Kimyoviy analiz metodlari ma’ruza matni

Neytrallash usuli

1. 
   Neytrallash usulining mohiyati
   

Bu usul eritmalarda kislota va asoslarning o‘zaro ta’siri reaksi- yasiga asoslangan va bunda kuchsiz dissotsilanadigan suv moleku- lalari hosil bo‘ladi:

2
H ⁺ +OH ⁻  → H O
Bu usul bilan to‘g‘ri titrlashda elementlarning miqdorini yoki kislota va asoslarning konsentratsiyasini aniqlash mumkin. Tes- kari yoki o‘rin almashtirish bilan titrlash, asosan, tuzlar, kuchsiz kislota va asoslar miqdorini topishda qo‘llaniladi. Kislota-asosli reaksiyalar vodorod ionining konsentratsiyasi o‘zgarishi bilan bo- radi, shu sababli vodorod ionining konsentratsiyasini [H⁺] aniq- lash kislota-asosli titrlashda muhim ahamiyatga ega.
Neytrallash usulida neytrallash reaksiyasi bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa hajmiy aniqlashlar ham o‘tkaziladi. Masalan, gidrolizlani- shi natijasida kuchli ishqoriy muhit hosil qiladigan va shuning uchun ham kislotalar bilan titrlanadigan Na₂CO₃ va Na₂B₄O₇ ga o‘xshash ba’zi tuzlarni, suvning qattiqligini, ammoniyli tuzlarni, organik birikmalar tarkibidagi azot va h.k. shunday aniqlanadi.
Neytrallash usulining asosiy ish eritmalari kislota (HCl yoki H₂SO₄) va ishqor (NaOH yoki KOH) eritmalaridir.
Sanoatda sulfat va xlorid kislotalar, o‘yuvchi ishqorlar (natriy va kaliy gidroksid) eritmalarining, quruq holdagi kaliy permanga- nat, natriy karbonat, natriy oksalat va boshqa tuzlarning fiksanal- lari chiqarilmoqda. Fiksanallar joylashtirilgan idish (ampula) sir- tiga ularning yaroqlilik muddati ham yozib qo‘yilgan bo‘ladi.
Standart ish eritmalari to‘g‘ri saqlanganda bir necha oy ishla- tish uchun yaroqli bo‘ladi, bunda ularning konsentratsiyasi o‘zgarmasdan turadi.
Kimyoviy analiz laboratoriyasida ishlatiladigan titrlangan erit- malar ko‘pincha fiksanallardan tayyorlanadi. Fiksanallar 1 l aniq 0,1 n yoki 0,01 n eritma tayyorlash uchun kerakli moddadan aniq tortib olingan miqdori yoki o‘lchab olingan hajmi solingan va og‘zi kavsharlangan shisha ampulalardir.
Fiksanaldan eritma tayyorlash uchun ampula sirti dastlab od- diy suv, so‘ngra distillangan suv bilan yaxshilab yuviladi. Shundan so‘ng ampula ochiladi va uning ichidagi moddani to‘kmasdan ju- da ehtiyotlik bilan o‘lchov kolbasiga batamom o‘tkaziladi. Buning uchun 1000 ml li o‘lchov kolbasiga oddiy voronka qo‘yiladi. So‘ngra voronkaga bo‘yni yo‘g‘on, uchi ingichka urgich (boyok – urgich, sindirgich) qo‘yiladi.
Ampulaning bir tomonini pastga qara- tib, uning chuqurcha joyi o‘rtasiga sekin uriladi. Ampulani voronka ichida ushla- gan holda urgichdan foydalanib, ampu- laning ikkinchi (ya’ni yuqori) tomonidagi chuqurchasi ham teshiladi. So‘ngra mod- daning yoki eritmaning hammasi kolbaga yuvgichdagi distillangan suv bilan yax- shilab yuvib tushiriladi. Ampula ichidagi modda erigandan so‘ng kolbadagi suyuq- lik hajmi distillangan suv qo‘shib, kol- baning belgisigacha yetkaziladi, so‘ngra

kolbaning og‘zi tiqin bilan berkitiladi va eritma yaxshilab chayqatiladi (14-rasm).
Kislota-asosli titrlashda ekvivalentlik