Kateter uygulamalari

25

DİYALİZ KATETERLERİ

Hemodiyaliz, renal fonksiyonun difüzyon ve ultrafiltrasyon  (ayırma) esasına 

dayalı olarak sağlanmasıdır. Düzenli ve periyodik hemodiyaliz ile metabolik 

son ürünler atılmakta, vücudun elektrolit ve sıvı dengesi sağlanmaktadır. 

Acil durumlarda, A-V fistülün olgunlaşmasına kadar geçen dönemde, bazı 

özel durumlarda ise uzun süreli olmak üzere, hemodiyaliz özel bir merkezi 

ven kateteri aracılığıyla gerçekleştirilir. Hemodiyaliz için kullanılan kateterler, 

yapıldıkları materyallere, kullanım sürelerine ve lümen yapılarına göre farklılık 

gösterirler. 

İdeal bir hemodiyaliz kateteri; 

• Hastaya uygun boy ve çapta seçilmeli 

• Uzun süre dayanabilmeli

• Komplikasyona yol açmadan kolayca kullanılabilmeli

• Uygun kan akımı sağlamalı (300 ml/dk’dan daha fazla)

• Radyoopak olmalı, buna karşın işlem sırasında büzüşmemelidir. 

• Seçilen hemodiyaliz kateteri cilde kolayca ve güvenle tespit edilebilmeli başlıca 

bakterilere ve diğer enfeksiyona yol açan ajanlara karşı dirençli olmalıdır. 

Merkezi venöz kateterler uygulama süresi ve amacına göre geçici ve kalıcı 

olmak üzere ikiye ayrılırlar. Takılacak kateterin geçici ya da kalıcı olmasını 

belirleyen en önemli faktör, öngörülen kateter kullanım süresidir.

a)Geçici Hemodiyaliz Kateterleri (kafsız kateterler)

Geçici vasküler giriş yolu sağlamak için günümüzde kullanılan en yaygın 

yöntem çift lümenli bir kateterin femoral, subklavyen veya internal jugüler 

vene (İJV) yerleştirilmesidir. Geçici hemodiyaliz kateterleri poliüretan yapıları 

gereği daha rijid yapıdadırlar. Hastanın vücut yapısına ve takılacağı bölgeye 

uygun kateter seçilmelidir. Bu kateterler, akut böbrek yetmezliği olgularında ya 

da yeni arteriovenöz fistül açılmış kronik renal yetmezlik olgularında fistülün 

olgunlaşması için zaman kazanmak amacıyla tercih edilir. 3 haftadan daha 

kısa süreli giriş yolu oluştururlar. Eğer mümkünse kateter giriş yeri ultrason ile 

belirlenmelidir.

b)Kalıcı Hemodiyaliz Kateterleri (tünelli-kafl ı kateterler)

Genellikle silikon yapılıdırlar. Bu yapı kateterin daha esnek ve daha az 

trombojenik olmasını sağlamaktadır. Jugüler, subklavyen ve femoral vene 

26

yerleştirilebilirler. Bu kateterler cilt altında açılan tünelden geçirilir ve ciltten 

çıktığı bölgede var olan polyester yapılı kaf sayesinde enfeksiyonu engelleyici 

özellik taşırlar. Akut veya kronik böbrek yetmezliği olgularında genellikle uzun 

süreli (3 haftadan daha uzun) kullanım amaçlı takılırlar. Tünelli- kafl ı kateterler 

AV fistül oluşturulan ve gelişmesi beklenen tarafa yerleştirilmemelidir. Tünelli 

kateterler, kanama riski nedeni ile INR’si yüksek olan ve trombosit sayısı 25,000/

mm

3

’den düşük olan hastalar için uygun değildir. Tüm kafl ı kateterler fl oroskopi 

altında yerleştirilmelidir

Tünelli kateterlerin takılması daha ağrılı olduğu için midazolam ve fentanil ile 

intravenöz sedasyon uygulanmaktadır ve 6 saatlik açlık gerekmektedir. İşlem 

sırasında cerrahi sterilitenin gerekleri mutlak olarak uygulanır.

Komplikasyonlar

Hemodiyaliz kateterlerinin takılması bazı komplikasyonlara neden olabilir.  

Erken dönem komplikasyonlar arteriyel ponksiyon,  hematom oluşması, sinir 

yaralanması, pnömotoraks, hemotoraks, kateter disfonksiyonu ve aritmidir. 

Geç dönem komplikasyonlar ise kateterin kalış süresi ile ilişkilidir. Geçici 

kateterlerin ortalama kalış süresi İJV ve subklavyen kateterler için 3-4 haftayı, 

femoral kateterler için 2 haftayı geçmemelidir. Sürenin uzaması hem trombotik 

komplikasyonları, hem de enfeksiyon riskini artırmaktadır.

• Kateter pansumanlarının değişimi ve manipülasyonlar sadece eğitimli diyaliz 

personeli tarafından yapılmalıdır (kateter enfeksiyonları en az 5 kat azalacaktır).

• Hemşire mutlaka eldiven giymeli ve maske takmalıdır.

• Kateter çıkış yeri her hemodiyalizde enfeksiyon belirtileri açısından muayene 

edilmelidir.

• Kateter çıkış yerine her pansumanda (2-5 günde bir) povidon iyot kullanımı 

önerilmektedir.

• Kuru gazlı bezle kapatılmalı ve her hemodiyalizde değiştirilmelidir.

• Kateterlerin kullanımı sırasında; her hasta için yeni, temiz bir eldiven 

giyilmelidir.

• Kateter kapakları ve set bağlantıları povidon iyot ile 3-5 dakika iyice ıslatılmalı 

ve ayırmadan önce kurumasına özen gösterilmelidir.

• Kateter lümeni ve kateter ucu açık bırakılmamalıdır.

• Setin katetere bağlanması ve ayrılması sırasında hasta ve hemşire maske 

takmalıdır.

27

• Kateterlerin başka amaçlarla kullanımı engellenmelidir. Hemodiyaliz 

kateterleri, acil durumlar dışında kan alma veya hemodiyaliz dışı işlemler için 

kullanılmamalıdır.

• Her kullanımdan sonra kateterin her iki lümeni de heparinli SF (100 U/ml) ile 

yıkanmalıdır. Kullanılmadıkları dönemde ise her gün ya da en azından gün aşırı 

yıkama yapılmalıdır.

• Geçici bir hemodiyaliz kateterinin üç haftadan uzun süre ile kullanılması 

bekleniyor ise manşetli kateterler tercih edilmelidir. 

• Diyaliz için kalıcı erişim yolu olarak SVK yerine fistül veya greft tercih 

edilmelidir. 

• Bir kısmı çıkan kateterler asla geri itilmemelidir.

• Hasta kateterini ıslatmadan banyo yapmalıdır. Eğer banyo sırasında cilt giriş 

yeri pansumanı ıslanır ise hemen değiştirilmelidir.

ÜRİNER KATETERLER

Üriner kateterler hastane içinde ve dışında yaygın olarak kullanılmaktadır. 

Hastaneye yatan hastaların %15-25’ine hastaneye yattığı süre içerisinde en 

az bir kez üretral kateter uygulandığı tahmin edilmektedir ve üretral kateter 

kullanım sıklığının son 20 yılda arttığı bilinmektedir.

Kateterizasyonun Sınıfl andırılması

• Kısa süreli kateterizasyon: <7 gün 

• Orta süreli kateterizasyon: 7-28 gün

• Uzun süreli kateterizasyon: >28 gün

 Kateterizasyon Endikasyonları

Yapılan çalışmalar hastaların %21-31’inde kateterizasyon için herhangi 

bir endikasyon olmadığı göstermiştir. Bu nedenle hasta doğru bir şekilde 

değerlendirilip sadece endikasyon varsa kateter takılmalıdır.

• Üriner sistem obstrüksiyonunun giderilmesi

• Üriner sistem anatomisini bozan cerrahi girişimler

• Mesane disfonksiyonu ya da idrar retansiyonu oluşturan nörolojik bozukluklar 

• Yoğun bakım gerektiren hastalarda idrar çıkışının yakın takibi

• Terminal dönemde idrar inkontinansı olan hastalarda palyatif bakım (yatak 

değişiminin uygun olmadığı hastalar)

• Mesane içi ilaç uygulamaları

• Mesanenin tanı amaçla doldurulması

28

KATETER TİPLERİ

Kateter kalınlıkları French (Fr) birimi ile ifade edilir. Bir French 0.33 mm çapa 

eşdeğerdir.

1-Düz Uçlu Kauçuk ya da Lateks Kateterler: Nelaton ve Whistle tip gibi düz 

uçlu kateterler yalnızca mesanenin bir kez drenajı için kullanılır. Bu kateterlerin 

çok delikli olanları mesane pıhtılarını temizlemek için irrigasyon amaçlı 

kullanılabilir.     

2-Eğri Uçlu Kateterler: Tiemann veya Coude gibi eğri uçlu kateterler, prostat 

büyümesi nedeniyle yükselmiş mesane boynu ve erkek bulbar üretrasının S 

şeklinde olması gibi durumlarda, düz uçlu kateterlere uyum göstermeyen erkek 

üretrasını geçmek için kullanılır.

3-Kendiliğinden Kalıcı Kateterler: Pezzer ve Malecot gibi kendiliğinden kalıcı 

kateterler, açık cerrahi sonrası yerleştirildikleri yerde delikli bir lümen bırakacak 

şekilde şekillerini korurlar. Bu kateterlerin avantajı iyi bir üriner drenaj yapmasıdır.

Resim 17: Düz kauçuk lateks kateter

Resim 18: Eğri uçlu kateter

Resim 19: Kendiliğinden kalıca kateter

29

4-Foley Kateterler: Sürekli üretral kateterizasyon amacıyla kullanılırlar. Distal 

ucundaki balon mekanizması sayesinde kateterin mesane boynundan geri 

kaçması önlenir. İki yollu ve üç yollu foley kateterler mevcuttur. İki yollu 

kateterler sadece idrar drenajı amacıyla, üç yollu kateterler ise mesane 

irrigasyonu ve drenaj için kullanılır.

5-Perkütan Sistostomi Seti: İnfravezikal obstrüksiyonlar ve nörojenik mesane 

disfonksiyonları sonucu gelişen idrar retansiyonlarında üretral kateterizasyon 

yapılamadığı durumlarda kullanılır. 

6-Perkütan Nefrostomi Seti: Üst üriner sistemdeki anatomik boşluğun 

basıncını azaltmak amacıyla ve drenajını gerektiren enfekte obstrüksiyon 

durumlarında renal kistler ve ürinomaların drenajı amacıyla kullanılırlar.

7-Double J Stent: İki ucu j harfi ve domuz kuyruğu şeklinde olan bu kateterler 

asıl tedavi yapılıncaya kadar üreter obstrüksiyonların giderilmesi, soliter 

böbreklerde ESWL öncesi üretere konularak kırılan taş parçalarının obstrüksiyon 

yapmasının engellenmesi için kullanılır. 

Resim 20: Foley kateter

Resim21: Perkütan sistostomi

Resim 22: Perkütan nefrostomi seti

30

KATETER SEÇİMİ

Takılacak kateterin seçiminde en az travmaya yol açan serbest idrar akışını sağlayacak 

en küçük kateteri seçmek önemlidir. Kateterin kendisi yabancı cisim olduğu için 

üretra ve mesanede infl amasyona neden olabilir. Gereğinden daha dar ve geniş 

kateterler komplikasyon riskini arttırır. Kadınlar için 12-14 nolu, erkekler için ise 14-16 

nolu kateterler uygundur. Kısa süreli uygulamalarda plastik kateterler uygulanabilirse 

de 3 haftaya kadar uygulamalarda silikonla kaplı lateks kateterler, 3 haftadan daha 

uzun sürelerde uygulanacaksa silikon kateterler tercih edilir. Özel durumlar dışında 10 

ml hacimli balonlu kateterler kullanılmalıdır.

Kateter Takılması

• Kateter eğitimli bir kişi tarafından aseptik teknik ve steril malzeme kullanılarak 

takılmalıdır. Uygulayıcının yanında bir yardımcı bulunmalıdır.

• Eller yıkanır, kurulanır, steril eldiven giyilir.

• Steril aletle tamponlar tutulup antiseptik solüsyona batırılır, eksternal mea çevresi 

temizlenir (hazır kateter takma seti kullanılmıyorsa, antiseptik solüsyonu yardımcının 

vermesi gerekir).

• Steril delikli örtü ile uygulama alanı örtülür.

• Kateter hazırlanır (hazır kateter takma seti yoksa, yardımcının paketi açarak steril 

kateteri uygulayıcıya vermesi gerekir), kateterin balonunu şişirmek için kullanılacak 

steril sıvı enjektöre çekilir, steril idrar toplama kabı hastanın bacakları arasına 

yerleştirilir (steril idrar toplama kabı yoksa, steril kapalı drenaj torbası katetere 

bağlanır).

• Kayganlaştırıcı jel üretraya sıkılır.

• Kateter üretraya yerleştirilir, idrarın geldiği izlenir. Kateterin mesanede olduğu 

düşünülüyor, buna karşılık idrar gelmiyorsa hafif suprapubik bası yaparak idrarın 

gelip gelmediği kontrol edilir. Yine idrar gelmiyorsa mesane steril serum fizyolojikle 

irrige edilerek kateter ucunun mesanede olduğu kontrol edilir.

• Kateter balonlu kateter ise 8-10 ml steril sıvı ile balon şişirilir, kateter yavaşça geri 

çekilerek mesane boynuna oturtulur.

• Steril kapalı drenaj torbası takılır.

• Balonsuz kateter ise, gelen idrar bittiğinde kateter yavaşça geri çekilerek mesanenin 

tamamen boşalması sağlanır. İdrarın akışı bittiğinde kateter çekilerek çıkartılır.

• Steril örtü kaldırılır.

• Kateter takma sırasında perinede kirlenme olduysa, antiseptik solüsyonla temizlenir.

• Hasta kalktığında drenaj sisteminin bükülüp tıkanmadığı kontrol edilir. İdrar 

torbasının ve toplayıcı sistemin mesane düzeyinin altında tutulması gerektiği 

hatırlatılır.

• Eldivenler çıkartılır, eller yıkanır, kurulanır.

31

ÜRİNER ENFEKSİYONLARI ÖNLEME

Nazokomiyal üriner sistem enfeksiyonları en sık karşılaşılan hastane 

enfeksiyonlarıdır. Nazokomiyal üriner sistem enfeksiyonlarının yaklaşık %80’i 

üriner kateterizasyon sonrası gelişmektedir. Escherichia coli nazokomiyal üriner 

sistem enfeksiyonlarının en sık nedenidir. Bu enfeksiyonların tamamını önlemek 

mümkün olmasa da en önemli belirleyici kateterizasyonun süresidir. Uzun süreli 

kateterizasyon uygulanan hastaların hepsinde bakteriüri gelişir. Uluslararası 

enfeksiyon sürveyans (NNIS) verilerine göre hastane enfeksiyonları kapsamında  

%40 üriner sitem enfeksiyonlarının %20’si kateter takılma sırasındaki 

hatalardan kaynaklanıyor. 29 merkezli yapılan bir çalışmada ÜSİ % 65,3 üriner 

enstrümentasyonla ilişkili % 93,8’i üretral kateter nedeniyle  (Leblebicioğlu ve 

ark. 2003) olduğu saptanmıştır.

Kateterle İlişkili Üriner Sistem Enfeksiyonları İçin Risk Faktörleri

•  Kateterin kalış süresi

•  Başka bir alanda aktif enfeksiyon varlığı 

• Bakım hataları

• Kadın cinsiyet

• Diabetes mellitus

•  Drenaj torbalarının mikrobiyal kolonizasyonu

• Malnütrisyon

32

Üriner sistem enfeksiyonlarını önleme ve hemşirelik bakımı

• Kateter ile ilgili her işlem öncesi ve sonrası eller yıkanmalıdır.

• Üriner sistem enfeksiyonlarını önlemek için kapalı drenaj sisteminin bütünlüğü 

bozulmamalıdır.

• Kateter ve drenaj sistemi ayrıldıysa bağlantı yeri dezenfekte edilerek yeni bir 

drenaj sistemi takılmalıdır.

• Drenaj sisteminin bükülerek idrar akışının engellenmesi önlenmelidir.

• İdrar torbası mesane düzeyinin altında olmalı, torba yere değmemeli askı ile 

yatağa sabitlenmelidir.

• İdrarın rahat akışının sağlanması için torba düzenli olarak boşaltılmalıdır.

• Sadece tıkanma olduğunda yıkama yapılmalıdır.

• Örnek almak için kapalı drenaj sisteminin bütünlüğü bozulmamalıdır. 

Bakteriyolojik örnek için kateterin distali dezenfekte solüsyonlarla temizlenir, 

enjektörle örnek alınır. Diğer idrar analizleri için torbanın boşaltıcı sisteminden 

aseptik koşullarda örnek alınır.

• Mümkün olan en kısa sürede kateter çıkarılmalıdır.

• Perineye sıcak uygulama (ağrı, spazm için) yapılmalıdır.

• Sıvı alımı artırılmalıdır.

• Üriner kanal irritanlarından kaçınılmalıdır (çay, kahve, alkol, kola, turunçgil, 

baharatlar),

• Mesaneyi her 2-3 saatte bir boşaltmada hasta cesaretlendirmelidir.

• Kateter hareketini önleme için iyi tespit edilmelidir.

• Gelen idrar sık gözlemlenmelidir (renk, koku vb.).

• Su ve sabunla perineal temizlik yapılmalı, kurulanmalı ve bu hasta ve 

yakınlarına öğretilmelidir.

• Vital bulgular ve ateş izlemi yapılmalıdır.

• Küvet yerine duş kullanılması önerilmelidir.

33

• Her bağırsak boşaltımı sonrası perine ve üretral meatüsü temizleme (önden 

arkaya) anlatılmalıdır( Defekasyon sonrası, perianal bölgeyi arkadan öne doğru 

temizlemek mikroorganizmaları üretraya taşır).

• Her 2-3 saatte bir idrarı tamamen boşaltma gerekliliği anlatılmalıdır.

• Cinsel ilişki sonrası mesaneyi boşaltmanın önemi belirtilmelidir.

• Ateş ya da başka belirtilerde sağlık kuruluşuna başvurmaları gerektiği 

belirtilmelidir.

• Torbanın hasta mesanesi üzerine getirilmesi zorunlu ise drenaj tüpü 

klemplenmelidir.

34

KAYNAKLAR

1.  Duran E, Çıkırıkçıoğlu M, Ege T, Arar C, Edis M, Düğümlenmiş Pulmoner Arter 

Kateterinin Çıkarılmasında Uygulanabilecek Yöntemler,Türkiye Klinikleri Kalp-

Damar Cerrahisi 2001; 2:101-104

2.  Damar İçi Kateter İnfeksiyonlarının Önlenmesi Kılavuzu, Hastane 

İnfeksiyonları ve Kontrolü Derneği, 2005

3.  Atahan E, Yasım A, Cantimur A, Hemodiyaliz Hastalarında Geçici Kateter 

Uygulamaları ve Komplikasyonları, Erciyes Tıp Dergisi (Erciyes Medical Journal),  

2006; 28 (2): 071-076 

4.  Tonbul HZ, Altıntepe L, Hemodiyalizde Kateter Enfeksiyonları, Türk Nefroloji 

ve Transplantasyon Dergisi 2003;12 (2) 78-83

5.  Halıcı Ü, Duran E, Canbaz S, Hemodiyaliz Kateterleri ve Kateterizasyon 

Teknikleri, Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 2004;21(1-3):23-3

6.  Çil BE, Balkancı F, Hemodiyaliz Kateterleri, Hacettepe Tıp Dergisi, 2004;35: 49-

51

7.  Ünver S, Atasoyu EM, Evrenkaya TR, Tülbek MY, İki Ucu Keskin Bıçak: 

Hemodiyaliz Kateterleri, Türk Nefroloji ve Transplantasyon Dergisi 2003;12 (4) 

184-190

8.  Yapıcı N, Aykaç Z, Alhan C, Kopman E, Kateter Uygulaması Sırasında Görülen 

Pulmoner Arter Yaralanmaları, GKD Cer. Derg. 1994; 2: 194-196

9.  Oğuzkurt L, Kısa Dönemli (Tünelsiz) Kateter Uygulamaları, THD Hematoloji 

Pratiğinde Uygulamalı Kateterizasyon Kursu Kitabı, 2006

10. Karayavuz A, Kateter Hemşireliği, THD Hematoloji Pratiğinde Uygulamalı 

Kateterizasyon Kursu Kitabı, 2006

11. Akıncı SB, Kritik Hastada Hemodinamik Monitörizasyon, Yoğun Bakım Dergisi 

2003; 3(1):5-21

12. Usta Yeşilbalkan Ö, Onkoloji Hastalarında Sık Kullanılan Venöz Giriş Aracı: 

İmplante Port Kateter, C.Ü. Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi,2005; 9: 49-54.

13. Güleser GN, Taşçı S, Onkolojide Sık Kullanılan Santral Venöz Kateterleri ve 

Bakımı, F.Ü.Sağ. Bil. Tıp Derg. 2009: 23 (1): 47-51

14. Tuna Oran N, Port Kateter: Venöz Yolu Nasıl Sürdürebiliriz?  Maltepe 

Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt2, Sayı:3, Aralık 2009

35

15. Swan-Ganz Flow-Directed Monitoring Catheters. Technical Data, Baxter 

Healthcare Corporation, California, 1998

16. Ovayolu N, Coşkun Güner İ, Karadağ G, Santral Venöz Kateter (SVK) 

Uygulanan Hastalarda Uygulama Öncesi ve Sonrası Alınan Önlemlerin 

Belirlenmesi, Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006; Cilt: 9 

Sayı: 3 

17. Leblebicioğlu H, Öztürk R, Santral Venöz Kateter İlişkili Enfeksiyonlar: Tanı ve 

Önlem Metodlarında Yeni Yaklaşımlar, Yoğun Bakım Dergisi 2002;2(Ek 1):97-105

18. T.C Sağlık Bakanlığı Acil Sağlık Hizmetleri İntravenöz (Damar İçi) İlaç/Sıvı 

Uygulama, 2010

19. Boyvat F, Uzun Dönemli (Tünelli) Kateter ve Port Uygulamaları, THD 

Hematoloji Pratiğinde Uygulamalı Kateterizasyon Kursu Kitabı, 2006

20. Tercan F, Venöz Kateterizasyon İçin Girim Yolları ve Kateter Tipleri, THD 

Hematoloji Pratiğinde Uygulamalı Kateterizasyon Kursu Kitabı, 2006

21. .http://www.edwards.com/products/pacatheters/ThermodilutionCatheter.

htm

22. Aygün P, İ.Ü.Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hemşirelik Hizmetleri Müdürlüğü. 

Hastane Enfeksiyonları Korunma ve Kontrol, Sempozyum Dizisi. No:60. 2008; 

131-137 

23. Temel Üroloji, 2007,ISBN:975-277-135-1

24. Campbell Üroloji, Cilt 1,ISBN:975-277-039-8

25. Bakır M, Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Klinik Bakteriyoloji ve 

Enfeksiyon Hastalıkları Anabilim Dalı Yoğun Bakım Dergisi 2002;2 (1):106-115

BU HEMŞİRELİK REHBERİNİN EĞİTİM PLANLAMA 

KOORDİNASYON KURULUNDAN ONAYI ALINMIŞTIR.

TEPECİK EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ HEMŞİRELİK 

HİZMET İÇİ EĞİTİM DÖKÜMANIDIR. PARA İLE SATILAMAZ,  ÇOĞALTILAMAZ