Kazus №1 2006 yil oktabr oyida London sudi italiyalik zara kompaniyasini fransiyalik zargar Paskal Morabitoning yaratgan soxta soatlari

Majburiy litsenziya - bu patent egasining roziligisiz patentlangan mahsulot yoki jarayonni ishlab chiqarish uchun hukumat tomonidan uchinchi shaxsga beriladigan ruxsatnoma. Shunday qilib, u hukumatga patent egasining patentlangan ixtirolaridan boshqalarning foydalanishiga yo'l qo'ymaslik huquqini bekor qilishga imkon beradi.

Majburiy litsenziyalash patent egasining huquqlarini keskin cheklasa -da , jamoat manfaatlari, masalan, hayotni saqlab qoladigan dori-darmonlarga nisbatan bunday aralashuvni talab qilishi mumkin. Ushbu imkoniyatdan noto'g'ri foydalanishdan qo'shimcha himoya qilish uchun Intellektual mulk huquqlarining savdo bilan bog'liq jihatlari (TRIPS) bitimining 31-moddasi majburiy litsenziyalash sxemalari uchun o'n ikkita shartni belgilaydi.

Evropa Ittifoqida majburiy litsenziyalash o'nlab yillar davomida mavjud. Shunga qaramay, deyarli barcha Evropa Ittifoqiga a'zo davlatlar majburiy litsenziyalar berishga ruxsat beruvchi qonunchilik qoidalarini qabul qilgan bo'lsa-da, amalda majburiy litsenziyalash sog'liqni saqlash nuqtai nazaridan kamdan-kam qo'llaniladi. Biroq, COVID-19 pandemiyasi majburiy litsenziyalashni birinchi o'ringa qo'yish imkoniyatini bergan ko'rinadi - masalan, Frantsiya va Germaniya yaqinda o'zlarining majburiy litsenziyalash rejimlarini takomillashtirishni e'lon qilishdi.

Jarayon ixtirodan foydalanish uchun beriladigan odatiy litsenziya berish tartibidan farq qiladi. Bunda har bir davlat maʼlum qoidalarni ishlab chiqadi. Bunda dori vositalari ixtirosining muallifi yoki huquq egasining huquqlari cheklanadi. Davlat dori vositalarini ishlab chiqarish uchun uchinchi shaxslarga litsenziya beradi.

Kazus uchun qo’shimcha umumiy jaob:
Jahon savdo tashkiloti tomonidan 2001-yilda Doha shahrida o‘tkazilgan yig‘ilishida patentlar bilan muhofaza qilinayotgan sanoat mulki obyektlaridan tarkib topgan vositalarni, xususan tibbiyot vositalari tabiiy ofatlar, halokatlar, epidemiyalar va boshqa favqulodda holatlarda muallif roziligisiz majburiy litsenziya olgan holda qo‘llashga ruxsat berish bo‘yicha tegishli qaror qabul qilingan va ushbu norma ko‘plab davlatlar qonunchiligiga garmonizatsiya qilingan. Xususan, O‘zbekiston Respublikasining “Ixtirolar, foydali modellar va sanoat namunalari to‘g‘risida”gi Qonuni 12-moddasida ham patentlar bilan muhofaza qilinayotgan sanoat mulki obyektlaridan tarkib topgan vositalarni tabiiy ofatlar, halokatlar, epidemiyalar va boshqa favqulodda holatlarda qo‘llashga doir norma mavjud. Shu sababli ham ZeroVaccine farmatsevtika kompaniyasining harakatlari qonuniy hisoblanadi.
Epidemiyalar sharoitida muallifning roziligisiz uning patent bilan muhofaza qilinadigan ixtirolaridan majburiy litsenziya olgan holda foydalanish mumkin. Xususan, O‘zbekiston Respublikasining “Ixtirolar, foydali modellar va sanoat namunalari to‘g‘risida”gi Qonunida sanoat mulki obyektidan patent egasining roziligisiz mutanosib miqdorda unga tovon to‘lagan holda foydalanilishiga Vazirlar Mahkamasi qonunchilikda nazarda tutilgan hollarda ruxsat berishi mumkin.