İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
OCAK 2013
KENTSEL MEKAN-
BİREY ETKİLEŞİMİ:
KENTS
EL MEKANA “AFFEKT” ÜZERİNDEN BAKMAK
Benek ÇİNÇİK
Mimarlık Anabilim Dalı
Mimari Tasarım Programı
Anabilim Dalı :
Herhangi Mühendislik, Bilim
Programı :
Herhangi Program
OCAK 2013
İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
KENTSEL MEKAN-
BİREY ETKİLEŞİMİ:
KENTSEL MEKANA “AFFEKT” ÜZERİNDEN BAKMAK
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Benek ÇİNÇİK
(502091089)
Mimarlık Anabilim Dalı
Mimari Tasarım Programı
Anabilim Dalı :
Herhangi Mühendislik, Bilim
Programı :
Herhangi Program
Tez Danışmanı: Doç. Dr. Hüseyin KAHVECİOĞLU
iii
Tez Danışmanı :
Doç. Dr. Hüseyin KAHVECİOĞLU
İstanbul Teknik Üniversitesi
Jüri Üyeleri :
Doç. Dr. Hüseyin KAHVE
CİOĞLU
.............................
İstanbul Teknik Üniversitesi
Doç. Dr.
İpek V. YÜREKLİ iNCEOĞLU
........................
İstanbul Teknik Üniversitesi
Prof. Dr. Günkut AKIN
..............................
Bilgi Üniversitesi
İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü’nün
502091089
numaralı Yüksek Lisans Öğrencisi
Benek ÇİNÇİK
ilgili yönetmeliklerin belirlediği gerekli tüm şartları yerine getirdikten
sonra hazırladığı “KENTSEL
MEKAN-
BİREY ETKİLEŞİMİ:KENTSEL MEKANA
“AFFEKT” ÜZERİNDEN BAKMAK” başlıklı tezini aşağıda imzaları olan jüri önünde
başarı ile sunmuştur.
Teslim Tarihi :
17 Aralık 2012
Savunma Tarihi :
25 Ocak 2013
iv
v
Aileme,
vi
vii
ÖNSÖZ
Süreç boyunca sonsuz güvenleri ve destekleriyle her
zaman yanımda olan sevgili
aileme
ve arkadaşlarıma,
hoşgörü
sü,
açık görüşlülüğü ve desteği ile
motivasyonumumu hiç bir zaman yitirmememi sağlayan danışmanım Doç. Dr.
Hüseyin K
ahvecioğlu’na
,
değerli eleştiri ve katkıları için jüri üyeleri Prof. Dr. Günkut
Akın’a ve Doç. Dr. İpek Yürekli İnceoğlu’na teşekkür ederim.
Ocak 2013
Benek Ç
İNÇİK
(Mimar-
İç Mimar
)
viii
ix
İÇİNDEKİLER
Sayfa
ÖNSÖZ ...................................................................................................................vii
İÇİNDEKİLER
..........................................................................................................ix
KISALTMALAR ......................................................................................................xii
ŞEKİL LİSTESİ
.................................................................................................... xiiii
ÖZET ..................................................................................................................... .xv
SUMMARY ........................................................................................................... xvii
1. GİRİŞ
................................................................................................................... 1
1.1 Çalışmanın Amacı………………………………………………………………..….1
1.2
Çalışmanın
Kurgusu ve Yöntemi .....................................................................3
2. KAVRAMLAR...................................................................................................... 5
2.1 Üstyapı
........................................................................................................... 5
2.1.1 Üstyapının literatürdeki tanımları ve çalışmadaki y
eri .............................. 6
2.1.2 Üstyapı
-mekan i
lişkisi
.............................................................................. 8
2.2 Kentsel Mekan ................................................................................................ 8
2.2.1 Kentsel mekan ....................................................................................... 8
2.2.2 Kentsel mekan-birey i
lişkisi
....................................................................10
2.3 Affekt .............................................................................................................11
3. KENTSEL MEKANA ÜSTYAPI-MEKAN-
AFFEKT İLİŞKİSİ ÜZERİNDEN
BAKMAK ............................................................................................................19
3.1 Bölüm Girişi: Üstyapı
-Mekan-
Affekt İlişkisi…
.................................................19
3.2 Mekan Temsilleri: Piranesi ve De Chirico ......................................................20
3.3 Agorafobi .......................................................................................................24
3.4
Kaygı ve Yabancılaşma
................................................................................36
3.5 Korku ve Güvensizlik ....................................................................................49
3.6 Dikkat Rejimi ve Nörolojik Deformasyon .......................................................57
3.7 Bölüm Sonucu ...............................................................................................67
4. DENEY ...............................................................................................................69
4.1 Deneyin Amacı
..............................................................................................71
4.2 Deney 1. Aşama
............................................................................................71
4.3 Deney 2. Aşama
............................................................................................73
4.4 Deneyin Sonucu ............................................................................................74
5. SONUÇ...............................................................................................................77
KAYNAKLAR .........................................................................................................81
EKLER......................................................................................................................87
ÖZGEÇMİŞ
............................................................................................................97
x
xi
KISALTMALAR
TDK : Türk Dil Kurumu
yy
:
Yüzyıl
NA
: Negatif Affekt
PA : Pozitif Affekt
FK
: Fiziksel Koşul
xii
xiii
ŞEKİL LİSTESİ
Sayfa
Şekil 3.1 :
Piranesi’nin hapishane gravürleri 1745
-
1750. soldan sağa: “Carceri Plate
VI, The Smoking Fire” ve “Carceri Plate VII, The Drawbridge”
..............21
Şekil 3.2 :
De Chirico’dan örnekler. soldan sağa: “The Soothsayer’s
Recompense”,1913; “The Mystery and Melancholy
of a Street”, “Piazza d’Italia”, 1913
........................................................23
Şekil 3.3 :
Eski kentsel dokunun modernizm tarafından yok edilmesine saldıran
Paris “bulvar sanatı”: J.F. Batellier’in “Sans retour, ni consigne”
kitabından bir karikatür (Harvey, 2010).
.................................................26
Şekil 3.4 :
Dönhoffplatz, Berl
in vaziyet planı 1900 dolayları
...................................28
Şekil 3.5 :
Place de La R
epublique, Lille 1880 dolayları
.........................................29
Şekil 3.6 :
Biedermeier stili iç mekana bir örnek .....................................................30
Şekil 3.7 :
Vienna Ringstrasse’nin dönüşümü
........................................................32
Şekil 3.8 :
Soldan sağa: “A Balcony in Paris”, Caillebotte, 1881; A Balcony”,
Caillebotte, 188
2; “Rue Lafayette”, Munch, 1891
..................................33
Şekil 3.9 :
Soldan sağa: “Karl Johan Street”, Munch, 1892; “Scream”, Munch, 1893;
“Anxiety”, Munch, 1891.
........................................................................34
Şekil 3.10 :
L’Eclisse’ den (1962) bir sahne…
........................................................36
Şekil 3.11 :
Simmel’in “Metropol ve Tinsel Hayat” makalesinin grafik gösterimi
......41
Şekil 3.12 :
“Kitchen Stories” (2003) adlı filmden; gözlemcinin mutfak kullanıcısının
hareketlerini kaydettiği sahnelerden
biri. ...............................................44
Şekil 3.13 :
“Homojen metropol toplumu” Christoph Mohr ve Michael Müller,
“ Funktionalitaet und Moderne”
, p.198 (Heynen, 1999) ..........................44
Şekil 3.14 :
Pruitt Igoe (1954-
1956), soldan sağa: vaziyet planı ve yıkılışı
..............45
Şekil 3.15 :
Le Corbusier’in “Radiant City” (1924) projesinden görseller.
................46
Şekil 3.16 :
Biçimsel tekrara ilişkin örnekler (J.F. Frazuier’in
“Babel” projesinden).
49
Şekil 3.17 :
Panoptikon (1785) plan, kesit ve görünüş.
...........................................52
Şekil 3.18 :
New York Üniversitesi Bobst Kütüphanesi (1972) içerisindeki boşluk.
.54
Şekil 3.19 :
1993 yapımı “Groundhog Day” adlı filmin afişi ve sürekli aynı günü
yaşamaya mahkum kahramanını gösteren bir poster.
...........................58
Şekil 3.20 :
Soldan sağa: Paul Citroen “Metropolis” adlı çalışması (1923)., Ed
Ruscha’nın “Twenty Six Gasoline Stat
io
ns” adlı çalışması (1962)
.........59
Şekil 3.21 :
Hays’a göre dış kabuğun evrimi
...........................................................67
Şekil 3.22 :
Literatür taraması sonucu oluşturulmuş üstyapı
-mekan-affekt tablosu
(büyük hali için Ek.A.1) ..........................................................................68
Şekil 4.1: Moodswings adlı uygulamanın ilk aşaması; duygu seçenekleri.
.............69
Şekil 4.2:
Nold’un katılımcıların duygu yoğunluğunu ve çeşitli rotalardaki
deneyimlerini aktaran St
ockton duygu haritası (2000) (büyük hali için
Ek.A.2) ..................................................................................................70
Şekil 4.3: Deney katılımcılarının oluşturduğu İstanbul
duygu-deneyim (affekt)
haritası
..................................................................................................72
Şekil 4.4 : Katılımcılarının ifadelerinin fiziksel konumlarına göre dizilmesi ve renkler
aracılığıyla fiziksel ve affektif ifadelerin vurgulanması aşamasından bir
örnek. ....................................................................................................73
Şekil 4.5 : 93 açıklamanın niteliksel ve niceliksel analizi sonucunda
oluşan affekt
-
fiziksel koşul ilişki tablosu (büyük hali için Ek.A.8).
................................75
xiv
xv
KENTSEL MEKAN-
BİREY ETKİLEŞİMİ:
KENTSEL MEKANA “AFFEKT ÜZERİNDEN B
AKMAK
ÖZET
Kentsel mekana ve kentsel mekanı biçimlendiren etmenlerden biri olarak mimarlık
pratiğine
,
yalnızca mimarlık
disiplini içerisinden bakmak ve
araştırmak yeterli
değildir; zira kentsel mekan da mimarlık pratiği de ekonomi, p
olitika, teknoloji, kültür
gibi
parametrelerin etkisi altında şekillenir.
Metropolleri biçimlendiren, kentsel
mekanın ve dolayısıyla kentsel mekan üretim pratiklerinin kimi zaman aracı, kimi
zaman sahnesi olduğu bu makro ölçekli dinamikler çalışmada “üstyapı”
olarak olarak
tanımlanmıştır.
Kentsel
peyzaja
benzer
biçimde,
kentin kullanıcısı ve
biçimlendiricilerinden biri olarak bireylerin psikolojik dünyaları da dışşal makro
-
sosyal peyzajdaki değişimlerin etkisi altındadır. Kısacası üstyapı
-mekan ve birey
arasında dinamik, yoğun, karşılıklılığa
dayanan bir
ilişki vardır ve tüm bu bileşenler
ve
aralarındaki ilişkiler ağı bir bütünü oluşturur. Kentsel mekan
-
birey etkileşimini
anlamak için
bu bileşenlerin bu bütünün bir parçası olduğununun farkında olmanın
ve bu bütünü kavramanın önemli olduğu düşünülmüştür.
Çalışmanın temel amacı kentsel mekan
-
birey etkileşimini bütüncül (holistik) bir bakış
açısıyla okumaya çalışmak ve paralel olarak yapılan deneyle bir okuma yöntemi
geliştirmek
tir. Kentsel mekan-
birey etkileşimini,
kentsel
mekanın b
ireyler üzerindeki
etkisi ya da başka bir deyişle bireylerin kentsel mekanlara verdikleri tepkiler
üzerinden araştırmayı hedefleyen çalışmada,
kentteki gündelik hayat bir laboratuvar
olarak ele alınmıştır.
Bu laboratuv
arda araştırma yapmak için kullanılan
temel araç;
Türkçe karşılığı “duygulanım; etkilenme” olan ve kısaca “içinde bulunulan çevreye
verilen duygusal tepkiler” olarak tanımlanabilecek “affekt” kavramıdır.
Bu kavram
“Gündelik hayatta kent kullanıcısının maruz kaldığı, içinden geçtiği kısacası
de
neyimlediği kentsel peyzaj kullanıcı üzerinde nasıl bir etkide bulunur, ne gibi ruh
hallerini (affektleri) tetikler, nasıl bir iz bırakır?” ve “Bu bağlamda mekanın birey
üzerindeki etkisini ölçmek mümkün müdür; mümkün
se nasıl ölçülür?” gibi sorular
aracılığıyla belirlenmiştir.
Kentsel mekanlar, kendisini ve bireyi saran makrokozmoz ile içsel dinamiklere sahip
birey arasında kimi zaman aracı, kimi zaman yönlendirici kimi zaman ise ilişkiyi
engelleyici bir pozisyondadır. Çalışmada kentsel mekanın ve mimarlığı
n bu
bağlamdaki olası pozisyonları
ve nasıl bir arayüz olarak çalıştığı, üstyapı
-mekan-
affekt ilişkisi üzerinden kent
e
bakarak araştırılmıştır.
Çalışma beş bölümden oluşur: Birinci bölümde çalışmanın amacı ve kurgusu
açıklanmıştır. İkinci
bölümde, kuramsa
l çerçeveyi oluşturan ilişkiler ağının üç
bileşeni olarak üstyapı, kentsel mekan ve affekt kavramlarının literatür araştırması
sonucu tanımları yapılmaya çalışılmış ve çalışmadaki yerleri; hangi bağlamda ele
alınacakları aktarılmıştır.
Üçüncü bölümde ise kavramsal araçlarla yani
üstyapı
-
mekan-
affekt ilişkisi üzerinden
kente bakılmış, serbest paralel okumalar yapılmıştır.
Geçmişten ve günümüzden doğrudan ilişkili olmayan kavramlar ve olgular arasında
paralellikler aranmış ve bağlantılar kurulmaya çalışılmıştır.
Dördüncü bölümde sanal
olarak işleyen çok katılımcılı bir deney ve sonuçları aktarılmıştır.
Bu deney
aracılığıyla bireylerin İstanbul özelinde mekanla ilişkili yoğun affektif halleri (sınır ruh
xvi
halleri) ve bu hallerin fiziksel tetikleyicileri deşifre e
dil
meye çalışılmıştır. Deney ve
çalışma boyunca yoğunluk ve sınır gibi
durumlara yönelinmesinin nedeni bu
durumların normale referans veren ve görmezden gelinen noktaları görünür
kılabilme potansiyelidir.
Değerlendirme
ve sonuç bölümünde ise
bir kent okuma
sı
yöntemi olarak çalışmanın ve bir model önerisi olarak deneyin, mimarlık kuramı ve
pratiğine nasıl katkıda bulunabileceği sorgulanmış, affektin mimarlık pratiği için
önemi vurgulanmıştır.
Kentsel mekan
ın bireylerin deneyimleri üzerinden var olduğu
önermesinden
hareketle,
mimarlığın da
bu deneyi
mlerin bir parçası hatta başlangıcı olan affektler
üzerinden anlamlandığı ve değer kazandığı öne sürülebilir. Affektin mimari üretim ve
p
ratiği içerisindeki bu pozisyonu göz önüne alındığında;
mekan
la ilişkili affe
kt okuma
çalışmalarının mimarlığın kullanıcısı ile güçlü ilişkiler kurması açısından önemli
potansiyeller barındırdığı düşünülmektedir.
xvii
URBAN SPACE-INDIVIDUAL INTERACTION:
READING URBAN SPACE THROUGH
“AFFECT”
SUMMARY
Urban space as well as architectural practice are shaped by parameters such as
economics, politics, technology and culture; therefore it is not sufficient to examine
and research urban space and architectural practice -as one of the factors that
forms urban space- through the mono perspective that architectural discipline
provides. Urban space and their manufacturing practices are both tools and stages
for the macro scale dynamics that shape metropolises; these dynamics are defined
as “superstructure” in this study. Similarly to urban landscape, individuals
-as both
users and elements that shape the city- and their psychologies are under the
influence of changes occurring in macro-social landscape. Briefly, there is a
dynamic, intense and reciprocal relationship between superstructure, space and
individual; and these elements and the relationship network between them constitute
a whole.
This study aims to research individual-urban space interaction through the influence
of urban space on individuals or the reactions of individuals toward urban space. It
treats daily life in the city as a laboratorial environment, and the basic tool to conduct
research in this laboratory is “affect”.
This concept is determined while asking
questions such as
“How do
es urban landscape that city user passes through, is
exposed to, experiences; influence him/her; what kind of psychological states
(affects) does it trigger? “Is it possible to measure the impact of space on individuals
and if yes, how?”
The thought that there is no direct causal relationship between space and
individuals’ psychology differs this study from environmental psychology studies that
basically research human-space relationships. Psychological states of individuals do
not depend only on physical conditions, but also on inner dynamics such as memory
and subconscious; and similar to urban space, large scale structures have
considerable influence on these states. This thought is one of the awarenesses that
determine the scope of the study. At this poi
nt, the concept of “superstructure” which
can be defined as political, economical, social and cultural structures that have an
effect on city’s physical structure and architectural practice, is introduced.
The concepts that constitute theoretical framework of this study are superstructure,
urban space and individual’s psychological state; affect in special. Throughout the
study,
superstructure, urban space and individual’s psychological state are not
considered as introverted components that influence each other but rather as facets
of a interwoven whole. The dynamic and reciprocal interrelationship between
superstructure, urban space and individual’s psychological state diversify the
questions determining the focus of the study: “How does superstructure for
m urban
space, through which spatial tools does it become visible?”, “ What kind of affects do
these spaces generate?” and “What kind of spaces trigger maximum psychological
reactions?”
xviii
According to Gottshalk (2000) “The accelerating transformations locate
d in the
abstract economical, political, religious, military, techno-scientific, and other
institutions are inevitably experienced in our daily life. Changes in the external
macro-social landscape are accompanied by changes in the internal psychological
on
e…” (p.20). In other words, there is an intense relationship between structures
that shape the city, which are defined as superstructure in this study, and daily,
local, unique emotions, desires and expectations of city users. In this context, the
study questionize how urban space operates as an interface between them.
According to Aydinli (1986), emotional factors-perceptional judgments generated by
spatial stimulation explain the relationship between physical components that can be
measured quantitatively; and perceptional components that can be measured
qualitatively. This study, especially the experiment, focuses on emotional factors
created by spatial stimulation, in other words affects. At this point, it is significantly
important to point out that in the study, space is not considered as the only
determinant of affects, but as a trigger or catalyzer of them instead.
Urban space is background for the individuals under some conditions; it is invisible
to him/her, however under some conditions it can be a trigger of intense affects.
Urban space experiences are ambiguous, unpredictable and open-ended. City is a
network that consists of reciprocal and constant relationships between
superstructure-space and individual; and it is a sum of experiences that are unique
and different from each other but of equal value and significance. In this context, city
is a living and elastic system. This study and the experiment try to get fragments of
this sum consisting of these unique, unpredictable and unrepeated experiences.
This study consists of five sections: In the first section, the aim and scope of the
study is introduced. In the second section, the concepts constituting the theoretical
framework of the study which are superstructure, urban space and affect, are
defined by means of literature research, and their status and contexts throughout
study are discussed. In the third section, the city is read through superstructure-
urban space-affect relationship. In order to create fragments, free parallel readings
were performed throughout past and today. With an eclectic and subjective
approach, connections between various concepts and phenomena that are not
directly linked were established. In the fourth section, an online experiment with
multiple participants is introduced and results are given. The experiment tries to
decipher space related intense affective states and the physical triggers of these
states. It discovers spaces that force individuals to extreme psychological states;
researches whether there is a relation between affects and physical conditions; and
if so how dense is this relation. Firstly, negative psychological (affective) states such
as fear, anxiety, and boredom; and positive psychological states such as peace,
happiness, and relief are scanned. Then
their spatial triggers (named as “physical
conditions” in the study) are scanned; and as a result, a “physical condition
-affect
relationship table” is created. In addition, it is assumed that, as a projection made for
the future, the experiment can be a m
odel and form a base for “an affective risk and
potential map” on Istanbul. The study focuses on situations such as density and
border because they have the potential to be a reference point for normal situations
and to reveal invisible and unnoticed point
s. Experiment’s physical research areas
are outer spaces that are part of city’s daily life.
In evaluation and conclusion
section, the contributions of the study (as a reading method) and the experiment (as
a proposed model) to architectural theory and practice are discussed. Lastly the
significance of affect for architectural practice is emphasized.
Urban space can serve as a medium, a guide or even an inhibitor between the
macrocosmos that surrounds the users and their innerselves. The possible positions
of urban space and architecture in this context are researched via reading the city
through superstructure-space-affect relationship.
xix
The experiment is a proposal for understanding the interaction between urban space
that is composed of different contextual layers and indiviuals having different internal
dynamics. In this context, it focuses not on specific situations but on daily life, not
on singular buildings but on outer space, not on behaviours but on experiences. It
emphasizes daily life, individuals, thereby subjective perceptions and experiences.
There are some studies which literally overlook the city from a distant point of view
and hence they metaphorically overlook many important aspects of the city. The
experiences of individual and the prosperity caused by the differences between
these experiences are some of the aspects that can be overlooked by these kind of
approaches. By this experiment, the study stresses the importance of random and
subjective approaches as well as objective ones, in ord
er to understand city’s
complex and liquid structure.
By researching spaces excluding buildings that can be defined as ”architecture for
boutique” introduced by Kuban (2003), the experiment enables exercising on spaces
that are mostly memorized and considered as not worth researching. For example,
the new “Salı Bazaar” causes the user who used to visit the old “Salı Bazaar” for
years, to get lost; in other words it makes the user anxited. It is considered that
examples such as this one can provide noteworthy information for design
researches and urban studies.
Architecture exists and gains meaning through its relationship with the individual and
space, in other words by individual’s spatial experience. Architecture’s phenomenal
experience cannot be reduced to a single interpretation. This study considers that it
is critical for design researches that aim to understand the city and the individual to
be aware of this plurality, because it is this plurality that actually builds up and
richens the city. An example from the experiment can be given: there is a human
and stimulation density and variety in Eminönü which is defined as “variety and
density related with content“ in the experiment. According to some participants, this
variety and density can be exciting whereas others think that Eminönü offers a very
exhausting spatial experience. At this point, it is accentuated that in this context
there is no absolute right and every opinion is of same value. As stated in “Anxiety
and Alienation” section, when designers ignore the plurality of these spa
tial
experiences and reduce the users to one, and claim that they know them instead of
trying to understand them, serious problems occur. -As it can be seen in Le
Corbusier’s “Pavillon Suisse” dormitory
- when designers homogenize the space,
reduce users’ i
nitiative and even suppress it, the user cannot build a relationship
with space, and becomes alienated. Based on these examples, the study assumes
that each perception and experience in this context has a potential to become a
theory.
Affects are useful conceptual tools in order to understand urban space-individual
interaction by being relational, in movement and transformative. Researching affects
that determine our conscious and unconscious spatial choices in our daily lives can
reveal various potentials for urban users and architectural practice that serves them.
Affect is in a loop in superstructure-space-
individual axis. An example from “
“Attention Regime and Neurological Deformation” subsection can be given: as
stated before, superstructure uses architecture to connect with individuals. Today,
individuals are in a “hyperattention” state; a new kind of attention regime Chul Han
(2003) defines. Since they are exposed to over loaded information and stimulation,
indiviuals are mentally tired; they become bored and uninterested to their
environment due to physical intensity around them. In order to take the individual out
of this affective situation, superstructure (at this point a corporate structure or private
company) and architecture as its agent have limited options. According to Tschumi
(1994), today the only chance of architecture to communicate with the individual is
its power to shock him/her. Briefly, as Eisenman (1993) stated, architecture’s
xx
affective dimension is critically important. Because architecture triggers affects and
reaches the individual through affects.
Based on the proposal that urban space is built by individual’s experiences as a
starting point; it can be asserted that architecture gains meaning and value through
affects as being part and even beginning of these experiences. It is thought that;
taking this position of affect in architectural production and practice into
consideration, affect reading studies related with space can provide valuable
potentials to architecture in regards to build strong relationships with users. Because
each reading of space enables rewriting of space and triggers new ideas.
1
Dostları ilə paylaş: |