Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz

Süd 

574,9 

737,5 

896,6 

841,4 

939,2 

1165,4 

1496,9 

1670,9 

Yumurta (milyon 

ədəd) 

495,9 

659,1 

871,3 

660,9 

509,5 

700,6 

1005,7 

1118,9 

Yun (fiziki ç

əkidə) 

8,7 

10,3 

11,1 

9,5 

10,1 

12,2 

14,7 

36,4 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

19 

 

F

ərdi sahibkar təsərrüfatlarının əsas iqtisadi göstəriciləri 

 

Göst

əricilər 

Ölçü vahidi 

İllər 

2008 

2009 

2010 

2011 

T

əsərrüfatların sayı 

o cüml

ədən: 

ədəd 

2613 

2571 

2618 

2593 

G

əlirlə işləyənlər 

ədəd 

2589 

2584 

2544 

2565 

Z

ərərlə işləyənlər 

ədəd 

24 

67 

74 

28 

M

ənfəətin  məbləği 

min manat 

5538 

4924 

8111 

9814 

Z

ərərin məbləği 

min manat 

37 

123 

590 

71 

Balans g

əliri (- zərəri) 

min manat 

5502 

4801 

7521 

9743 

Satışdan əldə edilən pul gəliri 

min manat 

14912 

14231 

18890 

25427 

Bütövlükd

ə satışdan əldə edilən gəlir (- zərər) 

o cüml

ədən: 

min manat 

4687 

3804 

5087 

7327 

Bitkiçilikd

ə 

min manat 

2893 

2216 

3051 

5180 

Heyvandarlıqda  

min manat 

1638 

2578 

2021 

2125 

İstehsalda iştirak edən ailə üzvlərinin sayı 

n

əfər 

11103 

11338 

10536 

10694 

Ümumi m

əhsul istehsalı (ilin qiymət) 

min manat 

21372 

18991 

24887 

31022 

K

ənardan cəlb edilmiş işçilərin sayı 

n

əfər 

1480 

2134 

2311 

2055 

Əmək məhsuldarlığı (1 nəfərə düşən ümumi məhsul) 

manat 

1925 

1675 

2362 

2901 

Əsas fondlar 

min manat 

23136 

25871 

31933 

32011 

K

ənd təsərrüfatı təyinatlı əsas istehsal fondlar 

min manat 

22043 

23698 

22060 

23578 

Ümumi torpaq sah

əsi 

ha 

25150 

27137 

47314 

43691 

Ondan k

ənd təsərrüfatına yararlı torpaq sahəsi 

ha 

24400 

26341 

45735 

41575 

Ondan 

əkin yeri 

ha 

17025 

17591 

33764 

28919 

Orta hesabla bir t

əsərrüfata düşən kənd təsərrüfatına yararlı torpaq sahəsi 

ha 

9,3 

10,2 

17,5 

16,0 

 

 

 

20 

2.4. 

Heyvandarlığın vəziyyəti və onun inkişaf perspektivləri 

 

Xalqımız  ta  qədimdən  heyvandarlıqla  məşğul  olmuş  və  bu sahədə 

qazanılmış  zəngin təcrübə, uzun illər  yaranmış  və  möhkəmlənmiş  ənənə, 

k

əndlilərin heyvandarlığa bağlılığı və meyli hazırda sahənin sabit templə inkişafını 

t

əmin edir. 

Az

ərbaycanın  müstəqillik  əldə  etdiyi ilk dövrdə  -  1991  –  1995-ci illərdə 

heyvandarlıq  tənəzzülə  uğramağa  başladı.  Mal-qaranın  sayı  2025,6  min  başdan 

1681,7  min  başa,  inək və  camışlar  743,3  min  başdan  710,7  min  başa,  qoyun  və 

keçil

ər  5547,8  min  başdan  4644,4  min  başa,  quşlar  isə 31,4  milyon başdan  12,4 

milyon başa qədər azaldı. 

Müvafiq olaraq heyvandarlıq məhsulları istehsalı da azalmışdır. Ət istehsalı 

188 min tona, süd istehsalı 1066,6 min tondan 826,5 min tona, yun istehsalı 11,9 

min tondan 9 min tona, yumurta istehsalı isə 1,71 milyard ədəddən 455,8 milyon 

ədədə düşmüşdü. 

Ulu önd

ər Heydər Əliyevin ikinci dəfə hakimiyyətə gəlişi və onun təşəbbüsü 

il

ə  heyvandarlıqda  islahatların  başlanması,  yaranmış  böhran  vəziyyətin  qarşısını 

aldı  və  1996-cı  ildən  başlayaraq  heyvandarlığın  bütün  sahələri  inkişaf  etməyə 

başladı.  Hazırda  respublikada  2712,7  min  baş  mal-qara, o cümlədən 1306,6 min 

baş inək və camış, 8665,2 min baş qoyun və keçi, 24,5 milyon baş quş vardır. Son 

20 ild

ə mal-qara 56,2 faiz, inək və camışlar 76,4 faiz, qoyun və keçilər 76,5 faiz 

artmışdır. 

Bu dövrd

ə ət istehsalı 95,3 faiz artaraq 285,6 min tona, süd istehsalı 2,0 dəfə 

artaraq 1719,6 min tona, yumurta istehsalı isə 51 faiz artaraq 1226,7  milyon ədədə 

çatmışdır. Əvvəlki illərdə olduğu kimi 2012-ci ildə də heyvandarlıq məhsullarının 

istehsalı stabil artmaqda davam edir. Belə ki, 2011-ci ilə nisbətən 2012-ci ildə ət 

istehsalı 8,3 faiz, süd istehsalı 6 faiz artmışdır. 

2011-ci ild

ə  respublikada  adambaşına  33  kq  ət, 248 kq süd, 131 ədəd 

yumurta istehlak olunmuşdur. 

K

ənd təsərrüfatının  ümumi  məhsulunun faktiki qiymətlərlə  dəyəri 4844,6 

milyon  manat  olmuş  və  2012-ci ildə  2011-ci ilə  nisbətən 6,6 faiz, o cümlədən 

bitkiçilik m

əhsulları  üzrə  5,8  faiz  ,  heyvandarlıq  məhsulları  üzrə  isə  7,6 faiz 

artmışdır. 

2012-ci ild

ə  kənd təsərrüfatının  ümumi  məhsulunda  heyvandarlığın  payı 

48,7  faiz

ə çatmışdır. Kənd təsərrüfatının tarixində heyvandarlıq sahəsində birinci 

d

əfədir ki, belə yüksək göstəricilərə nail olunmuşdur. 

Az

ərbaycanda bəzi  unikal  heyvanlar  yetişdirilir.  Əsasən Azərbaycanda  

yetişdirilən  camışlar,  yerli  zebular,  qala  qoyunları  və  keçilər yüksək keyfiyyətli 

m

əhsul vermələri ilə fərqlənir. 

Az

ərbaycanda 269,6 min baş camış vardır. Xarici mühitin zərərli təsirlərinə 

v

ə  xəstəliklərə  dözümlülüyü, yemə  və  saxlanılmağa  az  tələbkar  olması  ilə 

f

ərqlənən camışların südündə 8 – 12 faiz yağ olur. Camış südündə yağın miqdarı 

in

ək südünə nisbətən 2,4 dəfə artıqdır. Əgər 1 kq yağ 22 kq inək südündən əmələ 

g

əlirsə, bunun üçün 8 – 10 kq camış südü tələb olur, camışın qatığı və qaymağı ilə 

yanaşı,  onun  əti də  bir çox xəstəliklərə  qarşı  dərman kimi istifadə  olunur. 

21 

Heyvandarlıq  məhsullarının  istehsalı  kənd təsərrüfatının  prioritet  sahələrindən 

biridir. Bu sah

əyə  diqqət və  qayğı  ildən-ilə  artır.  Azərbaycan  Respublikasının 

Prezidenti c

ənab  İlham  Əliyev  respublika  əhalisinin  heyvandarlıq  məhsullarına 

olan t

ələbatının daxili istehsal hesabına ödənilməsi vəzifəsini qarşıya qoymuşdur. 

Bunun  üçün  heyvandarlıq  yeni  texnologiyalar  əsasında  inkişaf  etdirilməli, bu 

sah

əyə dünya ölkələrində mövcud olan innovasiyalar tətbiq olunmalıdır. 

Heyvandarlığın  inkişaf  etdirilməsi  üçün  respublikamız  böyük  potensiala 

malikdir. 

Az

ərbaycanın  təbii-iqlim  şəraitində  mal-qaranın  yüksək məhsuldarlığının 

mümkün olmaması fikri tamamilə təkzib edilmişdir. 

Mal-

qaranın  cins  tərkibini  yaxşılaşdırmaq  üçün  səmərəli tədbirlər həyata 

keçirilmiş, naxırların və sürülərin tamamilə təzələnməsinin əsası qoyulmuşdur. 

Son ill

ər Azərbaycanda  heyvandarlıq  sahəsində  ümumən sanballı,  nəzərə 

çarpan k

əmiyyət və keyfiyyət dəyişiklikləri əmələ gəlmişdir. Lakin, bu nailiyyətlər 

h

ələ ki, əhalinin tələbatından və ehtiyaclarından geri qalır. 

“Az

ərbaycan  Respublikası  regionlarının  2009  –  2013-cü illərdə  sosial  – 

iqtisadi 

inkişafı  Dövlət  Proqramı”nın  icrasının  dördüncü  ilinin  yekunlarına  həsr 

olunmuş  12  fevral  2013-cü il tarixli konfransda ölkə  başçısı  İlham  Əliyev 

demişdir:  “...Özümüzü təminetmə  ilə  bağlı  bir  neşə  rəqəmi səsləndirmək 

ist

əyirəm. Biz əsas ərzaq məhsulları üzrə aşağıdakı səviyyəyə çatmışıq. Ət və 

ət məhsulları ilə biz keşən il özümüzü 92 faiz səviyyəsində təmin etmişik, bu il 

95 faiz s

əviyyəsində  təmin edəcəyik.  Quş  əti  –  88 faiz, bu ilin sonuna qədər 

olacaq 93 faiz. Yumurta 96 faiz, bu il veril

ən proqnoza görə  100 faiz 

olacaqdır. Bitki yağları 70 faiz, qalxacaqdır 75 faizə. Kərə yağı 50 faiz, bu il 

olacaq c

əmi 52 faiz. Bu çox aşağı göstəricidir. Bu barədə düşünmək lazımdır. 

Süd v

ə süd məhsulları ilə özümüzü 73 faiz səviyyəsində təmin edirik. Bu ilin 

sonunad

ək  78  faiz  olacaqdır...  Biz öz ərzaq təhlükəsizliyimizi də  təmin 

etm

əliyik, səylərimiz yerli istehsalın gücləndirilməsinə yönəldilməlidir”. 

2011-ci ild

ə əhalinin daxili istehsal hesabına bütün növ mal-qara və quş əti 

il

ə  təminatı    87,2  faiz,  o  cümlədən  quş  əti ilə  təminatı  80,5  faiz,  süd  və  süd 

m

əhsulları  ilə  təminatı  70,5  faiz,  yumurta  ilə  təminatı  77,4  faiz,  balıq  və  balıq 

m

əhsulları ilə təminatı 72,4 faiz olmuşdur. 

Heyvandarlıq məhsulları ilə təminatda xarici ticarətdən və idxaldan asılılıq 

s

əviyyəsi bütün növ mal-qara və quş əti üzrə 12,8 faiz, o cümlədən mal əti üzrə 

12,8 faiz, donuz 

əti üzrə 85,3 faiz, quş əti üzrə 19,5 faiz, süd və süd məhsulları 

üzr

ə 29,5 faiz, yumurta üzrə 22,6 faiz, balıq və balıq məhsulları üzrə 28,1 faiz, kərə 

yağı üzrə 50,2 faiz, bütün növ pendirlər üzrə 86,5 faiz olmuşdur. 

Ümumdünya  S

əhiyyə Təşkilatının mövcud normalarına əsasən adambaşına 

il 

ərzində 70,1 kq ət və ət məhsulları (ət hesabı ilə), 359,9 kq süd və süd məhsulları 

(süd hesabı ilə), 243 ədəd yumurta istehlak edilməlidir. 

2003-cü il

ə nisbətən 2012-ci ildə ət istehsalı 48,2 faiz, süd istehsalı 47,2 faiz 

artd

ığı  halda,  bu  dövrdə  Azərbaycan  əhalisi  12  faiz  artmışdır.  Deməli, bu 

m

əhsulların  istehsalı  daha  yüksək sürətlə  artırılmalıdır  ki,  əhalinin  ətə, südə  və 

yumurtaya getdikc

ə artan tələbatı ödənilsin. 

22 

Az

ərbaycan az  torpaqlı  ölkə  olduğundan  və  adambaşına  0,19  hektar  əkinə 

yararlı  torpaq  sahəsi  düşdüyündən  heyvandarlığın  ekstensiv  metodla  inkişaf 

etdirilm

əsi  ciddi  narahatlıq  doğururdu.  Azərbaycanda mal-qaranın  yemlə  təmin 

olunm

asında  ciddi  çətinliklər mövcuddur. Alimlər və  mütəxəssislər belə  hesab 

edirl

ər ki, respublikada orta hesabla 1600 min baş mal-qara, o cümlədən 800 min 

baş inək və camışın saxlanılması məqsədəmüvafiqdir. Lakin inək və camışların hər 

birind

ən ildə  orta hesabla 2500 –  3000  kq  süd  sağılmalı,  hər  bir  baş  heyvan 

kök

əldilərək, diri çəkisi  350  –  360 kq-a  çatdırıldıqdan  sonra  kəsimə 

gönd

ərilməlidir. 

Heyvandarlığı  daha  da  inkişaf  etdirmək  üçün  hüquqi  baza  yaradılmışdır. 

“Damazlıq  heyvandarlı  haqqında”  Azərbaycan Respublikasının  Qanunu 

hazırlndıqdan  və  qüvvədə  mindikdən  sonra,  heyvandarlıqda    damazlıq-seleksiya 

işləri  xeyli  yaxşılaşmışdır.  Regionların  sosial-iqtisadi  inkişaf  üzrə  Dövlət 

Proqramında nəzərdə tutulmuş tədbirlərə uyğun olaraq mal-qaranın cins tərkibinin 

y

axşılaşdırılması istiqamətində həyata keçirilən tədbirlər uğurla davam etdirilir. 

Son ill

ərə qədər heyvandarlıq ekstensiv yolla, yəni mal-qaranın baş sayının 

artırılması  hesabına  inkişaf  edirdi.  Hazırda  heyvandarlığın  intensiv  inişaf 

etdirilm

əsi üçün tədbirlər görülür. 

Ət  istehsalının  artırılması  məqsədi  ilə, ilk növbədə  iri mal-qaranın 

kök

əldilmə komplekslərinin yaradılmasına başlanılmışdır. 

Bu il B

ərdə  rayonunun Mehdili kəndində  2000  başlıq  mal-qara kökəltmə 

t

əsərrüfatı  istifadəyə  veriləcəkdur. Burada ildə  400 ton ətin istehsalı  

proqnozlaşdırılır. 

Ağcabədi  rayonunun Qaravəlli kəndində  900  başlıq,  Bərdə  rayonunun 

L

ənbəran kəndində 1000 başlıq mal-qara kökəltmə təsərrüfatları fəaliyyət göstərir. 

Son iki old

ə  Almaniya və  Avstriyadan  ətlik istiqamətli aberdin-anqus 

cinsindın  olan  25  baş  heyvan  gətirilib,  Salyan,  Göygöl,  Ağdam,  Oğuz,  Xızı 

rayonlar

ına verilmiş və yerli heyvanlarla mələzləşdirilir. 

Fransadan 

ətlik istiqamətli  şarole  cinsindən olan törədici  heyvanların 

toxumu g

ətirilərək Gədəbəy rayonunda ətlik maldarlığı inkiaşf etdirmək məqsədilə 

yerli heyvanlarda süni mayalama aparılması gözlənilir. 

Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun vəsaiti hesabına respublikada hər biri 

1000 başlıq olmaq şərtilə 120 kökəltmə meydançasının (təsərrüfatın) yaradılması 

üçün müvafiq t

ədbirlər görülür. 

Cavan  heyvanların  kəsilməsinin  qarşısını  almaq  məqsədilə  kütləvi izahat 

işləri genişləndirilir. Hər il yüz minlərlə baş dana və quzu müvafiq olaraq 180 – 

200 kq v

ə 15 -  20 kq diri çəkidə kəsilir. Cavan heyvanların kəsilməsi hesabına 

ölk

ədə 40 minə yaxın ət itirilir. 

Az

ərbaycanda  quşçuluq  ildən-ilə  inkişaf  etdirilir.  Son  iki  ildə  20-dən çox 

quşçuluq  müəssəsinə  Sahibkarlığa  Kömək Milli Fondu tərəfindən kredit 

verilmişdir. Bu təsərrüfatlarda damazlıq yumurta istehsalına başlanılmışdır. Xarici  

ölk

ələrdən  damazlıq  yumurta  idxalından  asılılığının  qarşısının  alınması  üçün 

t

ədbirlər görülür. 

23 

Rayonlarda quşçuluğun inkişafına böyük diqqət yetirilir. Siyəzən rayonunda 

543 ev t

əsərrüfatı öz həyətyanı sahəsində 12 – 20 min baş broyler olan quş damları 

tikib istifad

əyə vermişlər. Təkcə bu rayonda 3000 min baş broyler yetişdirilir. 

Son vaxtlar quş ətinin qiymətinin aşağı  düşməsi, respublikada kifayət qədər 

quş  əti  istehsal  olmasının  göstəricisidir.  Quşçuluğun  himayə  edilməsi  quş  əti 

istehsalının 2020-ci ildə 80 – 100 min tona çatdırmağa imkan verər. 

2015-ci ild

ə  kəsilmiş  çəkidə  ət  istehsalıın  340  min  tona  çatdırılması  üçün 

t

ədbirlər görülür. 

Respublikada  süd  istehsalının  intensiv  artırılması  qarşıda  duran  əsas 

v

əzifələrdən biridir. 

Süd  istehsalını  artırmaq üçün respublikaya xarici ölkələrdən  damazlıq 

düy

ələr gətirilir.  Damazlıq heyvandarlığı  inkişaf etdirmək məqsədilə  Azərbaycan 

Respublikasının  Prezidentinin  Sərəncamı  ilə  hər il dövlət büdcəsində  nəzərdə 

tutulmuş Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Ehtiyat  Fondundan “Aqrolizinq” 

ASC-y

ə  müvafiq vəsait  ayrılır.  Bu  vəsait  hesabına  indiyədək respublikaya 6290 

baş damazlıq düyə alınıb gətirilmiş, bu düyələr güzəştlə heyvandarlıq məhsulları 

istehsalçılarına lizinqə verilmişdir. Görülən tədbirlər və Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi 

nin  hazırladığı  tövsiyələrin nəticəsi olaraq həmin  heyvanlar  artıb  10020  başa 

şatmışdır. 

Lizinq yolu il

ə  verilən  damazlıq  düyələr xüsusi qulluq tələb  edir.  İdxal 

olunan damazlıq düyələrə nümunəvi xidmətin göstərilməsi, ölkənin heyvandarlıq  

m

ədəniyyətinə  ciddi surətdə  müsbət təsir göstərir. 2013-cü ildə  bu  iş  yenə  də 

davam etdiril

əcək və  respublikaya  4000  baş  damazlıq  düyə  gətirilməsi  

proqnozlaşdırılır. 

Respublikada olan mal-

qaranın  80  –  85  faizi  10  başadək heyvan saxlayan 

sahibkarların xırda təsərrüfatlarında  cəmləşmişdir.  Belə kiçik təsərrüfatlarda yeni 

texnologiyanın  həyata keçirilməsi,  ağır  əl  əməyi tələb edən  işlərin 

mexanikl

əşdirilməsi, istehsalın intensiv inkişaf etdirilməsi qeyri-mümkündür. Odur 

ki, süd istehsalını intensiv artırmaq üçün respublikada iri südçülük komplekslərinin 

yaradılmasına başlanılmışdır. 

2011-ci ild

ən etibarən  Ağdam  rayonunun  Əfətli kəndindəki “Qara inək”  

k

ənli (fermer) təsərrüfatında 450 başlıq, Ağcabədi rayonunun Ağabəyli kəndində 

3000 başlıq, Kürdəmir rayonunun Atakişili kəndində 500 başlıq, Salyan rayonunun 

Kürqaraqaşlı  kəndində  500  başlıq  südçülük  kompleksləri fəaliyyət göstərməyə 

başlamış  və  komplekslər “Aqrolizinq” ASC vasitəsi ilə  gətirilən  damazlıq 

düy

ələrlə komplektləşdirilir. 

2013-cü ild

ə  Ağdaş  rayonunun  Ərəbocağı  kəndində  800  başlıq,  Salyan 

rayonunun Qaraçala q

əsəbəsində 2400 başlıq, Qəbələ rayonunda “Aqrokompleks” 

MMC-d

ə  1000  başlıq,  həmin rayonun Vəndam kəndində  500  başlıq  südçülük 

kompleksl

əri istifadəyə veriləcək və bu komplekslər “Aqrolizinq” ASC vasitəsi ilə 

g

ətiriləcək damazlıq düyələr hesabına komplektləşdiriləcəkdir. 

Damazlıq  düyələrin  saxlanıldığı  südçülük  kompleksləri yüksək istehsal 

göst

əricilərinə  malikdirlər.  “Şəki  Aqro  İndastris”  MMC-də 1126 baş  mal-qara, o 

cüml

ədən 540 baş inək yetişdirilir. Keçən il hər inəkdən orta hesabla 5263 kq süd 

sağılmışdır. Burada inəklərin hamısı süni yolla mayalandırılır. Hər 100 baş inəkdən 

24 

98  bala  alınır.  Süd  sağımı  sexi  fəaliyyət göstərir. Eyni vaxtda 32 inək  sağılır. 

Keç

ən  ilin  iyun  ayında  bu  təsərrüfatda  dövlət və  özəl  damazlıq  düyə  alan 

sahibkarların respublika seminar-müşavirəsi keçirilmişdir. 

Ölk

əmizə  idxal olunan cins düyələr  damazlıq  sekesiya  işlərinin 

aparılmasında  böyük  rol  oynayır.  Ona  görə  də  heyvanların  cins  tərkibinin 

yaxşılaşdırılmasında mühüm rol oynayan süni mayalamaya üstünlük verilir. 

C

ənubi Qafqazda ilk dəfə  olaraq Azərbaycan  Respublikasında  Süni 

Mayalama M

ərkəzi  yaradılmışdır.  Burada  Avstriyadan,  Almaniyadan  və 

Rusiyadan alınıb gətirilmiş 21 baş törədici buğadan və kəldən yüksək keyfiyyətli 

toxum istehsal olunur. 

Heyvanlarda süni mayalama t

ədbirlərini həyata keçirmək üçün Süni 

Mayalama M

ərkəzi nəzdində  yaradılmış  kurslarda  500  nəfər süni mayalama 

texniki  hazırlanmışdır.  Onlar  süni  mayalama  avadanlıqları,  yedəkli motosklet, 

heyvan toxumu v

ə maye azotla təmin olunmuşlar. 

Respublikada  heyvanların  süni  mayalandırılması  sahəsində  artıq  işlək bir 

mexanizm  formalaşmışdır.  Hər bir rayonda və  şəhərdə  Süni Mayalama Mərkəzi 

yaradılmışdır. 2012-ci ildə həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində 88415 baş heyvan  

süni mayalanmış və 59011 baş bala alınmışdır. Ölkədə mövcud olan inək, camış və 

2 yaşından böyük düyələrin 6 faizi süni mayalanmışdır. 

Hara

da heyvanların süni mayalanmasına diqqət və əhəmiyyət verilirsə, orada 

bu sah

ədə müvəffəqiyyətlər qazanılır. Elə buna görə də Zaqatala, Abşeron, Ağdaş, 

Sabirabad, Q

əbələ, Salyan və Xaçmaz rayonlarında heyvanların süni mayalanması 

yaxşı təşkil olunmuşdur. 

Abşeron rayonunda sağmal inəklərin 25 faizi süni mayalandırılır. Burada hər 

bir süni mayalama texniki ild

ə 500 – 600 baş heyvanı süni mayalayıb 80 – 85 baş 

bala alır. Statistikaya görə Abşeron rayonu üzrə hər inəkdən keçən il orta hesabla 

3408 kq süd sağılmışdır. 

Süni mayalama n

əticəsində alınmış inəklərdən ildə orta hesabla 3500 – 4000  

kq süd sağılır. 

Heyvanların süni mayalanması böyük iqtisadi səmərə verir. 2015-ci ildə süd 

istehsalının 2,4 milyon tona çatdırılması üçün tədbirlərin görülməsi davam etdirilir. 

Heyvandarlıq  məhsullarının  emalı  şəbəkəsi ildən-ilə  genişlənir.  Bakı 

şəhərindəki “Milk Pro” MMC, Ağzabədi rayonundakı “Atena”, Lənkərandakı “Pal 

süd”, “Bil

əsuvar  süd”,  Salyan  rayonundakı  “Nurgün”  süd  emalı,  “Hakan  Fut”, 

“S

əhliyalı”,  “Aymin  flaqman”,  “Halal  dad”  ət  emalı,  “Kaspian  Fiş”  balıq  emalı 

mü

əssisələrinin məhsulları “İSO-9000” keyfiyyət sertifikatına layiq görülmüşdür. 

Süd emalı müəssisələrində aseptik süd istehsal olunur. Süd emalı müəssisələrinin 

emal etdikl

əri  milli  ayran,  dovğa,  qatıq,  şor  və  digər milli məhsullar xarici 

partnyorların rəğbətini qazanmışdır. Son illərdə emal müəssisələri tərəfindən qida 

t

əhlükəsizliyi və  keyfiyyətin idarə  olunması  üzrə  HACCP  proqramının  həyata 

keçirilm

əsi üçün xeyli iş görülür. 

G

ələcəkdə  baş  verə  biləcək  ərzaq  qıtlığı  probleminin  qarşısını  vaxtında 

almaq üçün müst

əqil dövlətimiz “Azərbaycan  –  2020: Gələcəyə  baxış” 

kons

epsiyasını  qəbul  etmişdir.  Əhalinin  2020-ci ildə  və  bundan  sonrakı  dövrdə 

25 

heyvandarlıq məhsullarına olan tələbatını daha da dolğun ödəmək üçün aşağıdakı 

t

ədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur: 

Az

ərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  2008-ci il 25 avqust tarixli 

S

ərəncamı ilə təsdiq edilmiş “2008 – 2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında 

əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət proqramı”nda 2015-ci 

ild

ə ət istehsalının kəsilmiş çəkidə 340 min tona, süd istehsalının isə 2,4 milyon 

tona  çatdırılması  hədəf  seçilmişdir.  Xüsusilə  ət  istehsalının  intensiv  artırılması 

üz

ərində gərgin iş aparılır. 

2015-ci ild

ə ət istehsalı sahəsində nəzərdə tutulan hədəfə çatmaq üçün 2012 

–  2015-ci ill

ərdə  əlavə  olaraq cəmi 64,8 min ton ət istehsal olunmalıdır.  Bunun 

üçün ild

ə ət istehsalı ən azı 10 faiz artmalıdır. 

Respublikada 2015-ci ild

ə  süd  istehsalını  2,4  milyon  tona  çatdırmaq 

sah

əsində çox gərgin iş görülür. 

2015-ci ild

ə nəzərdə tutulan hədəfə çatmaq üçün qarşıdakı 3 il müddətində, 

y

əni 2012 – 2015-ci illərdə cəmi 682 min ton süd istehsalı artırılmalıdır. 

2015-ci v

ə 2020-ci illərdə qarşıya qoyulan vəzifələri yerinə yetirmək üçün  

hazırda süd istehsalının intensiv artırılması üçün həyata keçirilən mexanizm uğurla 

davam etdirilir. 

Ərazisi 86,6 min km

2

, 

əhalisi 9,3 milyon nəfərdir, 1 km

2

-

ə  107,4  nəfər 

düşür. Ümumi daxili məhsul 2012-ci ildə 54,0 milyard manat (69,3 milyard ABŞ 

dolları)  olmuşdur  və  hər nəfərə  5 800  ABŞ  dolları  düşmüşdür.  ÜDM-də  kənd 

t

əsərrüfatının payı təxminən 5 faiz təşkil etmişdir. Onun sabit qiymətlərlə dəyəri 

2011-ci ild

ə  əkinə  nisbətən 5,8 faiz, o cümlədən  bitkişilikdə  5,8 faiz, 

heyvandarlıqda 5,9 faiz artmışdır. 2012-ci ildə qarğıdalı da daxil olmaqla 1030,8 

min hektar sah

ədən, hər hektardan orta hesabla 27,2 sentner olmaqla, ilkin 

ç

əkidə  2802,3  min  ton  taxıl,  o  cümlədən  1847,4  min  ton  buğda  istehsal 

edilmişdir. Bununla yanaşı 56,8 min ton pambıq, 568,5 min ton kartof, 1214,9 

min ton t

ərəvəz, 428,0 min ton bostan məhsulları,  809,8  min  ton  meyvə  və 

gil

əmeyvə,  567,9  min  ton  yaşıl  çay  yarpağı  toplanmışdır.  İribuynuzlu  mal-

qaranın baş sayı 20703,9 min, o cümlədən inək və camışlar 1302,3 min, qoyun 

v

ə keçilər 8651,2 min baş olmuşdur. 478,8 min ton ət (diri çəkidə), 1719,6 min 

ton süd, 1226,7  milyon 

ədəd yumurta istehsal edilmişdir. 

Az

ərbaycan ən qədim əkinçilik mədəniyyətinə malik ölkədir. Ölkədə 4500-

d

ən  artıq  bitki  növü,  həmçinin meyvə, giləmeyvə, tərəvəz və  bostan bitkiləri 

vardır. Yer kürəsindəki 11 iqlim tipindən 9-u və torpaq tiplərinin əksəriyyəti ölkə 

ərazisində cəmləşmişdir.