Kimyoviy analiz metodlari ma’ruza matni

3.7. Cho‘ktirishga va kompleks hosil qilish reaksiyalariga asoslangan usullar

Cho‘ktirish usulida titrlash jarayonida ayrim qiyin eriydigan birikmalar hosil bo‘ladigan reaksiyalardan foydalaniladi. Hajmiy analizda bunday reaksiyalarning ba’zilaridangina foydalanish mumkin va ular bir qator shartlarni qanoatlantirishi kerak:
a) cho‘kma amalda erimaydigan bo‘lishi zarur; b) cho‘kma yetarli darajada tez hosil bo‘lishi kerak; d) birgalashib cho‘kish singari omillar analiz natijasiga ta’sir etmasligi lozim; e) titrlash vaqtida ekvivalentlik nuqtasini belgilash uchun imkoniyat bo‘lishi kerak. Masalan: Ba²⁺ ionini ushbu reaksiya yordamida aniqlashda:

4

4
Ba²⁺ + SO⁻² = BaSO ↓
ekvivalentlik nuqtasini topish uchun natriy rodizonat ishlatiladi, u Ba²⁺ ioni bilan qizil rang beradi, ekvivalentlik nuqtasida esa qizil rang yo‘qoladi.
Pb²⁺ ionini xromat anioni bilan titrlashda:
Pb²⁺ +CrO⁻² = PbCrO ↓
4 4

4
ekvivalentlik nuqtasini aniqlashda rangli cho‘kma hosil bo‘lishidan foydalaniladi: ortiqcha qo‘shilgan CrO^–2 ioni argentum ioni bilan qizil rangli cho‘kma Ag₂CrO₄ hosil qiladi.
Galogenlarni aniqlash ham kumushning qiyin eriydigan tuzlari hosil bo‘lishiga asoslangan:
Ag⁺+X = AgX↓
Bu yerda X^– bilan Cl^–, Br, J^–, CNS^–, CN^– va boshqa anion- lar ko‘rsatilgan.
Bu reaksiyaga asoslangan usullar hajmiy analizning argento- metriya bo‘limini tashkil etadi. Shu bilan birga galogenlar qiyin eruvchan simob (I) xlorid Hg₂CI₂ va simob (I) yodid HgjJ₂ orqa- li ham aniqlanadi. Bu usul merkurometriya deb ataladi:
2NaCl + Hg₂(NO₃)₂=Hg₂Cl₂↓ +2NaNO₃
Cho‘ktirishda boshqa reaksiyalardan ham foydalaniladi, masa- lan, Zn²⁺ ionini kompleks tuz – geksatsianoferrat (II) bilan titr- lash quyidagi reaksiyaga asoslangan:
3Zn²⁺+2[Fe(CN)₆]^-4+2K⁺=Zn₃K₂[Fe(CN)₆]₂↓
Ekvivalentlik nuqtasida uranil nitrat ortiqcha K₄[Fe(CN)₆] ta’sirida qizil-qo‘ng‘ir cho‘kma hosil qiladi.
Cho‘ktirish usullari kumush, bariy, magniy, simob, qo‘rg‘oshin, rux va boshqa kationlar ta’sirida cho‘ktiriladigan anionlarni miq- doriy aniqlash imkonini beradi. Masalan, shu usullar bilan xlorid- lar, bromidlar, yodidlar, sianidlar, rodanidlar, sulfatlar, xromat- lar, fosfatlar, ferrotsianidlar, shuningdek, yuqorida ta’kidlab o‘tilgan anionlar bilan kam eruvchan birikmalar hosil qiluvchi ka- tionlarni miqdoriy aniqlash mumkin.
Keyingi vaqtlarda titrimetrik analizda kompleksonlar deb ataluvchi organik reaktivlar bilan barqaror kompleks birikmalar hosil qiladigan reaksiyalardan ko‘p foydalanilmoqda.