Kirish Mavzuning dolzarbligi

8

---

1.2O‘zbekistonda 1917-1990-yillarda tashkil etilgan muzeylar
faoliyati.
876-1880-yillar muzey faoliyatining muhim bosqichi boldi. Shu yillarda 
numizmatika, etnografiya boiimlari boy kolleksiyalar bilan toidirildi. Turkiston 
general-gubematori M.G. Chemyayev (1882-1884) farmoniga binoan 1883-yili 
muzey xalq kutubxonasiga qo‘shib yuborildi. Asosiy mablag" kutubxonaga 
ajratiladi. General-gubematorlik mahkamasi ixtiyoriga o ‘tgan muzeyga yangi 
tayinlangan ralibarlaming aksariyati yetarli malakaga ega boimasligi, muzey 
ishining nozik jihatlarini 178 tushunmasligi unga m om etilgan osori atiqalaming 
yo‘qolib ketishiga olib keladi. Turkiston muzeylarini boyitish, o ’lkadagi 
yodgorliklami saqlashda havaskorlaming xizmati katta edi. Rus olimlari Turkiston 
o'lkasim oiganishda, 0 ‘rta Osiyo xalqlari hayoti bilan tanishish davomida mahalliy 
ziyolilar, turli xalq vakillari bilan bevosita muloqotda bo‘ldilar. N. Veselovskiy, V. 
Bartold, E. Kal, A. Samoylovichlar o ‘z ilmiy tadqiqotlarida mahalliy aholi 
orasidan yetishib chiqqan havaskorlar tomonidan berilgan m a’lumotlarga ko‘proq 
tayandilar.
Ulaming ilmiy axborotlari, xabar va maktublarida mahalliy oikashunoslar 
faoliyati keng tasvirlangan. Turkistonda N. Veselovskiy rahbarligida o ‘tkazilgan 
ilmiy tadqiqotlarda qatnashgan toshkentlik savdogar Akrom Asqarov yirik 
kolleksionerga aylandi. 1887-yili Rus imperatori arxeologiya jamiyati a ’zosi 
Akram Asqarovni «Arxeologiyada erishilgan yutuqlari uchun» kichik kumush 
medali bilan taqdirlaydi Uni Parijdagi ilmiy arxeologiya jamiyatiga ham a ’zolikka 
saylaydi. A.Asqarov arab, rus tillarini puxta bilgan o ‘z zamonasining yetuk ziyolisi 
boigan.
A.Asqarov o ‘z vasiyatnomasida to ‘plagan kolleksiyalarini hukumatga 
topshirilishini iltimos qilgan. Ammo uning oiimidan keyin to ‘plagan osori atiqalari 
alohida-alohida 
sotilib, 
turli 
odamlar 
qoiiga 
o ‘tib 
ketadi. 
A.Asqarov 
kolleksiyasining katta qismi - 14 mingta tanga va 200 ta buyum Turkiston general- 
gubematori A.Vrevskiy farmoyishi bilan Peterburgga, Imperator arxeologiya
9

---

komissiyasi ixtiyoriga jo ‘natiladi. Mahalliy havaskor Mirza Abdulla N.I. 
Veselovskiy bilan ham aloqada boigan. Veselovskiy uning kolleksiyasini ko‘rib 
chiqib, undan 1202 buyum, shu jumladan 11 ta tilla, 77 ta kumush tanga, 951 dona 
chaqa, 18 muhr, odamlar, hayvonlar va boshqa narsalar tasviri tushirilgan 6 ta tosh 
sotib olgan. Asosiy muzeylar qatorida Toshkentda 1914-yili S.Zaverinning 
Turkiston savdo mollari muzeyi ish boshladi. Lekin bu muzey ba’zi bir sabablarga 
ko‘ra tez orada yopiladi. Muzey faoliyatining ijobiy tomonlarini ham alohida 
ta ’kidlash mumkin4.
Muzeyda saqlangan eksponatlar nafaqat olimlarga, balki keng jamoatchilik 
ommasiga oikani har tomonlama o‘rganishga imkoniyat yaratdi. Muzeydagi 
eksponatlar tar179 tibsiz tarzda va rejasiz yig‘ilgan boisa-da, fanning ma lum bir 
sohasi bo‘yicha foydalanish mumkin bo'lgan har xil kolleksiyalar to ’plangan edi.
Ushbu davrda respublikada yigirmadan ortiq tarix va oikashunoslik muzeylari 
faoliyat ko'rsatgan. Shuningdek. O ‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi 
tizimidagi muzeylar soni ko‘paydi. XX asming 60-80-yillarida o ‘lkashunoslik 
muzeylari markaziy muzeylar fondlaridan olingan ashyo, buyum va hujjatlar 
hisobiga boyib bordi. Bu davrda muzey tarmoqlarini qayta tashkil etish va 
kengaytinsh ishlari davom etdi va m a’lum strukturaviy o ‘zgarishlar sodir boridi. 
Asosiy o‘rinni tarixiy va memorial muzeylar egalladi. Mavjud tarixiy va 
oikashunoslik muzeylarining barchasida yangi tuzum yutuqlarini namoyish etib, 
uning g‘oyalarini keng ommaga singdiruvchi ekspozitsiyalar paydo boidi. 
O ’kashunoslik muzeylarining tipologik tizimi ishlab chiqildi.
Asosiy etibor tomoshabinlaming siyosiy va m a ’naviy ongini oshirishga 
qaratildi. Namangan viloyati o ‘lkashunoslik muzeyi- 1920-yili Namanganda 
oikashunoslik muzeyi ochildi. Muzey ochilishida Namangan shahridagi 1-rus o‘rta 
maktabining fizika o ‘qituvehisi Vladimir Ivanovning xizmati katta boidi. U 1919 - 
yilda Xalq taiimi nozirligiga yozgan xatida o‘quvchilarga puxta bilim berish