Kimyoviy analiz metodlari ma’ruza matni

I bob. SIFAT ANALIZI

1. Sifat analizining asoslari

Anorganik moddalarni sifat analizi qilishning asosiy vazifasi tekshirilayotgan moddaning kimyoviy tarkibini va undagi kation hamda anionlarni aniqlashdan iborat. Sifat analizi ham kimyoviy, fizikaviy hamda fizik-kimyoviy usullar bilan olib boriladi.
Sifat analizi kimyoviy usulda olib borilganda tekshirilayotgan moddada borligi taxmin qilingan komponent (atom, ion, moleku- la) dastlab har xil kimyoviy usullar bilan boshqa birikmaga o‘tkazilib, cho‘kmaga tushiriladi, rangli eritma hosil qilinadi, gaz ajratib chiqaradi (va boshqalar). So‘ngra shular tarkibidan tek- shirilayotgan komponent aniqlanadi.

4

4
Masalan, tekshirilayotgan eritmadan SO ^– ionini topish uchun u dastlab BaSO₄ ko‘rinishda cho‘kmaga o‘tkaziladi, hosil bo‘lgan cho‘kma BaSO₄ HNO₃ da ham erimaydi, shuning uchun tek- shirilayotgan eritmaga HNO₃ va BaC1₂ qo‘shiladi. Bunda SO ^–
ioni bilan quyidagi reaksiya boradi:

4

4
Ba²⁺ + SO²⁻ = BaSO ↓
Agar Cu²⁺ borligi taxmin qilingan eritmaga NH₄OH eritma- sidan ortiqcha miqdorda qo‘shsak, eritma ko‘k rangga kiradi, kompleks tuz hosil bo‘ladi:
Cu²⁺ + 4NH OH = [Cu(NH ) ]²⁺ + 4H O
4 3 4 2
Demak, Cu²⁺ kationini NH₄OH eritmasi yordamida aniqlash mumkin.

2. Analitik reaksiyalar

Eritmalarda ionlarni topish uchun kuzatilishi oson bo‘lgan tashqi effekti o‘zgarishi bilan (masalan, eritma rangining o‘zgarishi, cho‘kma tushishi yoki erishi, gaz chiqishi) boradigan reaksiyalar qo‘llaniladi. Bunda ro‘y beradigan kimyoviy o‘zgarishlar analitik reaksiyalar deb ataladi.
Analitik reaksiyalarning haqiqatda sodir bo‘layotganligini ko‘rsatuvchi tashqi effektli reaksiyalarga misollar keltiramiz:

1. 
   eritma rangining o‘zgarishi:
   

FeCl₃ + 3NH ₄ SCN → Fe(SCN )₃ + 3NH ₄Cl

2. 
   cho‘kma tushishi (yoki erib ketishi):
   

BaCl₂ + H₂SO₄ →↓BaSO ₄+2HCl
Bunda oq kristall cho‘kma BaSO₄ hosil bo‘ladi.

4. 
   gaz ajralib chiqishi:
   

BaSO₃ + 2HCl → BaCl₂ + SO₂ ↑+H ₂O
Analizni bajarishda ta’sir ettiriladigan moddaning miqdoriga va ishlatiladigan eritmalarning hajmiga qarab, qo‘llaniladigan usullar makro, yarimmikro, mikro, ultromikro va submikro usul- lariga bo‘linadi (1-jadval).
1-jadval