Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz
Yüklə 7,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
16 iyul 2010- cu ilə olan vəziyyətə görə 2007 – 2013 KRİP çərçivəsində tətbiq edilən tədbirlərin benefisiarlarına ictimai vəsaitlərdən ödənilən məbləğlər. Əlavə vəsaitlərin ayrı-ayrı tədbirlərə böluşdürülməsi (bütün dövr üçün avro ilə)
ədbirlər KRİDAİKTF -nun əlavə qoyuluşu Büdc ənin qoyuluşu Fermer t
əsərrüfatlarının modernləşdirilməsi
101 334 000,00 11 259 333,00
K
adaptasiyası ilə bağlı infrastrukturun t əkmilləşdirilməsi və inkişafı 33 778 000,00
3 753 111,00 K ənd iqtisadiyyatı və əhalisi üçün əsas xidmətlər 33 778 000,00
3 753 111,00 C əmi 168 890 000,00
18 765 555,00
Polşanın kənd təsərrüfatı Polşa iqtisadiyyatının əsas sahələrindən biridir. 2008-ci ild ə ÜDM kənd təsərrüfatının payı 4,5 faiz təşkil etmişdir, burada ölkənin f əal əhalisinin 17,4 faizi (2005-ci il) məşğul olmuşdur. Kənd təsərrüfatı 4
torpaqlarının əraziləri 15,9 milyon hektar təşkil edir. Hal-hazırda Polşada bütün k ənd təsərrüfatı torpaqlarının 90 faizini istifadə edən 2 milyon fərdi təsərrüfat mövcuddur, onların payına kənd təsərrüfatı istehsalının ümumi həcminin 90 faizi düşür, 15 hektardan artıq sahəsi olan fermer təsərrüfatlarının ümumi sayının 9 faizi düşür. Lakin bununla yanaşı onlar kənd təsərrüfatı torpaqlarının ümumi sahəsinin 45 faizini əhatə edir. Polşada ev təsərrüfatlarının yarıdan çoxu məhsulu şəxsi istehlakı üçün istehsal edir. Polşanın aqrar istehsalatı təbii şəraitin və kənd t əsərrüfatı bitkilərindən əldə edilən gəlirin dəyişkənliyi səbəbindən qeyri-sabitdir. Mexanikl əşdirmənin dərəcəsi yüksəkdir. Polşa meyvələri, giləmeyvələri və tərəvəzləri, ət və süd məhsullarını ixrac edir, buğdanı, yemlik taxılı, bitki yağlarını isə idxal edir. Polşa Avropada kartofun, şəkər çuğundurunun, rapsın, taxılın, donuz ətinin və quş ətinin iri istehsalçısıdır. Dem
ək olar ki, ölkənin ərazisinin yarıdan çoxunu əkin sahələri təşkil edir. Kartof, yem v ə texniki bitkilər əsas becərilən bitkilərdir. Ölkədə heyvandarlıq olduqca yaxşı inkişaf etmişdir (əsasən iribuynuzlu mal-qara). Polşa Respublikası sənaye-aqrar ölkəsidir. 2007-ci ildə ümumi daxili m əhsulhər nəfərə 16 600 ABŞ doları təşkil etmişdir. 2007-ci ildə ölkənin ümumi daxili m əhsulu 632 milyard ABŞ dolları təşkil etmişdir. Kənd təsərrüfatının əsas sah əsi bitkiçilikdir. Çovdar, buğda, arpa, yulaf əsas dənli bitkilərdir. Polşa şəkər çuğundurunun (ildə 14 milyon tondan artıq), kartofun, kələmin iri istehsalçılarından biridir. Ölkə böyük həcmdə alma, çiyələk, moruq, qarağat, soğan ixrac edir. Heyvandarlığın əsas sahəsi donuzçuluqdur. Bundan əlavə, ölkədə ət-süd maldarlığı, quşçuluq (Polşa Avropa İttifaqında yumurtanın əsas ixracçılarından biridir), arıçılıq, dəniz balıqçılığı inkişaf etmişdir. Ölkə dünya və Avropa miqyasında kənd təsərrüfatı məhsullarının iri istehsalçısıdır. Kənd t əsərrüfatı əraziləri 15,9 milyon hektar, yəni Aİ-15 (Avropa İttifaqının 15 ölkəsi) k ənd təsərrüfatı torpaqlarının ümumi sahəsinin 12 faizinivə ölkə ərazisinin 50 faizind ən artıq ərazisini əhatə edir. Hal-hazırda kənd təsərrüfatı ərazilərinin 77 faizini əkin sahələri, 1,8 faizini bağlar, 21,3 faizini çəmənlər və otlaqlar təşkil edir. 2005-ci ild ə fərdi fermer təsərrüfatlarının orta torpaq sahəsi 8,6 hektar t əşkil etmişdir, o cümlədən sahələri 2 – 5 hektar olan təsərrüfatlar 33 faiz, sahələri 5 – 10 hektar olan t əsərrüfatlar 22 faiz, sahələri 10 – 15 hektar olan təsərrüfatlar 9,4 faiz, sah ələri 15 hektardan artıq olan təsərrüfatlar 10,9 faiz təşkil etmişdir. Bir çox fermer t əsərrüfatlarının sahələri 1 – 2 hektar təşkil edir (25,1 faiz). 1995-ci ild ən fərdi əkinçilik təsərrüfatların orta sahəsi təxminən 1 hektar artmışdır. Polşanın Avropa İttifaqına üzv olmasından sonra bu ölkənin kənd təsərrüfatında ciddi müsb ət dəyişikliklər başlamışdır. Onlar ilk növbədə restrukturizasiya və modernl
əşdirmə proseslərinin sürətləndirilməsindən, əsasəndə sayı 500 mindən artıq olan perspektivli təsərrüfatlardan ibarət olmuşdur. Olduqca sürətli templərlə bu t əsərrüfatlarda istehsalın miqyasları artmışdır, bu da kənd təsərrüfatı torpaq sah ələrinin artmasında və xüsusilə də iribuynuzlu mal-qaranın, donuzların və digər k ənd təsərrüfatı heyvanlarının sayının artmasında nəzərə çarpır. Nəticədə istehsalın artması və təsərrüfatçılığın effektliliyində özünü biruzə verir: becərilən bitkilərin m əhsuldarlığı artır, dənli bitkilərin, heyvanların məhsuldarlığı inəklərin hesabına. 5
2005-ci ild ə, yəni Avropa İttifaqına daxil olmasından 2 il sonra, istehsalçılar üzv olma Müqavil əsində müəyyən edilən süd istehsalına olan kvotasını (təxminən 8,5 milyard litr) “doldurmuşdur”. Qida sənayesi və kənd təsərrüfatı məhsullarının və ərzaq məhsullarının ixracı sürətli templərlə inkişaf edir. Aİ daxil olduqdan sonra Polşanın aqroərzaq sektorununsürətli inkişafının əsas faktoru büdcə tərəfindən həm təsərrüfat gəlirlərinin birbaşa dəstəyi şəklində (birbaşa əlavə ödənişlər), həm də sektorun texniki-iqtisadi və sosial restrukturizasiyası üçün dəstəyidir. Bu d əstəyin ümumi dəyəri hər il artır. Orta hesabla Polşanın aqroərzaq sektoru SAPARD proqramı çərçivəsində ildə 177 milyon avro və Kənd yerlərinin inkişafı Planı (PROW-2004) və “Kənd təsərrüfatı” sektor operativ Proqramı (SPOR) ç ərçivəsində 1353 milyon avroalmışdır. Nəzərdə tutulmuşdur ki, Kənd yerl ərinin inkişafı Proqramı çərçivəsində aqroərzaq sektoru üçün orta illik maliyyə yardımının axını 2007 – 2013-cü illərdə 1680 milyon avroyədək artmalıdır. Polşanın Avropa İttifaqına üzv olmasından sonra Polşa fermerləri Aİ büdc əsindən ilk dəfə maliyyə dəstəyi almışdılar. Onun həcmi Aİ-15 dövlətlərinin fermerl ərinə yardımın səviyyəsindən 25 faiz təşkil etmişdir, lakin ona Aİ və Polşanın büdcəsindən ödənişlərəlavə edilmişdir. Polşa həmçinin öz əkinçilərinə daxili v
əsaitlərdən yardım göstərmişdir, bu da Polşada kənd təsərrüfatı gəlirlərinin d əstəyinin ümumi həcmini Aİ-15 dövlətlərində qüvvədə olan dəstək səviyyəsinin t əxminən 55 faizini təşkil etmişdir. H əmçinin aqrar məhsullarının istehsalı və ixracının kompensasiyalar şəklində subsidiyalaşdırılmasının böyük əhəmiyyəti var. K ənd təsərrüfatı bazarları Agentliyinin kənd təsərrüfatı xammalının və ərzaq məhsullarının müxtəlif növlərinin bazarlarında intervensiya fəaliyyətinin böyük
əhəmiyyəti var. Kənd təsərrüfatının və bütün aqroərzaq sektorunun Avropa İttifaqı ölkələrində mövcud olanşəraitə adaptasiyası üzrə tədbirlərproqramının h əyata keçirilməsi davam edir, o cümlədən Aİ daxil olmadan əvvəl başlanan və hal- hazırda öz funksiyasını bitirən SAPARD Proqramı (Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development) v əsaitləri hesabına. Proqramın həyata keçirilməsinə ayrılan vəsaitin ümumi dəyəri 6343,74 milyon zlota t
əşkil edəcək, o cümlədən 4191,13 milyon zlota ictimai vəsaitdir (Aİ büdc
əsindən və Polşanın dövlət büdcəsindən); Aİ vəsaitləri 3144,13 milyon zlota t əşkil edir. Ərazisi 312,7 min km 2 , əhalisi 38,7 milyon nəfərdir, ÜDM 765,6 milyard ABŞ dolları təşkil edir, hər nəfərə 19 783 ABŞ dolları düşür. Əkinə yararlı torpaq sah əsi 15,9 milyon hektardır, 2,0 milyon fermer təsərrüfatı mövcuddur, k ənd təsərrüfatında ümumi əhalinin 17,4 faizi iştirak edir, hər nəfərə orta hesabla 15 hektar sah ə düşür. Ölkədə şəkər çuğunduru, arpa, buğda, kartof, k ələm istehsal edilir, heyvandarlıqda ət-süd məhsuldarlığı, quşçuluq, donuzçuluq, balıqçılıq əsas sahələrdəndir. Polşa Aİ üzvü olduqdan sonra kənd t əsərrüfatı xeyli inkişaf etmişdir. O, Aİ-dan geniş dəstək əldə etmişdir, müxtəlif inkişaf proqramları həyata keçirilmişdir.
6
Polşanın kənd təsərrüfatının əlavə dəyəri, 2000 – 2010-cu illər
Kənd təsərrüfatı, milyard ABŞ dolları Dünya kənd təsərrüfatında payı,% Əlavə dəyərdə kənd təsərrüfatının payı,% Əhalinin hər nəfərinə kənd təsərrüfatı, ABŞ dolları Kənd təsərrüfatının inkişaf templəri, % 2000
7.6 0.68
5 198
98.7 2001
8.7 0.78
5.1 227
114.5 2002
7.9 0.69
4.5 207
90.8 2003
8.4 0.65
4.4 220
106.3 2004
11 0.75
4.9 288
131 2005
12 0.79
4.5 314
109.1 2006
13 0.79
4.3 341
108.3 2007
16 0.82
4.3 419
123.1 2008
17 0.75
3.7 445
106.3 2009
14 0.63
3.7 366
82.4 2010
15 0.58
3.6 392
107.1
2000
171 4465
5.3 101.8
2001 190
4965 5.92
111.1 2002
198 5179
5.92 104.2
2003 217
5681 5.78
109.6 2004
253 6627
5.98 116.6
2005 304
7965 6.65
120.2 2006
342 8960
6.89 112.5
2007 425
11129 7.6
124.3 2008
529 13842
8.64 124.5
2009 431
11268 7.44
81.5 2010
469 12253
7.44 108.8
2011 765,6
19783
Polşanın ümumi əlavə dəyəri, 2000 – 2010-cu illər İl Əlavə dəyər, milyard ABŞ dolları Hər nəfərə əlavə dəyər, ABŞ dolları Dünyanın əlavə dəyərində payı,% Əlavə dəyərin artım templəri,% 2000
152 3968
4.89 102.7
2001 170
4442 5.5
111.8 2002
175 4578
5.45 102.9
2003 191
5000 5.31
109.1 2004
225 5894
5.58 117.8
2005 268
7022 6.14
119.1 2006
300 7860
6.36 111.9
2007 372
9741 7.01
124 2008
463 12115
7.93 124.5
2009 383
10013 6.9
82.7 2010
413 10790
6.84 107.8
7
Polşanın ümumi milli gərili, 2000 – 2010-cu il İl Milli gəlir, milyard ABŞ dolları Əhalinin hər nəfərinə milli gəlir, ABŞ dolları Dünya milli gəlirində payı,% Milli gəlirin artım templəri,% 2000
171 4465
5.29 102.4
2001 190
4965 5.91
111.1 2002
198 5179
5.93 104.2
2003 215
5629 5.74
108.6 2004
246 6444
5.82 114.4
2005 298
7808 6.5
121.1 2006
333 8724
6.69 111.7
2007 410
10736 7.33
123.1 2008
519 13580
8.48 126.6
2009 416
10876 7.19
80.2 2010
452 11809
7.14 108.7
Polşanın və qonşu-ölkələrin kənd təsərrüfatının əlavə dəyəri, milyard ABŞ dolları, 2000 – 2010-cu illər İl Polşa Ukrayna Almaniya Belarus Çexiya Slovakiya Cəmi 2000
7.6 4.5
22 1.3
2 0.81
38.21 2001
8.7 5.5
23 1.3
2.2 0.89
41.59 2002
7.9 5.5
21 1.5
2.3 1.1
39.3 2003
8.4 5.5
22 1.5
2.6 1.3
41.3 2004
11 7 27 2 3.2
1.5 51.7
2005 12
7.9 22
2.5 3.4
1.6 49.4
2006 13
8.1 22
3.1 3.3
1.8 51.3
2007 16
9.4 29
3.6 3.9
2.7 64.6
2008 17
12 29
5.1 4.9
3.6 71.6
2009 14
8.5 24
4 3.9
3.1 57.5
2010 15
10 26
4.4 4.1
3.1 62.6
Polşada və qonşu-ölkələrdə əhalinin hər nəfərinə kənd təsərrüfatı, ABŞ dolları, 2000 – 2010-cu illər İl Polşa Ukrayna Almaniya Belarus Çexiya Slovakiya 2000
198 92
267 129
195 150
2001 227
114 279
130 215
165 2002
207 115
255 151
225 203
2003 220
115 267
151 255
240 2004
288 148
327 203
314 277
2005 314
168 267
254 333
295 2006
341 174
267 317
322 332
2007 419
203 351
370 378
497 2008
445 261
352 527
472 662
2009 366
186 291
415 374
569 2010
392 220
316 459
391 568
8
Polşanın və lider-ölkələrin kənd təsərrüfatının artım templərinin dinamikası, %, 2000 – 2010-cu illər
Polşa Çin Hindistan ABŞ İndoneziya Braziliya 2000
98.7 101.7
96.2 103.2
96.3 110.7
2001 114.5
105.5 103
103.1 96.2
90.3 2002
90.8 104.7
94.2 94.9
120 103.6
2003 106.3
105 117.3
123.4 120
120.7 2004
131 123.3
109.6 123.3
102.8 111.4
2005 109.1
105.8 115.9
88.8 102.7
110.3 2006
108.3 110.2
110.3 96.9
123.7 118.6
2007 123.1
124.5 126.7
119.5 125.5
127.5 2008
106.3 129
105.4 110.9
125.4 127.7
2009 82.4
106.4 105.6
84 112.2
101.2 2010
107.1 116.1
133.5 112.4
131.3 122.6
Polşada və qonşu-ölkələrdə əhalinin hər nəfərinə kənd təsərrüfatı, ABŞ dolları, 2000 – 2010-cu illər İl Polşa Ukrayna Almaniya Belarus Çexiya Slovakiya 2000
198 92
267 129
195 150
2001 227
114 279
130 215
165 2002
207 115
255 151
225 203
2003 220
115 267
151 255
240 2004
288 148
327 203
314 277
2005 314
168 267
254 333
295 2006
341 174
267 317
322 332
2007 419
203 351
370 378
497 2008
445 261
352 527
472 662
2009 366
186 291
415 374
569 2010
392 220
316 459
391 568
Polşada və qonşu-ölkələrdə kənd təsərrüfatının əlavə dəyərdə payı, %, 2000 – 2010- cu illər
İl Polşa Ukrayna Almaniyada Belarus Çexiya Slovakiya 2000
5 16.7
1.3 14.3
3.9 4.5
2001 5.1
16.2 1.3
11.8 3.9
4.7 2002
4.5 14.5
1.2 11.5
3.4 5 2003 4.4 12
1 10
3.1 4.3
2004 4.9
11.7 1.1
10 3.3
3.9 2005
4.5 10.3
0.9 9.6
3 3.7
2006 4.3
8.4 0.8
9.7 2.6
3.6 2007
4.3 7.2
1 9 2.5 4 2008
3.7 7.4
0.9 9.6
2.5 4.2
2009 3.7
7.8 0.8
9.1 2.3
3.9 2010
3.6 7.8
0.9 9 2.4 3.9
|