Kimyoning asosiy tushuncha va qonunlari. I. Kimyoning asosiy tushunchalari. Atom



Yüklə 480,03 Kb.
səhifə4/51
tarix19.12.2023
ölçüsü480,03 Kb.
#186387
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   51
Kimyoning asosiy tushuncha va qonunlari. I. Kimyoning asosiy tus-fayllar.org

II.Kimyoning asosiy qonunlari.

Massalar saqlanish qonuni (1748-yil Lomonosov) – reaksiyaga kirishayotgan moddalar massasi reaksiyadan so’ng hosil bo’lgan moddalar massasiga hamma vaqt teng bo’ladi.massalar saqlanish qonuniga yadroviy reaksiyalar amal qilmaydi.

Tarkibning doimiylik qonuni (1808-yil Prust) – har qanday toza modda olinish usulidan qatiy nazar o’zgarmas miqdoriy tarkibga ega tarkibga ega.
Tarkibning doimiylik qonuniga molekulyar tuzilishli moddalar,gazlar va oson suyuqlanuvchan qattiq moddalar bo’ysunadi.


N.S.Kurnakov moddalarni o’zgarmas va o’zgaruvchan tarkibli birikmalarga ajratgan
O’zgarmas tarkibli birikmalar – daltonidlar (Dalton xotirasiga) deb atadi.
M; H2O,NH3,HCl,SO2,HNO3
O’zgaruvchan tarkibli birikmalar – bertolidlar (bertole hotirasiga) deb atadi.momolekulyar tuzilishli moddalar asosan metallar birikmalari.
M; UO3 (UO2,5-UO3),VO (VO0,9-VO1,3)

Avagadro qonuni (1811-yil Avagadro) – bir xil sharoitda turli xil gazlarning molekulalar soni o’zaro teng bo’ladi.

Avagadro doimiysi – 6,02∙1023 molekula (atom,ion,zarracha ) bo’ladi.

Molyar hajm – bir mol moddaning n.sh da egallagan hajmi.
Bir mol gaz n.sh da 22,4 litr hajmni egallaydi.


Karrali nisbatlar qonuni (1803-yil J.Dalton) – agar ikki element bir-biri bilan bir necha birikma hosil qilsa,bu birikmalardagi bir element massasi ikkinchi element massasiga kichik butun sonlar nisbatida bo’ladi






No

Modda

Formula

Misol

Ar – nisbiy atom massa


Mr – nisbiy molekulyar massa
V – valentlik
n – atomlar soni
n(OH) – OH guruhlar soni
n(H) – vodorodlar soni




Oddiy modda


E =


E ( Al ) = = 9


2

Oksid

E =


E ( FeO ) = = 36


3

Asos

E =


E ( Mg(OH)) = = 29


4

Kislota

E =


E ( HSO) = = 49


5

O’rta tuz

E =


E ( Mg(PO)) = = 43,667


6

Nordon tuz

E =


E ( NaHSO) = = 1


7

Asosli tuz

E =


E ( Ca(OH)NO ) = = 1




Moddalarning nomi

Moddalarning formulasi








1

Pirit

FeS2


2

Malaxit

Cu(OH)2 ∙ CuCO3


3

Dolomit

CaCO3 ∙ MgCO3


4

Oxaktosh, marmar,bor

CaCO3


5

Bura, tanokor

Na2B4O7 ∙ 10 H2O


6

Potash

K2CO3


7

Glauber tuzi

Na2SO4 ∙ 10 H2O


8

Sulema

HgCl2


9

Kuldiruvchi gaz

N2O


10

Tulki dumi

NO2


11

Is gaz

CO

12

Zar suv, shoh arog`i


3HCl ∙ HNO3


13

Qaldiroq gaz

2H2 ∙ O2


14

Sintez gazi

CO ∙ 2H2


15

Soda

Na2CO3


16

Kristal soda

Na2CO3 ∙ 10 H2O


17

Ichimlik soda

NaHCO3


18

Tahir tuz

MgSO4 ∙ 7 H2O


19

Mis kuporosi

CuSO4 ∙ 5 H2O


20

Temir kuporosi

FeSO4 ∙ 7 H2O


21

Gips

CaSO4 ∙ 2 H2O


22

Albaster

CaSO4 ∙ 0,5 H2O


23

Kuporos moyi

H2SO4


24

Novshadil spirit

NH4OH


25

Metil spirit

CH3OH


26

Etil spirit

C2H5OH


27

Asetilen

C2H2


28

Bertole tuzi

KClO3


29

Margansofka

KMnO4


30

Kalsiy karbid

CaC2


31

Metan

CH4


31

Alyuminiy karbid

Al4C3


32

Sirka kislota

CH3COOH


33

Chumoli kislota

HCOOH

34

Silan

SiH4

35

Fosfin

PH3


36

Arsin

AsH3


37

Stibin

SbH3


38

Ammiak

NH3


39

Silvinit

KCl ∙ NaCl


40

Kaustik soda

NaOH

41

Kinovar

HgS

42

Qum, kvars, shisha

SiO2


43

Halkopirit

CuFeS2


44

So`ndirilgan oxak

Ca(OH)2


45

So`ndirilmagan oxak

CaO

46

Qizil qon tuzi


K3[Fe(CN)6]









Nazariya test
1. Kimyo fani nimalarni o’rganadi?
1) moddalarning tarkibi; 2) moddalarning tuzilishi;
3) moddalarning xossalari; 4) moddalar o‘zgarishlarida sodir bo‘ladigan hodisalarni;
A) 1,2 B) 3,4 C) 1,2,3,4 D) 1,2,3
2. Kimyoning birinchi vazifasi?
1) moddalarni o’rganish; 2) moddalar xossalarini o‘rganish; 3) moddalardan xalq xo‘jaligida qanday maqsadda foydalanish mumkinligini oldindan aytib berish; 4) moddani sintez qilish;
A) 1,2,3,4 B) 1,2 C) 1,2,3 D) 4
3. Kimyoning ikkinchi vazifasi?
1) xalq xo‘jaligida zarur bo‘ladigan turli xil moddalar olish; 2) turli xil plastmassalar; 3) mineral o‘g‘itlar; (va boshqalar),4) dori-darmonlar; 5) aspirin, streptotsid olish; 6) superfosfat, ammiakli selitra olish
A) 1 B) 1,2,3 C) 1,2,3,4,5,6 D) 5,6
4. Qurilish materiallari, sintetik gazlamalar, plastmassalar, bo‘yoqlar, yuvish vositalari, dori-darmonlarni ishlab chiqarishda qaysi fanning muhim roli bor?
A) kimyo B) geokimyo
C) termokimyo D) biokimyo
6. Kimyo bilan biologiya orasida tirik organlarda sodir bo‘ladigan kimyoviy jarayonlarni o‘rga-nadigan kimyoni qaysi fanlari tarkib topdi?
1) bioanorganik; 2) bioorganic; 3) biologik kimyo
A) 1,2 B) 2,3 C) 1,2,3 D) 1.3
7. Kimyo fani qaysi fanlar bilan uzviy bog‘langan?
1) fizika; 2) geologiya; 3) biologiya; 4) geoagrafiya;
5) tarix;
A) 1,2,3,4,5 B) 1,2,3 C) 1,3 D) 2,3
8. Kimyo yutuqlaridan keng foydalanilayotgan sohalarni aniqlang?
1) foydali qazilmalar qazib olish; 2) metallar olish;
3) xalq xo‘jaligida zarur bo‘lgan metallarning qotishmalarini yaratishda
A) 1 B) 2 C) 1,3 D) 1,2,3
11. Kimyo tabiat haqidagi fan bo‘lib, u qaysi fanlar bilan uzviy bog‘liqlikda rivojlanadi?
A) fizika, biologiya, mineralogiya.
B) matematika, mexanika; termodinamika

18. O’zbekiston qaysi hududlarida selitra olish usuli bir xil?

1) Navoiy azot; 2) Farg‘ona; 3) Chirchiq elektrokimyo;

A) 1,3 B) 2,3 C) 1,2,3 D) 1,2


25. jismlar nimalardan tashkil topgan?
A) molekulalardan B)atomlardan
C) ionlardan D)moddalardan
26. Malum shakl va hajmga ega bo’lgan narsalar …..deyiladi
A)modda B)xossa C) xodisa D) jism
27. Moddalarni bir-biriga o’xshash va farqli belgilari …… deyiladi
A)modda B)xossa C) xodisa D) jism
28. Tarkibi o’zgarishi yoki o’zgarmasdan boradigan jarayon ….. deyiladi.
A)modda B)xossa C) xodisa D) jism
29. Faqat jismlar keltirilgan qatorni ko‘rsating.
A) kalit, sim, yog'och, chizg‘ich, kumush qoshiq;
B) temir, mis, kumush, suv;
C) temir, pichoq, mis, sim;
D) kumush, kumush qoshiq, kumush tanga.
30. Quyidagilarning qaysilari jism hisoblanadi?
1) mix; 2) temir; 3) qoshiq; 4) simob; 5) xlorid kislota.
A) 1 va 3; B) 2 va 4; С) 1 va 5; D) 3, 4 va 5.


Fizik kimyoviy xodisalar
1. Quyidagi hodisalarning qaysilari fizikaviy hodisa hisoblanadi?
1) qog‘ozning yonishi; 2) muzning erishi; 3) mis simning
qizdirilganda qorayishi; 4) sutning achishi; 5) benzinning bug‘lanishi.
A) 2 va 5; B) 1,3 va 4; C) 2 va 4; D) faqat 2
2. Quyidagi hodisalarning qaysi biri kimyoviy hodisa hisoblanadi?
1) suvning qaynashi; 2) tuzning suyuqlanishi; 3) temirning zanglashi; 4) benzolni haydash; 5) shamning yonishi.
A) 1 va 5; B) 3 va 5; C) faqat 3; D) 2, 3 va 5

3. Bahor taomlarining tayyorlanish jarayonlari fizikaviy(a) yoki kimyoviy(b) ekanligini aniqlang.


1) bug’doyning tuilishi (sumalak uchun);
2) sumalakning pishishi; 3) ko’katning to’g’ralishi;
4) xamirning ko’pchishi; 5) ko’k somsaning pishishi;
A) a-1,3,4; b-2,5 B) a-1,3; b-2,4,5
C) a-1,4; b-2,3,5 D) a-1,3,5; b-2,4
4. Yangi yil bayramida qilinadigan qaysi tadbir kimyoviy hodisa emas?
A) Bengal shamchalarini yoqish
B) bayram to’rtini pishirish
C) qorbola yasash D) mushak otish
5. Quyidagilardan qaysilari kimyoviy jarayon?
1) metanning yonishi; 2) aluminiy simning cho’zilishi;
3) muzning erib suyuq holga o’tishi; 4) temirning zanglashi; 5) suvning bug’lashi;
A) 1,2 B) 3,4 C) 3,5 D) 1,4
6. Quyidagilardan qaysilari kimyoviy jarayon?
1) naftalinning sublimatlanishi; 2)kisloroddan ozon olish;
3) uranning parchalanib krypton va bariy hosil qilishi;
4) xlorning suvda erishi;
A) 1,3 B) 2,4 C) 1,4 D) 2,3
7. Quyidagi ifodalardan noto‘g‘risini toping.
A) Fizikaviy jarayonlarda modda molekulasi o‘zgarmaydi, kimyoviy jarayonlarda o‘zgarishga uchramaydi.
B) Allotropiya hodisasi tufayli oddiy moddalar soni kimyoviy elementlar sonidan ко‘p.
C) Bir elementning turli allotropik shakl ko'rinishlari bir-biridan kimyoviy xossalari bilan farq qiladi, lekin fizikaviy xossalari bilan farq qilmaydi.
D) Bir kimyoviy element atomlari boshqasidan massasi va xossasi bilan farq qiladi.
8. Quyidagi hodisalarning qaysilarida kislorod moddasining fizikaviy xossasi haqida gap ketadi?
1)kislorodning zichligi normal sharoitda 1,43 g/1 keladi;
2)tabiatda kislorodning uchta izotopi tarqalgan;
3)ultrabinafsha nuri ta’sirida kisloroddan ozon olish mumkin;
4)kislorodning suyuq holati magnitga tortiladi;
5)kislorod faqat ftorli birikmalarida musbat okdsidlanish darajasiga ega bo‘ladi;
6)kislorod suvda juda oz eriydi.
A) 1,3,4,6 B) 1,4,6 C)2,3,5 D)2,5
9. Qaysi bandda oddiy moddaning fizikaviy xossasi haqida so’z bormoqda?
A) Qizil fosforning bertole tuzi ta’sirlashishi portlash bilan boradi.
B) Gipoxlorit kislotasi tarkibidagi kislorodi hisobiga oksidlovchilik xossa nomoyon etadi.
C) Radonning qaynash temperaturasi boshqa nodir gazlarnikidan yuqoriroq.
D) Xlorning yadro zaryadi 17 bo’lib, uchta electron pog’onasi mavjud
10. Qaysi bandda oddiy moddaning kimyoviy xossasi haqida fikr yuritilgan?
A) xlor sariq-yashil tusli gaz.
B) xlorning tabiatda ikkita barqaror izotopi mavjud
C) xlor 3-davr VIIA guruhda joylashgan
D) Xlor suvda erib atomar kislorod hosil qiladi
11. Berilgan tartibda kimyoviy yoki fizikaviy hodisaning o'zgarishini aniqlang.
Havo O2 O3 J2 J2
a) fizikaviy hodisa; b) kimyoviy hodisa.
A) 4-a; 2-a; 3-b; 1-b B) 3-a; 2-b; 4-a; 1-a
C) 3-b; 1-a; 4-a; 2-b D) 4-b; 1-a; 3-b; 2-b
12.Fizik hodisalarda modda yoki jismlarni qaysi xossalari o‘zgaradi(a) va o‘zgarmaydi(b)? 1) agregat holat; 2) tarkib; 3) shakli; 4) hajmi; 5) atom tarkibi; 6) joylashish holati.
A) a-1,2,4,6; b-3,5 B)) a-1,3,4,6; b-2,5
C)a-1,2,5,6; b-3,4 D) a-l,4,6; b-3
13.moddani boshqa modda bilan o‘zaro ta’sirlashuvi nima deyiladi?
A)kimyoviy xossa B) kimyoviy hodisa
C)kimyoviy o‘zgarish D) kimyoviy reaksiya
14. Quyidagilardan qaysilari kimyoviy jarayon emas?
A) temirning zanglashi B) uzumning suvda erishi
C) oltingugurt yonishi D) shisha pishirish
15. Quyidagi holatlarning qaysilari to`g`ri?
1)fizik hodisalar kimyoviy hodisalardan farq qilib, fizik hodisalarda molekulalar saqlanib qolmaydi; 2)molekulalar atomlardan tarkib topadi;
3)kimyoviy hodisalarda molekulalar tarkibi o`zgaradi; 4)kimyoviy reaksiyaga kirishgan moddalarning massasi hosil bo`lgan moddalarning massasiga teng bo`lmaydi; 5)molekulalar orasida o`zaro tortilish va itarilish kuchlari mavjud; 6)bir turdagi atomlar boshqa turdagi atomlardan massasi va xossalari bilan farq qilmaydi.
A) 1, 4, 6 B) 1, 4, 5, 6 C) 2, 3, 4, 5 D) 2, 3, 5
16. Tabiatdagi o‘zgarishlarni qaysi guruhlarga bo‘lishmumkin?
1) fizik ; 2) kimyoviy ; 3) fizik-kimyoviy;
A) 1 B) 2 C) 1,2,3 D) 1,2
17. Modda ustida o‘zgarish borganda moddaning tarkibi o‘zgarib, yangi modda hosil bo‘ladi bu qanday hodisa?
A) fizik o‘zgarish B) kimyoviy o’zgarish
C) enantropiya D) metameriya
18. Moddalarning fizik xossalarini qanday farqlaymiz?
A) kimyoviy reaksiyalar orqali
B) sezgi organlarimiz orqali
C) yondirish orqali D) eritish orqali
19. Modda o‘zgarishga uchraganida moddani tarkibi, kim­yoviy xossasi o‘zgarmasdan, faqat uning holati yoki shakli o‘zgarishi nima deyiladi?
A) fizik o‘zgarish B) kimyoviy o’zgarish
C) enantropiya D) metameriya
20. Keltirilgan jarayonlarmng qaysi bir(lar)i kimyoviy hodisaga misol bo'ladi?
I) tinish jarayoni; 2) sublimatsiya; 3) allotropiya hodisasi; 4) yonish jarayoni
A) 1,2 B) 3,4 C) 4 D) 2,3,4

21. Keltirilgan jarayonlarning qaysi bir(lar)i fizikaviy hodisaga misol bo'ladi?


1) tinish jarayoni; 2) sublimatsiya; 3) allotropiya hodisasi; 4) yonish jarayoni
A) 3 B) 1,2 C) 1,2,3 D) 1,4
22. Shamning yonish jarayonida qanday hodisa(lar) kuzatiladi?
A) fizikaviy В) kimyoviy C) fizikaviy va kimyoviy
D) hajm о 'zgarishi
23. Quyida nechta fizik jarayon keltirilgan?
1) temirni egish; 2) aluminni bukish; 3) shakarni qizdirish; 4) rudadan metalni olish; 5) shisha pishirish
6) misni suyuqlantirish; 7) kumushni havoda
qorayishi;
A) 2 B) 4 C) 3 D) 5
24. Quyida nechta fizik jarayon keltirilgan?
1) po’latni silliqlash; 2) temirni bukish; 3) shamni yonishi; 4) suvni muzlashi; 5) yem-hashakni siloslash;
6) dyuraluminiyni suyuqlantirish; 7) qumdan temir qirindilarini magnit yordamida ajratish;
A) 6 B) 4 C) 3 D) 5
25. Quyida nechta kimyoviy jarayon keltirilgan?
1) temirni egish; 2) aluminni bukish; 3) shakarni qizdirish; 4) rudadan metalni olish; 5) shisha pishirish
6) misni suyuqlantirish; 7) kumushni havoda
qorayishi;
A) 2 B) 4 C) 3 D) 5




Yüklə 480,03 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   51




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin