Kirish Mavzuning dolzarbligi

6 A lim ov I. , Ergashev F, B o ‘tayev A. Arxivshunoslik. -T.: Sharq, 1997
15

---

II bob. O ’lkamizda tashkil etilgan muzeylar faolyati
2.1 Mustaqillik yillarida O ’zbekistonda yangi tashkil etilgan muzeylar va
ulaming faoliyati
Mustaqillik 
davrida 
muzey 
ishining 
takomillashuvi. 
O ‘zbekiston 
mustaqilJikka erishgandan so‘ng muzey va muzeyshunoslik ishiga davlat siyosati 
darajasida e’tibor berila boshlandi. Prezident Farmoni, Vazirlar Mahkamasining 
maxsus qarorlari, « O ‘zbekmuzey» tashkilotining ta’sis etilishi, «Muzeylar 
to ‘g ‘risida»gi Qonunning qabul qilinishini alohida e ’tirof etish kerak. Jahon 
muzeyshunosligi tajribalarini qoilashga zarur shart-sharoitlar yaratish maqsadida
O ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1998-yil 12-yanvardagi Farmoni 
qabul qilindi Ushbu hujjat O ‘zbekistondagi muzeylar faoliyatida burilish nuqtasi 
boiib, ulaming tarixida yangi davr boshlanganini anglatadi. Mustaqillik davrida 
muzeyshunoslik va muzey ishiga oid dastlabki maxsus hujjat O ‘zbekiston 
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan 1994-yil 23-dekabrda qabul qilindi. 
Albatta, bu hujjat o ‘z davri uchim muhim ahamiyat kasb etdi. Unda respublika 
muzeylarining vazifalari, istiqbollari belgilab berildi. Hujjatda O ‘zbekiston muzey 
boyliklari fondi to ‘g ‘risidagi Nizomni, muzeylarda saqlanayotgan tarixiy-madaniy 
boyliklami ro‘yxatga olish, jamlash va saqlash tartibi to ‘g ‘risida yo'riqnoma ishlab 
chiqish va tasdiqlatish ko‘zda tutildi, O ‘zbekiston Respubiikasidagi muzeylar 
ishining yagona tizimini vujudga keltirish, ular faoliyatini muvofiqlashtirish va 
uslubiy 
yordam 
ko‘rsatish 
uchun 
O ‘zbekiston 
Respublikasi 
Madaniyat 
vazirligining markaziy apparati taikibida uchta xodimdan iborat Muzey ishlari 
bosh boshqarmasini tuzish ko‘zda tutildi. Hozirgi kunda tarixiy durdonalami asrab - 
avayJash, o'tmish osori atiqalarini, nodir qoiyozmalami ilmiy jihatdan o ‘rganish 
har taraflama tadqiq etilishiga jiddiy e’tibor berilmoqda. Xususan, O ‘zbekiston 
Res185 publikasi Prezidentining 1998-yil 12-yanvarda qabul qilingan «Muzeylar 
faoliyatini tubdan yaxshilash va takomillashtmsh to'g‘risida»gi Farmoni muzeylar 
maqomini yuksaltirishga qaratilgani bilan qimmatlidir. Ushbu Farmonda
16

---

O ‘zbekiston hududida qadimdan shakllangan muzeylar tizimini yanada 
takomillashtirish, ularni xalqning m a’naviyaxloqiy kamolotida tutgan o ‘mini 
vuksaltirish, muzey fbndlarida saqlanib kelinayotgan xalqimizning boy tarixini, 
mustaqilligimiz odimlarini aks ettiruvchi noyob, nodir eksponatlami avavlab- 
asrash lozimligi ta'kidlandi. Ularni o ‘rganish, boyitib borish, dunyoga olib chiqish 
va taig'ib etish, xalqimiz ongida milliy g ‘urur va iftixor, istiqlol va Vatanga 
sadoqat tuyg'ulanni kuchaytirish yoiida keng foydalanish lozimligi ko'rsatildi. 
Muzeylami zamon talablariga mos yuqori malakali mutaxassislar bilan ta’minlash, 
moddiy-texnika bazasini mustahkamlab, jahon muzeyshunosligining eng ilg‘or 
tajribalarini qoilash uchun zarur shart-sharoitlar yaratish lozimligi ta’kidlandi. 
Farmonning birinchi bandida O ‘zbekiston Respubhkasi Madaniyat vazirligi va 
tegishli idoralarga mavjud barcha turdagi muzeylar faoliyatini muvofiqlashtirish, 
zarur ilmiy-uslubiy yordam ko‘rsatishni ta ’minlash maqsadida « O ‘zbekmuzev» 
jam g‘armasi tashkil etilishi ko‘zda tutildi. «Muzeylar to ‘g ‘risida»gi Qonun. 2008- 
yil 12-sentabrda O ‘zbekiston Respublikasining «Muzeylar to ‘g ‘risida»gi Qonuni 
qabul qilindi. Ushbu Qonunning maqsadi muzeylaming tashkil etilishi va faoliyati 
sohasidagi munosabatlami tartibga solishdan iborat. Qonun 8 bob, 36 moddadan 
iborat boiib, 1-bobda umumiy qoidalar, ya’ni Qonunning maqsadi, muzeylar 
to ‘g ‘risidagi qonun hujjatlari, asosiy tushunchalar o ‘z ifodasini topgan. Bugungi 
kunda muzeylar sonining o‘sishi umumjahon jarayoni boiib, har besh yilda ular 10 
foizga ko‘payib bormoqda. Faqat mustaqillik yillarida 0 ‘zbekistonda o ‘ndan ziyod 
muzeylaming, xususan, Temunylar tarixi davlat muzeyi, Qatag‘on qurbonlari 
xotirasi muzeyi. Termiz arxeologik muzeyi, Olimpiya shon-shuhrati va boshqa 
muzeylaming tashkil etilishi ham yuqoridagi fikmi tasdiqlaydi. Bugungi kunda
O ‘zbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligi doirasida 90 ta muzey mavjud 
boiib, shulardan 43 tasi tarix va oikashunoslik ixtisosligidagi muzevlardir.
O ‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi tasarmfida 186 to itta muzey 
boiib, O'zbekiston tarixi davlat muzeyi, Temuriylar tarixi davlat muzeyi, Qatag'on 
qurbonlari xotirasi muzeyi, Alisher Navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeylari 
shular jumlasidandir. Bulardan tashqari, m aium muammo, mavzu, inshoot yoki
17

---

jarayonni ifoda etuvchi muzeylar soni ham tobora ko‘payib bormoqda. 1990- 
yillaming boshida O'zbekistonda jamoatchilik muzeylari keskin kamaydi.
Ammo bugunga kelib, bu muzeylaming ba’zilari qayta tiklanib, konsepsiyasi 
tubdan o ‘zgartirildi, Ularda faoliyat olib borayotgan xodimlar o‘zlarining kasbiy 
mahoratlarini oshirish uchun davlat muzeylari xodimlari qatorida malakalarini 
oshirish bilan shug uliamshmoqda. Ayrim jamoatchilik muzeylari awalgidek o ‘z 
faoliyatini kengaytirib, davlat muzeyi maqomini olmoqda. Yana bir o ‘ziga xos 
xususivat ayrim jamoatchilik muzeylarining «davlat muassasasiga aylanishi» emas, 
balki o'zining maqomini saqlab, kuchli va e ’tiborli muzeyga aylanish harakatidir. 
Masalan, qadimiy Samarqand shahrida MDH va Boltiqbo‘vi davlatlari orasida 
yagona hisoblangan muzey joylashgan. Bu Xalqaro tinchlik va birdamlik muzeyi 
boiib, jam oat tashkiloti hisoblanadi7. U mustaqillik davrida Samarqand shahridagi 
«Esperanto» millatlararo do‘stlik klubi a’zolari tomonidan tashkil etilgan. «Xalq 
diplomatiyasi»ning turli xil nodir koigazmalari orasida «Jahon dastxati» loyihasi 
alohida o'rin tutadi. So‘nggi yillarda mamlakatdagi qator qadimgi shaharlar 
o‘zining 2500, 2700 yillik yubiley tantanalarini o ‘tkazdi. UNESCO qarori bilan 
Xiva, Buxoro va Termizning 2500 yilligi, Shahrisabz, Qarshining 2700 yilligini 
nishonlash. ushbu shaharlardagi tarixiy obidalami tiklash, restavratsiya qilish 
qatorida, u yerlardagi muzey ishining tubdan yaxshilanishiga, kolleksiyalarining 
yangi arxeologik tadqiqotlar orqali toidirilishiga imkon berdi.
Ulardan biri Termiz arxeologik muzeyi 2001-yilning 24-oktabrida tashkil 
etilib, o ‘z faoliyatini 2002-yil 2-apreldan boshlagan. Termiz arxeologiya muzeyi 
O ‘rta Osiyodagi yagona arxeologiya muzeyi hisoblanadi.
Ushbu zamonaviy inshoot sharqona m e’morchilik uslubida qurilgan boiib, 
kirish zali, 9 ta asosiy zal va ustunlar bilan bezatilgan galereyadan iborat