Kimyoviy analiz metodlari ma’ruza matni

Merkurometriya – simobning erimaydigan birikmalari hosil bo‘lishiga asoslangan teskari analiz usuli:
Hg ²⁺ + 2Cl⁻  → Hg Cl
2 2 2

Merkurometriyada indikator sifatida temir rodanidning to‘q qizil eritmasi ishlatiladi, temir rodanidning rangi ortiqcha miqdor Hg₂Cl₂ ishtirokida rangsizlanadi:

Hg ²⁺ + 2Fe(CNS )  → 2Fe³⁺ + 3Hg (CNS )
2 3 2 2
Indikator sifatida [Hg₂]²⁺ bilan ko‘k rangdagi cho‘kma hosil qiluvchi difenilkarbazon ham qo‘llaniladi.
Kompleksonometriya – kompleksonlar yordamida kompleks hosil qilish reaksiyalaridan foydalanishga asoslangan:
2+ +

2
Na₂ [H ₂ γ]+Ca  → Na [Caγ]+ 2H
Bu yerda γ – komplekson anioni.
Bu usulda indikator sifatida mureksid qo‘llaniladi.

2. Cho‘ktirish usullarining titrlash egri chiziqlari

Tarkibida xlor ioni bo‘lgan eritmani kumush nitratning stan- dart eritmasi yordamida titrlaganda AgCl cho‘kmasi hosil bo‘ladi. Eruvchanlik ko‘paytmasi hamda titrlanuvchi (Cl^–) va standart Ag⁺ eritmalar ionlari konsentratsiyasi ma’lum bo‘lsa, titrlash ja- rayonining istalgan daqiqasida [Ag⁺] va [Cl^–] ionlari o‘zgarishini oson hisoblab topish mumkin.
Faraz qilaylik, NaCl ning 100 ml 0,1 n eritmasi AgNO₃ ning 0,1 n eritmasi bilan titrlanayotgan bo‘lsin. Dastlabki paytda (erit- maga AgNO₃ qo‘shmasdan avval) Cl^– ionlarning eritmadagi kon- sentratsiyasi NaCl ning umumiy konsentratsiyasiga (10^–1 M ga) teng bo‘ladi:
[Cl ^–] = C_NaCl – 0,1·10^–1
Cl^– ionlari konsentratsiyasining manfiy logarifmani pCl bilan belgilab, shunday yozish mumkin:
pCl =–lgC_NaCl =–lg10^–1 = 1
NaCl ning 0,1 n eritmasiga AgNO₃ ning 0,1 n eritmasidan 50, 90, 99, 99,9 ml qo‘shib, borgan sari Cl^– ionining konsentratsiyasi kamayib boradi, pCl ortib boradi.
50 ml 0,1 n AgNO₃ eritmasi qo‘shilganda 50% NaCl cho‘kmaga tushmaydi, ya’ni [Cl^–] ko‘rsatkichi 2 marta kichrayadi.
[Сl ^–] = 50/100 · 0,1 = 5·10^–2 g·ion/l. pCl = –lg5·10^–2 = 2 lg10–lg5 = 1,3
Eritmaga AgNO₃ ning 0,1 n eritmasidan 90 ml qo‘shilganda
(ya’ni NaCl ning 10% i titrlanmagan) xlor ionlarining 10% i cho‘k- tirilmagan holda qoladi va [Cl^–] qiymati o‘n marta kamayadi:
[Cl ^–] =10/100 · 0,1 = 10^–2 g·ion/l
Shu taxlitda fikr yuritib, [Cl^–] ioni qiymatini titrlashning boshqa hollari uchun ham hisoblash mumkin.
Eritmaga AgNO₃ eritmasidan 99 ml qo‘shilganda: [Cl ^–] = 1/100•0,1 = 10^–3 g·ion/l
pCl = 3 · lgl0 = 3
0,1 n AgNO₃ eritmasidan 99,9 ml qo‘shilganda: [Cl^–] = 0,1/100 · 0,1 = 10^–4 g•ion/l
pCl = 4 · lgl0 = 4 AgCl uchun EK_AgCl = 1,7·10^–10 ligini bilib:
EK_AgCl = [Ag⁺]•[Cl ^–] = 1,7–10^–10
lg[Ag⁺]+lg[Cl ^–] = lg1,7•10^–10•(–1) pAg + pCl=10–lg1,7 = 9,77
Nihoyat, arap NaCl ning 100 ml 0,1 n eritmasiga AgNO₃ ning
0,1 n eritmasidan ekvivalent miqdorda, ya’ni 100 ml qo‘shilsa AgCl ning to‘yingan eritmasi hosil bo‘ladi; bu eritmada Ag⁺ va Cl^– ionlarining konsentratsiyalari o‘zaro teng bo‘ladi. Binobarin, ekvivalentlik nuqtasida:
[Ag⁺] = (Cl⁻ ) = = = 1,303⋅10⁻⁵
pCl = pAg = 5 − lg 1,303 = 4,885
yoki umumiy yozganda:
pKt = pAn = –1/2 lg EK_KtAn
Ekvivalentlik nuqtasidan keyingi titrlashda eritmada ortiqcha miqdorda Ag⁺ ionlari yig‘iladi, shuning uchun AgCl cho‘kmaning eruvchanligi kamayadi.
AgNO₃ ning 0,1 n eritmasidan ortiqcha 0,1 ml qo‘shilganda quyidagi natijalarni olamiz:
[Ag⁺] = 0,1/100•0,1 = 10^–4 g•ion/l
pAg = 4; [Cl ^–] = 1,7•10^–6 g·ion/l; pCl = 5,77; 0,1 n AgNO₃ ning 1 ml eritmasi qo‘shilsa:
[Ag⁺] = 1/100 – 0,1 = 10^–8 g•ion/l
pAg = 3; pCl = 6,77; [Sl ^–] = 1,7•10^–7 g·ion/l 0,1 n
AgNO₃ ning 10 ml eritmasi qo‘shilsa:
[Ag⁺] = 10/100 · 0,1 = 10^–2 g·ion/l
pAg = 2; pCl = 7,77; [Cl^–] = 1,7•10^–8 g•ion/l Shunday qilib, AgNO₃ ni ortiqcha miqdorda qo‘shishdan
AgCl cho‘kmasi seziladi va keskin kamayadi.
0,1 n AgNO₃ eritmasidan 0,1 ml qo‘ shilganda ekvivalentlik nuqtasiga erishilgandan so‘ng xlor ionlarining konsentratsiyasi kamayadi:
[Cl^–]=[Ag⁺]=1,303•10^-5 g•ion/l

ya’ni:
[Cl⁻ ] = ^EKAgCl =
[Ag⁺]
1,7⋅10⁻¹⁰
0,1
₁₀₀ ⋅0,1

= 1,7⋅10⁻⁶ g ion/l

1,303⋅10⁻⁵
1,7⋅10⁻⁶
≈ 7,7 marta.

Ortiqcha 10 ml 0,1 n AgNO₃ qo‘shilganda, xloridning konsen- tratsiyasi:

1,303⋅10⁻⁵
1,7⋅10⁻⁸
≈ 770 marta kamayadi_.

NaCl ning 100 ml 0,1 n eritmasini AgNO₃ ning 0,1 n eritmasi bilan titrlash

2-jadval