Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz

Qusar kompleks sort-

sınaq məntəqəsi 

(VIII.Böyük v

ə Kiçik  Qafqazın alçaq dağlıq zonası) 

   

Qusar taxılçılıq sort-sınaq məntəqəsi adı ilə 1937-ci ildə Qusar rayonu, Hil 

k

əndi ərazisində yaradılıb. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin 22 may 1997-ci il tarixli 

133 nömr

əli əmri ilə Seleksiya Nailiyyətlərinin Sınağı və Mühafizəsi üzrə Dövlət 

Komissiyasının  tabeçiliyində  olmaqla “Qusar kompleks sort-sınaq  məntəqəsi” 

adlandırılıb. 

Qusar rayonunun keçmi

ş Lenin adına sovxozunun ərazisindən  20,0 hektar 

torpaq sah

əsi Qusar taxılçılıq sort-sınaq məntəqəsinə təhkim olunub.  

Sort-

sınaq  məntəqəsinin  əsas məqsədi kənd təsərrüfatı  bitkilərinin yeni 

yaradılmış sort və hibridlərinin sınağını keçirməkdir. Məntəqədə hər il dənli taxıl, 

paxlalı, qarğıdalı və s. bitkilərin orta hesabla 40-xa yaxın sort-sınaq işləri həyata 

keçirilir. 

 

8 

 

Qusar meyv

əçilik sort-sınaq məntəqəsi 

(IV.Samur-

Şabran suvarılan ovalıq zonası) 

 

Qusar meyv

əçilik, suvarma sınaq məntəqəsi 1958-ci ildə Qusar rayonunun 

B

ədir-Qala kəndində, Qusar toxumçuluq sovxozu ərazisində  yaradılıb.  Kənd 

T

əsərrüfatı Nazirliyinin 22  may 1997-ci il tarixli 133 nömrəli əmri ilə Seleksiya 

Nailiyy

ətlərinin  Sınağı  və  Mühafizəsi üzrə  Dövlət  Komissiyasının  tabeçiliyində 

olmaqla “Qusar meyv

əçilik sort-sınaq məntəqəsi” adlandırılıb. 

Qusar rayonunun keçmiş Toxumçuluq sovxozunun ərazisindən  35,0 hektar 

(18 hektar meyv

ə  bağı,  17  hektar  əkin yeri) Qusar meyvəçilik sort-sınaq 

m

əntəqəsinə təhkim olunub. 

Sort-

sınaq  məntəqəsinin  əsas məqsədi kənd təsərrüfatı  bitkilərinin yeni 

yaradılmış  sort  və  hibridlərinin  sınağını  keçirmək, müxtəlif meyvə  bitkilərinin 

sortlarının,  kolleksiya  bağının  və  genetik  ehtiyatların  öz  təbii yerində  qorunub 

saxlanması  və  seleksiya məqsədilə  istifadəsini təmin etməkdən ibarətdir. 

M

əntəqədə  hər il orta hesabla 50-dan  artıq  sort-sınaq  işləri həyata keçirilir. Hal-

hazırda Qusar meyvəçilik sort-sınaq məntəqəsində almanın 48, armudun 9, gilasın 

13 sortu mövcuddur.  

 

L

ənkəran subtropik sort-sınaq məntəqəsi 

(V.L

ənkəran zonası-düzən ərazilər) 

 

L

ənkəran  çay  sınaq  məntəqəsi  adı  ilə  ilk dəfə  1948-ci ildə  maşın-sınaq 

t

əcrübə təsərrüfatında  yaradılıb.  Kənd Təsərrüfatı  Nazirliyinin  22  may  1997-ci il 

tarixli 133 nömr

əli əmri ilə Seleksiya Nailiyyətlərinin Sınağı və Mühafizəsi üzrə 

Dövl

ət  Komissiyasının  tabeçiliyində  olmaqla  “Lənkəran subtropik sort-sınaq 

m

əntəqəsi” adlandırılıb 

L

ənkəran rayonunun “Şürük” təcrübə təsərrüfatının ərazisindən 7,07 hektar 

torpaq sah

əsi Lənkəran subtropik sort-sınaq məntəqəsinə təhkim olunub. 

Sort-

sınaq məntəqəsinin əsas məqsədi kənd təsərrüfatı bitkilərinin, xüsusilə  

subtropik meyv

ə  bitkilərinin  yeni  yaradılmış  sort  və  hibridlərinin  sınağını 

keçirm

ək, müxtəlif meyvə  bitkilərinin  sortlarının,  kolleksiya  bağının  qorunub 

saxlanması  və  mühafizəsini təmin etməkdən ibarətdir. Məntəqədə  hər il orta 

hesabla subtropik meyv

ə bitkilərinin 8 sort-sınaq işləri həyata keçirilir. Hal-hazırda 

L

ənkəran subtropik sort-sınaq  məntəqəsində  çoxillik  əkmələrin 18 sortu, o 

cüml

ədən feyxoanın 11, kivinin 2 və çayın 3 sortu mövcuddur. 

 

L

ənkəran tərəvəzçilik sort-sınaq məntəqəsi 

(V.L

ənkəran zonası-düzən ərazilər) 

 

L

ənkəran tərəvəzçilik, bostan bitkiləri, suvarma sınaq məntəqəsi adı altında 

1969-cu ild

ə  yaradılıb  (1957-ci ildə  Saatlı  sınaq,  1958  və  1963 Lənkəran  sınaq 

m

əntəqəsidən köçürülüb). Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin 22 may 1997-ci il tarixli 

133 nömr

əli əmri ilə Seleksiya Nailiyyətlərinin Sınağı və Mühafizəsi üzrə Dövlət 

9 

 

Komissiyasının  tabeçiliyində  olmaqla  “Lənkəran tərəvəzçilik sort-sınaq 

m

əntəqəsi” adlandırılıb. 

L

ənkəran rayonunun keçmiş Daşdalıqjar sovxozunun ərazisindən 3,0 hektar 

torpaq sah

əsi Lənkəran tərəvəzçilik sort-sınaq  məntəqəsinə  təhkim  olunub.  Əsas 

m

əqsədi kənd təsərrüfatı  bitkilərininin, xüsusilə  tərəvəz bitkilərinin yeni 

yaradılmış sort və hibridlərinin sınağını keçirməkdir. Məntəqədə hər il orta hesabla 

20-d

ən artıq sort-sınaq işləri həyata keçirilir. 

 

Naxçıvan kompleks sort-sınaq məntəqəsi 

(IX.Araz

ətrafı suvarılan düzən- zonası) 

 

Naxçıvan taxılçılıq, suvarma sınaq məntəqəsi 1938-ci ildə Naxçıvan sovxoz-

texnikumun 

ərazisində yaradılıb. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin 22 may 1997-ci il 

tarixli 133 nömr

əli əmri ilə Seleksiya Nailiyyətlərinin Sınağı və Mühafizəsi üzrə 

Dövl

ət  Komissiyasının  tabeçiliyində  olmaqla “Naxçıvan  kompleks  sort-sınaq 

m

əntəqəsi” (Babək rayonu, Şıxmahmud kndi) adlandırılıb. 

Bab

ək  rayonunun  Şıxmahmud  kəndində  fəaliyyət göstərən Dövlət 

Toxumçuluq t

əsərrüfatının ərazisindən Naxçıvan kompleks sort-sınaq məntəqəsinə 

26,2 hektar  torpaq sah

əsi təhkim olunmuşdur. Hər il sort-sınaq məntəqəsində dənli 

ta

xıl və paxlalı bitkilərin 30-dan artıq sort-sınaq işləri həyata keçirilir. 

 

Naxçıvan meyvəçilik sort-sınaq məntəqəsi 

(IX.Araz

ətrafı suvarılan düzən- zonası) 

 

Naxçıvan meyvəçilik, üzümçülük, suvarma sınaq məntəqəsi adı ilə 1958-ci 

ild

ə  Naxçıvan  şəhərində  Arazın  sahilində  Zeynəddin kəndində, üzümçülük 

sovxozunda yaradılıb. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin 22 may 1997-ci il tarixli 133 

nömr

əli  əmri ilə  Seleksiya Nailiyyətlərinin  Sınağı  və  Mühafizəsi üzrə  Dövlət 

Komissiyasının  tabeçiliyində  olmaqla “Naxçıvan  meyvəçilik sort-sınaq 

m

əntəqəsi” (Babək rayonu Nehrəm kəndi) adlandırılıb. 

Bab

ək rayonunun Nehrəm kəndində  fəaliyyət göstərən Meyvəçilik Dövlət 

t

əsərrüfatının ərazisindən Naxçıvan meyvəçilik sort-sınaq məntəqəsinə 6,0 hektar  

torpaq sah

əsi təhkim olunmuşdur. 

Sort-

sınaq  məntəqəsinin  əsas məqsədi kənd təsərrüfatı  bitkilərinin yeni 

yaradılmış  sort  və  hibridlərinin  sınağını  keçirmək, müxtəlif bitkilərin, xüsusilə 

üzüm  bitkisi  sortlarının  qorunub  saxlanması  və  seleksiya məqsədilə  istifadəsini 

t

əmin etməkdir. Məntəqədə hər il orta hesabla 11-dən artıq sort-sınaq işləri həyata 

keçirilir. Hal-

hazırda  Naxçıvan  meyvəçilik sort-sınaq  məntəqəsində  çoxillik 

əkmələrin, xüsusilə üzünmün 11 sortu mövcuddur.  

 

Salyan kompleks sort-

sınaq məntəqəsi 

(Kür

ətrafı düzən suvarılan zonası) 

 

Salyan (1964-cü il

ə  qədər  keçmiş  Əli-Bayramlı)  pambıqçılıq,  taxılçılq  

aqrotexnika v

ə  suvarma  sınaq  məntəqəsi  adı  ilə  ilk dəfə  1935-ci ildə  Salyan 

10 

 

rayonu, Qara-

Qaşlı  kəndində  yaradılıb.  O,  dövrdə  “Oktyabr” kolxozu ərazisində 

f

əaliyyət göstərib. Kənd Təsərrüfatı  Nazirliyinin  22  may  1997-ci il tarixli 133 

nömr

əli əmri ilə “Salyan kompleks sort-sınaq məntəqəsi” adlandırılıb. 

Salyan  rayonunun  keçmiş  Y.Nağıyev  adına  kolxozunun  ərazisindən 37,5 

hektar torpaq sah

əsi Salyan kompleks Dövlət sort-sınaq  məntəqəsinə  təhkim 

olunub. 

Əsas məqsədi kənd təsərrüfatı  bitkilərinin  yeni  yaradılmış  sort  və 

hibridl

ərinin  sınağını  keçirməkdir. Hal-hazırda  məntəqədə  dənli  taxıl  və  texniki 

(pambıq) bitkilərin 52 sortu üzrə sort-sınaq işləri aparılır. 

 

Zaqatala kompleks sort-

sınaq məntəqəsi 

(

IX.Şəki-Zaqatala zonası) 

 

Zaqatala  taxılçılıq,  tütünçülük,  suvarma  sort-sınaq  məntəqəsi  adı  altında 

1944-cü ild

ə Çobankol kəndində “Kommunizm yolu” kolxozu ərazisində yaradılıb 

(1938 v

ə 1941-ci illərdə Zaqataladan köçürülüb). Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin 22 

may 1997-ci il tarixli 133 nömr

əli  əmri ilə  Seleksiya Nailiyyətlərinin  Sınağı  və 

Mühafiz

əsi üzrə  Dövlət  Komissiyasının  tabeçiliyində  olmaqla “Zaqatala 

kompleks sort-

sınaq məntəqəsi” adlandırılıb 

Zaqatala  rayonunun  keçmiş  “Çobankol”  kolxozun  ərazisindən 20,0 hektar 

əkin sahəsi Zaqatala kompleks sort-sınaq məntəqəsinə təhkim olunub. 

Sort-

sınaq  məntəqəsinin  əsas məqsədi kənd təsərrüfatı  bitkilərinin sort və 

hibridl

əri üzrə  seleksiya nailiyyətlərinin  sınağının  təmin edilməsindən ibarətdir. 

Hal-haz

ırda sort-sınaq məntəqəsində dənli taxıl, qarğıdalı və tütün bitkilərinin 44 

sortu  sınaqdadır. 

 

Zaqatala meyv

əçilik sort-sınaq məntəqəsi 

(

IX.Şəki-Zaqatala zonası) 

 

Zaqatala meyv

əçilik,  flındıqçılıq,  efir  yağlı  bitkilər,  suvarma  sınaq 

m

əntəqəsi adı ilə 1957-ci ildə rayonun 2-ci Tala kəndi S.Vurğun adına kolxozun 

ərazisində  yaradılıb.  Kənd Təsərrüfatı  Nazirliyinin  22  may  1997-ci il tarixli 133 

nömr

əli  əmri ilə  Seleksiya Nailiyyətlərinin  Sınağı  və  Mühafizəsi üzrə  Dövlət 

Komissiyasının  tabeçiliyində  olmaqla “Zaqatala meyvəçilik sort-sınaq 

m

əntəqəsi” adlandırılıb. 

Zaqatala  rayonunun  keçmiş  S.Vurğun  adına  kolxozun  ərazisindən 35,0 

hektar 

əkin sahəsi Zaqatala meyvəçilik sort-sınaq məntəqəsinə təhkim olunub. 

Sort-

sınaq məntəqəsinin əsas məqsədi kənd təsərrüfatı bitkilərinin, xüsusilə 

meyv

ə bitkilərinin yeni yaradılmış sort və hibridlərinin sınağını keçirmək, müxtəlif 

meyv

ə bitkilərinin sortlarının, kolleksiya bağının qorunub saxlanması və seleksiya 

m

əqsədilə istifadəsini təmin etməkdir. Hal-hazırda Zaqatala meyvəçilik sort-sınaq 

m

əntəqəsində  çoxillik  əkmələrin 64 sortu, o cümlədən  fındığın  6,  şabalıdın  3, 

armudun 8, gavalının 19, alçanın 12, zoğalın 3 sortu, tut ağacının 13 sortu   vardır.  

Bununla yanaşı məntəqədə tut ipəkqurdunun 18 hibridi mövcuddur.  

 

11 

 

Son 5 ild

ə dövlət sort-sınağına qəbul edilmiş, sınaqdan çıxarılmış və  

Dövl

ət Reyestrinə daxil edilmiş kənd təsərrüfat bitki sortları 

 

Göstəricilər 

Bitkilər 

İllər 

5 ildə 

cəmi 

2007  2008  2009  2010  2011 

Sınağa qəbul 

edilmiş sort və 

hibridlərin sayı 

Dənli, paxlalı və yem bitkiləri  11 

7 

5 

8 

24 

55 

Texniki bitkilər 

13 

2 

1 

13 

9 

38 

Tərəvəz, bostan  və kartof 

0 

6 

5 

0 

23 

34 

Meyvə, üzüm, çay 

7 

9 

10 

3 

3 

32 

Cəmi 

31 

24 

21 

24 

59 

159 

 

Sınaqdan 

çıxarılmış sort və 

hibridlərin sayı 

Dənli, paxlalı və yem bitkiləri 

3 

0 

0 

8 

2 

13 

Texniki bitkilər 

3 

2 

0 

4 

2 

11 

Tərəvəz, bostan  və kartof 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

Meyvə, üzüm, çay 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

Cəmi 

6 

2 

0 

12 

4 

24 

 

Dövlət Reyestrinə 

daxil edilmiş sort 

və hibridlərin sayı 

Dənli, paxlalı və yem bitkiləri 

3 

4 

14 

1 

2 

24 

Texniki bitkilər 

1 

2 

5 

1 

5 

14 

Tərəvəz, bostan  və kartof 

3 

1 

10 

4 

4 

22 

Meyvə, üzüm, çay 

0 

0 

4 

3 

2 

9 

Cəmi 

7 

7 

33 

9 

13 

69 

 

 

 

                             2012-ci ild

ə sort-sınaq məntəqələrində işin həcmi 

(Əvvəlki illərdən 2012-ci ilə keçənlər də daxil olmaqla sort-sınaq və sort 

t

əcrübələrin sayı) 

 

 

Sort-

sınaq məntəqələri 

Dənli, 

paxlalı və 

yem 

bitkiləri 

Texniki 

bitkilər 

(pambıq 

tütütün) 

Tərəvəz, 

bostan 

və 

kartof 

 

Tut 

ipəkqurdu 

 

Çoxillik 

əkmələr 

(Meyvə,o 

cümlədən 

qərzəkli, 

üzüm, çay, 

tut ağacı) 

1 

Agdam kompleks SSM 

35 

0 

0 

 

0 

2 

Gədəbəy kompleks SSM 

19 

0 

8 

 

0 

3 

Göyçay ipəkçilik SSM 

0 

0 

0 

18 

13 

4 

Göyçay subtropik SSM 

0 

0 

0 

 

5 

5 

Xaçmaz kompleks SSM 

31 

0 

0 

 

20 

6 

İsmayıllı kompleks SSM 

59 

0 

0 

 

0 

7 

Qazax üzümçülük SSM 

0 

0 

0 

 

4 

8 

Qusar kompleks SSM 

40 

0 

0 

 

0 

9 

Qusar Meyvəçilik SSM 

18 

0 

0 

 

38 

10 

Lənkəran subtropik  SSM 

0 

0 

20 

 

8 

11 

Lənkəran tərəvəzçilik  

SSM 

0 

0 

24 

 

0 

12 

Naxçıvan taxılçılıq SSM 

32 

0 

0 

 

0 

12 

 

13 

Naxçıvan meyvəçilik SSM 

0 

0 

0 

 

11 

14 

Salyan kompleks SSM 

34 

18 

0 

 

0 

15 

Zaqatala kompleks SSM 

42 

2 

0 

 

0 

16 

Zaqata

la meyvəçilik SSM 

0 

0 

0 

18 

64 

 

C

əmi: 

310 

82 

52 

 

95 

 

Sort-

sınaq məntəqələri 

üzrə yekunu 

539 sort-s

ınaq və sort təcrübələri 

 

Dövl

ət sort-sınaq məntəqələrinin əsas istehsal göstəriciləri 

(ümumil

əşdirilmiş göstəricilər son 5 ildə orta hesabla) 

 

№ 

Əsas kənd təsərrüfatı  sahələri və 

dövl

ət sort-sınq məntəqələri 

Cəmi təhkim 

olunmuş 

sahə, ha 

Əkin və 

coxillik 

əkmələr 

altında, 

ha 

Məhsul 

istehsalı, 

ton 

Məhsul-

darlıq, 

ton/ha 

I 

Dənli və dənli-paxlalı bitkilər  

 

128.60 

262.40 

2.04 

1 

Agdam Kompleks  

53.0 

24.00 

40.4 

1.68 

2 

Qusar meyvəçilik  

35.0 

8.80 

20.4 

2.32 

3 

Qusar kompleks  

20.0 

15.50 

27.2 

1.75 

4 

Salyan kompleks  

37.5 

14.90 

37.84 

2.54 

5 

Zaqatala kompleks 

20.0 

12.60 

29.64 

2.35 

6 

İsmayıllı kompleks 

43.2 

29.90 

73.29 

2.45 

7 

Naxçıvan kompleks 

26.0 

17.30 

21.48 

1.24 

8 

Xaçmaz kompleks 

44.5 

5.60 

12.16 

2.17 

II 

Meyvə bitkiləri  

 

60.40 

83.9 

1.39 

1 

Qusar meyvəçilik  

35.0 

7.30 

17.3 

2.37 

2 

Göyçay subtropik  

35.0 

12.00 

26.30 

2.19 

3 

Zaqatala meyvəçilik  

35.0 

17.70 

4.84 

0.27 

4 

Lənkəran subtrop. 

7.0 

0.98 

0.14 

0.14 

5 

Xaçmaz kompleks 

44.5 

21.10 

29.20 

1.38 

6 

Qazax üzümçülük 

3.0 

0.62 

2.56 

4.13 

7 

Naxçıvan meyvəçilik 

6.0 

0.70 

3.6 

5.14 

III 

Trəvəz, bostan və kartof  

 

3.19 

35.72 

11.20 

1 

Salyan kompleks  

37.5 

2.50 

32.95 

13.18 

2 

Lənkəran tərəvəz 

3.0 

0.34 

1.42 

4.15 

3 

Gədəbəy kompleks 

7.0 

0.18 

0.45 

2.50 

4 

Xaçmaz kompleks 

44.5 

0.17 

0.90 

5.29 

IV  Yonca  

 

40.10 

204.2 

5.09 

1 

Agdam Kompleks  

53.0 

17.10 

78.4 

4.58 

2 

Qusar meyvəçilik  

35.0 

0.60 

2.0 

3.33 

3 

Qusar kompleks  

20.0 

0.54 

1.14 

2.11 

4 

Salyan kompleks  

37.5 

7.30 

72.36 

9.91 

5 

Zaqatala kompleks 

20.0 

7.08 

31.20 

4.41 

6 

İsmayıllı kompleks 

43.2 

0.98 

2.23 

2.28 

7 

Naxçıvan kompleks 

26.0 

4.10 

12.70 

3.10 

8 

Xaçmaz kompleks 

44.5 

2.40 

4.20 

1.75 

 

 

 

 

 

 

 

 

13 

 

F

ərdi sahibkar təsərrüfatlarının əsas iqtisadi göstəriciləri 

 

Göst

əricilər 

Ölçü 

vahidi 

İllər 

2008 

2009 

2010 

2011 

T

əsərrüfatların sayı 

ədəd 

2613 

2571 

2618 

2593 

O cüml

ədən: 

 

 

 

 

 

G

əlirlə işləyənlər 

ədəd

 

2589 

2584 

2544 

2565 

Z

ərərlə işləyənlər 

ədəd

 

24 

67 

74 

28 

M

ənfəətin məbləği 

min manat

 

5538 

4924 

8111 

9814 

Z

ərərin məbləği 

min manat

 

37 

123 

590 

71 

Balans g

əliri (-zərər) 

min manat

 

5502 

4801 

7521 

9743 

Satışdan əldə edilən pul gəliri 

min manat

 

14912  14231  18890  25427 

Bütövlükd

ə satışdan əldə edilən gəlir (-zərər) 

min manat  4687 

3804 

5087 

7327 

O cüml

ədən: 

 

 

 

 

 

Bitkiçilikd

ə 

min manat

 

2893 

2216 

3051 

5180