“Kimyoning asosiy tushuncha va qonunlari mavzusini o’qitishning ilmiy metodik asoslari”


NISBIY ATOM VA NISBIY MOLEKULYAR MASSALAR



Yüklə 1,09 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə17/26
tarix16.04.2023
ölçüsü1,09 Mb.
#99024
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   26
Исақов Ғофуржон

NISBIY ATOM VA NISBIY MOLEKULYAR MASSALAR 
Eng yengil atom – vodorod atomi bo’lib, uning massasi 1,674·10
–27 
kg ni; 
Yerda uchraydigan eng og’ir atom – uranniki – 3,952·10
–25 
kg ni, kislorodniki – 
2,667·10
–27
kg ni , uglerodniki esa – 1,993·10
–26
kg ni tashkil etadi. Hisoblashlarda, 
bunday sonlarni qo’llash noqulaydir. Shuning uchun kimyoda, fizikada va umuman 
hamma tabiatshunoslikda atom massalarining mutlaq emas balki, nisbiy 
qiymatlaridan foydalaniladi. 1961 yilda atom massasining birligi qilib uglerod 


35 
izotopi
12
C atomi massasining 1/12 qismiga teng bo’lgan massa atom birligi 
(m.a.b.) qabul qilingan. 
Ko’pchilik kimyoviy elementlarda massasi turlicha bo’lgan atomlar bo’ladi. 
Shu sababli: elementning tabiiy izotoplar tarkibidagi atomi o’rtacha massasining 
uglerod 
12
C atom massasining 1/12 qismiga nisbatiga teng kattalik kimyoviy 
elementning nisbiy atom massasi (Ar
r
) deyiladi. 
Elementlarning nisbiy atom massaslari (uni «atom massa» deb atalsa ham 
bo’ladi) Ar

bilan belgilanadi, bunda indeks r – inglizcha relative nisbiy so’zining 
bosh harfidir. A
r
(H) , A
r
(O), A
r
(C) yozuvlar vodorodning nisbiy atom massasi, 
kislorodning nisbiy atom massasi va uglerodning nisbiy atom massasini bildiradi. 
Masalan,
A
r
(H) = 
кг
кг
26
27
10
993
,
1
12
/
1
10
674
,
1





= 1,0079 ; 
A
r
(O) = 
кг
кг
26
26
10
993
,
1
12
/
1
10
667
,
2





= 15,9994; 
Nisbiy atom massa – kimyoviy elementning asosiy harakteristikalaridan 
biridir. Atom massalarning hozirgi qiymatlari D.I. Mendeleevning elementlar 
davriy sistemasida berilgan. 
Moddaning tabiiy izotoplar tarkibidagi molekulasi o’rtacha massasining 
uglerod atomi 
12
C massasining 1/12 qismiga nisbatiga teng qiymat moddaning 
nisbiy molekulyar massasi M
r
deyiladi. 
Nisbiy molekulyar massa son jihatdan modda molekulasi tarkibiga 
kiradigan barcha atomlar nisbiy atom massalarining yig’indisiga teng. Uni 
moddaning formulasidan oson hisoblab topish mumkin. Masalan, M
r
(H
2
O) 
quyidagicha topiladi: 
2 Ar (H) = 2 

1,00797 = 2,01594 
Ar (O) = 1 

15,9994 = 15,9994 
Mr (H
2
O) = 18,01534 
Demak, suvning nisbiy molekulyar massasi 18, 01534 ga yoki yaxlitlaganda 
18 ga teng. 


36 
Nisbiy molekulyar massa berilgan modda molekulasining massasiga 
12

atomi massasining 1/12 qismidan necha marta katta ekanligini ko’rsatadi. Masalan, 
suvning molekulyar massasi 18 ga teng. Bu degan so’z, suv molekulasining 
massasi
12 
S atom massasining 1/12 qismidan 18 marta katta demakdir. Nisbiy 
molekulyar massa ham – moddalarning asosiy harakteristikalaridan biridir.

Yüklə 1,09 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   26




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin