Ч изиқчалилик бир қатор минераллар учун кенг тарқалган хусусиятдир ва у муҳим диагностик белги бўлиб хизмат қилиши мумкин. Баъзи минералларда кристаллар узунлиги бўйлаб (масалан турмалинда, эпидотда), бошқаларида эса – кўндаланг (масалан, кварцнинг призматик томонларида) жойлашганлигини кузатиш мумкин. Пиритнинг кубик кристаллари учун унинг бир томонидаги чизиқчалар бошқа ҳар бир томонлариникига перпендикуляр жойлашганлиги жуда характерли (15-расм).
Эриш излари кристалларнинг томонларида кузатилади ва дастлабки эриш жараёнлари натижаси ҳисобланади. Экспериментал тадқиқотлар кўрсатишича кристалларнинг учлари ва қирралари томонларига нисбатан тез эрийди.
4-AMALIY MASHG’ULOT .
MINERALLARNING KIMYOVIY TARKIBI BO`YICHA TURLARI. SOF TUG’MA MINERALLAR, SUL’FIDLAR Mаqsаd: Minerallarning kimyoviy tarkibi bo’yicha guruhrarga ajratib o’rganish, bilimlаrni kеngаytirish, mustаhkаmlаsh vа ko‘nikmаlаrni chuqurlаshtirish.
Nazariy asoslar: Minerallar kimyoviy elementlardan tashqil topgandir. D.I.Mendeleyevning kimyoviy elementlar davriy jadvalida qayd etilgan 109 ta kimyoviy elementning faqat 11 tasi yer qobig'ida keng tarqalgandir. Bu elementlar O, Si, Al, Fe, Ca, Na, K, Mg, Ti, H va С. Bularning orasida kislorod asosiy o'rin egallaydi. Fersman bo'yicha kislorod (og'irlik jihatidan) yer qobig'ining 49,13 % ini tashqil qiladi. Ikkinchi o'rinda kremniy (26%) turadi. Undan keyin alyuminiy (7,45%), temir (4,20%), kalsiy (3,25%), natriy (2,40%), magniy va kaliy (2,35%), hamda vodorod (1,00%) elementlari turadi. Boshqa elementlar esa Yer qobig'ining atigi 2% ini tashqil etadi.
Minerallar sistematikasi so'nggi vaqtlargacha, asosan, kimyoviy tarkiblariga qarab tuzilgan edi. Minerallar kimyoviy tarkibi va kimyoviy birikmalarining turiga qarab katta guruhlarga ajratilar edi.
Hozirgi mineralogiya fanida minerallar sistematikasi minerallarning kimyoviy tarkibiga, kristallik strukturasiga va genezisiga asoslanadi.
Minerallarning 34% ini silikatlar, 25% ini oksidlar va gidrooksidlar, 21% ini sulfatlar va 20% ini boshqa minerallar tashqil qiladi.
Minerallar tuzilishi va tarkibiga ko'ra quyidagi turlarga bo'linadi:
Sof tug'ma elementlar, sulfidlar
Oksidli va gidrooksidli minerallar
Galoid, sulfat va fosfor minerallari
Karbonatlar va silikat minerallari
Zanjirsimon va lentasimon silikatlar
To'qimasimon silikatlar
