Kirish. Qurilish materiallari va buyumlarining umumiy asoslari. Qurilish materiallarining asosiy xossalari

Gidrofizik xossalar 
Suv shimuvchanlik deb g‘ovak materiallarning suv shimish va suvni
o‘zida ushlab turish xususiyatiga aytiladi. Suv shimuvchanlik ko‘rsatkichi
materiallarning to‘yinishi uchun sarflangan suv massasining shu material quruq
xolatdagi massasiga bo‘lgan nisbati bilan ifodalanadi. Material g‘ovaklarining
suvga to‘la qondirilgan holati uning hajmiy suv shimuvchanligi deyiladi. Odatda,

---

---

mikrog‘ovaklar suv bilan butunlay to‘lmasligi sababli materiallarning suv

shimuvchanligi uning absolyut g‘ovaklari hajmidan kam bo‘ladi. CHunki
materialdagi mikrog‘ovaklar (0,0001-0,001 mm) normal atmosfera bosimida suvga
to‘lmaydi. Materiallarning massasiga nisbatan suv shimuvchanligi quyidagi
formula orqali aniqlanadi:
3.
W
m
[(m
1
-m) m]
.
100% ,
bu erda: m-materiallarning quruq xolatdagi massasi –g, kg; m
1
-
materiallarning suv shimdirilgan xolatdagi massasi-g, kg;
Materiallarning hajmiy (V) suv shimuvchanligi quyidagicha aniqlanadi:
W
v
[(m
1
-m) V]
.
100%
Cuv shimuvchanlik materialni asta-sekin suvga cho‘ktirish, qaynatish va
bosim ostida shimdirish usullari bilan aniqlanadi. Sochiluvchan materiallar (qum,
shag‘al, giltuproq) namligi dielkometrik yoki neytron usullari bilan aniqlanadi. Bu
usullar materialning suv ta’sirida dielektrik xossasini o‘zgarishiga yoki tezlatilgan
neytronlarning materialdan o‘tish tezligiga asoslangan. Ba’zi materiallarning suv
shimuvchanligi (massasiga nisbatan, % da): oyna va po‘lat-0; granit 0,02-0,7;
oddiy og‘ir beton 2-4; oddiy g‘isht 8-15; penoplast 100-200 va undan ko‘p.
Materiallarning suvda yumshash koeffitsienti (K
yum
) uning suv
shimgandan keyingi mustahkamligini (R
to‘y
) quruq holatdagi mustahkamligiga
(R
qur
) nisbatidir:
4. Kyum Rto‘y Rqur
YUmshash koeffitsienti 0 dan (xom giltuproq asosidagi materiallar) 1
gacha (metallar) bo‘lishi mumkin.
Davlatlararo standartlar talabiga muvofiq materiallarning yumshash
koeffitsenti 0,8 dan kam bo‘lsa, suv muhitida ishlatiladigan konstruksiyalar
tayyorlash ruxsat etilmaydi.
Gigroskoplik-materiallarning muayyan muhitdan namlikni o‘ziga singdirib
olish xususiyatidir. Materiallarning gigroskopiklik darajasini aniqlash uchun
namuna havoning nisbiy namligi 100% bo‘lgan xonada bir necha soat saqlanadi,
so‘ngra namunaning quruq va gigroskopik nam xoldagi massalari farqidan uning
havodan qancha nam yutgani aniqlanadi. Materiallarning namni ko‘p yutishi
odatda ularning xususiyatlari yomonlashishiga sabab bo‘ladi. Masalan, namlik
materialning issiqlik izolyasiyasi koeffitsentini oshiradi, mustahkamlikni
kamaytiradi va binolarning ekspluatatsiya xususiyatini pasaytiradi.
Materialning sorbsion namligi uning ochiq havodagi suv bug‘larini yutish
qobiliyatiga aytiladi. Nisbiy namlik ortgan sari materialning sorbsion namligi ortib
boradi.

---

---

G‘ovak materiallarda adsorbsiya va kapillyar kondensatsiya jarayonlari

tufayli namlik uzoq vaqt saqlanib qoladi. Masalan, yog‘ochning muvozanat
namligi 12-18%, pishirilgan g‘ishtniki 5-7% bo‘lishi mumkin.
Materialning qisman suv yoki namlik ta’sirida bo‘lgan xolatda u kapillyar
bosim hisobiga suvni shimib namlanadi. Bunga binolarning sokol qismining
namlanishi misol bo‘la oladi. Bunda suvning ko‘tarilish balandligini “belgilangan
atomlar” yoki “elektr o‘tkazuvchanlik” usullari bilan aniqlash mumkin.