Kiri sh trigonometriya ta’riflari

Trigonometrik funksiyalar nazariyasi hozirga ko’rinishi L.Eyler asarlari, jumladan uning “CHeksiz kichiklar analiziga kirish” 1748 yildagi kitobida oldi.

Umuman olganda, matematikaning, xususan trigonometriyaning rivojida nafaqat chet el olimlari, balki o’zimizning buyuk allomalarimiz ham o’zlarini hissalarini qo’shganlar. Bulardan Muhammad al-Xorazmiy, Ahmad Farg’oniy, Abu Rayhon Beruniy, Mirzo Ulug’bek, Ali Qushchi, G’iyosiddin Jamshid al-Koshiy kabilardir.

Yulduzlarning osmon sferasidagi koordinatalarini aniqlash, sayyoralarning harakatlarini kuzatish, Oy va Quyosh tutilishini oldindan aytib berish va boshqa ilmiy, amaliy ahamiyatga molik masalalar aniq hisoblarni, bu hisoblarga asoslangan jadvallar tuzishni taqozo etar edi. Ana shunday astronomik jadvallar SHarqda “Zij”lar deb atalgan.

Muhammad al-Xorazmiy, Abu Rayhon Beruniy, Mirzo Ulug’bek kabi olimlarimizning matematik asarlari bilan birga “Zij”lari ham mashhur bo’lgan, ular lotin va boshqa tillarga tarjima qilingan. Evropada matematikaning, astronomiyaning taraqqiyotiga salmoqli ta’sir o’tkazgan.

Beruniyning “Qonun ma’sudiy” asarida sinuslar jadvali 15 minut oraliq bilan, tangenslar jadvali 10 oraliq bilan 10-8 gacha aniqlikda berilgan. Nihoyatda aniq “Zij”lardan biri Mirzo Ulug’bekning “Zij”i – “Ziji Ko’ragoniy” dir. Bunda sinuslar jadvali 1 minut oraliq bilan, tangenslar jadvali 00 dan 450 gacha – 1 minut oraliq bilan, 460 dan 900 gacha esa – 5 minut oraliq bilan 10-10 gacha aniqlikda berilgan.

Beruniyning “Qonun ma’sudiy” asarida sinuslar jadvali 15 minut oraliq bilan, tangenslar jadvali 10 oraliq bilan 10-8 gacha aniqlikda berilgan. Nihoyatda aniq “Zij”lardan biri Mirzo Ulug’bekning “Zij”i – “Ziji Ko’ragoniy” dir. Bunda sinuslar jadvali 1 minut oraliq bilan, tangenslar jadvali 00 dan 450 gacha – 1 minut oraliq bilan, 460 dan 900 gacha esa – 5 minut oraliq bilan 10-10 gacha aniqlikda berilgan.

G’iyosiddin Jamshid al-Koshiy “Vatar va sinus” haqida risolasida ni verguldan so’ng 17 xona aniqligida hisoblaydi