qarın valında yer­lə­şən qarın si­nir sütunu daha yaxşı inkişaf etmişdir.

Udlaqətrafı sinir həl­qəsi, onun ətrafındakı sinir düyünləri və qarın sinir sütu­nu nematodların mər­kəzi si­nir sistemini əmələ gətirir. Hipodermada qa­rın sinir sütu­nun­dan baş­qa, bel, iki yan və iki – subventral və subdorsal sinir sü­tun­ları da var­dır.

Sərbəst yaşayan ne­­ma­todlarda hiss orqanları nis­bə­tən yaxşı in­ki­şaf et­mişdir. Onlarda lamisə or­qan­ları və ya tanqore­sep­torlar, kimyə­vi hiss or­qanı və ya hemoreseptorlar, bə­­zilərin­də işı­ğı hiss edən fotoreseptorlar müşahi­də olunur.

Lamisə orqanları ağız dəliyinin ya­­­xınlığında baş his­sə­də yerlə­şir. Ne­ma­todla­rın baş hissəsi quruluşuna görə çox müxtəlifdir. Dodaqlar üzə­rində sormaclar və ya papillalar inkişaf edir. Papillalar sinir­lərlə təchiz olun­du­ğu­na görə lamisə orqanı kimi əhəmiyyət kəsb edirlər.

Nematodlarda kimyəvi hiss orqan­ları (hemoreseptorlar) başın yan tərəf­lə­rin­də və ya yan dodaqlarda yerləşir. Ne­matodlarda hemo­re­sep­torlar amfidlər ad­­la­nır. Amfidlər müx­təlif formada olur: cibşə­kil­li, spiralvari, girdə, yarıq­şəkil­li, dəlik şək­lin­də və s. Bu hiss orqan­ları er­kək fərdlərdə daha güclü inkişaf et­miş­dir. Bitki­ ne­matodlarında amfidlər dodaqlarda yerləşir.