Китабхана информасийа технолоэийалары

10.2. Kиtabxana fяalиyyяtиnиn texnolojи strukturu haqqыnda  
mцasиr tяsяvvцrlяr 
 
Kиtabxana fяalиyyяtиnя texnolojи yanaшmanыn  ишlяnиb 
hazыrlanmasы aktuallыьы aшaьыdakы mяsяlяlяrlя шяrtlяшиr:  
a)  stereotиplяrиn peшяkar dцшцncяsиndя ya-
ranan, o cцmlяdяn, “kиtabxana fяalиyyяtиnиn pro-
seslяrи  vя  яmяlиyatlarыnыn” toplusu kиmи  kиtab-
xana texnologиyasыnыn mяhdudlaшdыrыlmasы  fиkиr-
lяrиnя tяnqиdи yanaшmanыn vacиblиyи kиtabxananыn 
texnolojи  sиstem kиmи  dяrk edиlmяsи  цчцн resurs 
yanaшmaya alternatиv sayыlmыш olur. Belя  kи, bu 
zaman kиtabxananыn fяalиyyяt effektиvlиyи fondun 
hяcmиnя  vя oxucularыn sayыna gюrя  qиymяtlяn-

 
152
dиrиlиr. Mяhz kиtabxana tяrяfиndяn hazыrlanan иn-
formasиya mяhsullarыnыn vя  tяqdиm olunan xиd-
mяtlяrиn чeшиdlиlиyи onun funksиonal tяyиnatыnы vя 
resurslarыn  иstиfadяsиnиn effektиvlиyиnи  mцяyyяn 
etmиш olur; 
b)  kиtabxanalarыn kиtabxana-bиblиoqrafиya 
proseslяrиnиn avtomatlaшdыrыlmasыna olan tяlяbat. 
Yenи  иnformasиya texnologиyalarыnыn tяtbиqи  kи-
tabxana  иstehsalы problemиnи  цzя  чыxardы, mцtя-
xяssиslяrиn onun яsas komponentlяrи  (яmяyиn 
predmetи,  иstehsal proseslяrи, yekun mяhsullar) 
vя onlarыn qarшыlыqlы  яlaqяlяrиnиn  юyrяnиlmяsи  иlя 
mяшьul olmalarы mяcburиyyяtиnи yaratdы. Evrиstиk 
metod vя  цsullarыn  яsasыnda  иntuиsиya vя ana-
logиya цzrя  fяalиyyяtиn яvяzиnя kиtabxana яmяyи-
nиn alqorиtmlяшdиrиlmяsиnя tяlяbat artmaqdadыr; 
c)  elmи  иdeyalar vя onlarыn tяcrцbяyя  tяt-
bиq edиlmяsи яlaqяlяndиrиcи bяnd rolunu oynayan 
kиtabxanalar haqqыnda sиstemlи texnolojи  bиlиyя 
artan sorьu kиtabxana fяalиyyяtиnиn optиmal xa-
rakterиnи  tяmиn edиr vя  чox asanlыqla mяnиm-
sяnиlиr. Texnolojи yanaшma, nяиnkи konkret mяsя-
lяnиn hяllи alяtи, hяmчиnиn effektlи peшяkar dцшцn-
cяnиn цsuludur.   
Texnolojи  bиlиyиn kиtabxana fяalиyyяtиnя keчmяsи, kиtab-
xanaya иstehsal sиstemи kиmи baxmaьa иmkan verиr. Fиkrиmиzcя, 
kиtabxana  иstehsalы  иnformasиya  иstehsalыnыn xцsusи  bиr halы 
hesab olunur (II fяsиl, шяk.3). Bu иsя onlarыn texnolojи struktur-
larыnы adekvat hesab etmяyя, kиtabxana  иstehsalыnыn kompo-
nent tяrkиbиnи xarakterиzя etmяyя иmkan verиr. 
Kиtabxana fяalиyyяtиnиn texnolojи  mяqsяdи  kиmи  kиtabxa-
nada иnformasиya, tяdrиs, sosиal-mяdяnи mяhsul vя xиdmяtlяrиn 
az resurs иtkиsи иlя иstehsalыna nяzяr salaq. Bu mяqsяd – kиtabxa-
nanыn иnformasиya, mяdяnи, tяdrиs kиmи яsas sosиal funksиyalarы 
иlя uyьunlaшdыrыlыr.  Иstиfadячиlяrиn sorьularы  (иnformasиya tяlя-
batlarы) vя sяnяdlяr (sяnяdlяшmиш иnformasиya) kиtabxana fяalиy-
yяtиnиn predmetи hesab edиlиr. Kиtabxana fяalиyyяtи (klassиk 

 
153
mяnada) kиtabxanaya daxиl olan sяnяdlяrя  vя abonent sorьu-
larыna  “reaksиya” sayыlыr. Иnformasиyanыn uzaq mяsafяdяn яldя 
edиlmяsи texnologиyasыnыn иnkишafы иlя kиtabxana – lokal fondun 
mяhdudluьunun qarшыsыnы almaq vя  юz fяalиyyяtиnиn predmet 
sahяsиnи genишlяndиrmяk иmkanы яldя edиr.  
Kиtabxana fяalиyyяtи proseslяrи (onun texnolojи struktur 
elementlяrи  kиmи)  иstehsal vя texnolojи  kиtabxana proseslяrи 
qиsmиndя tяqdиm olunurlar kи, onlar da юz nюvbяsиndя texnolojи 
яmяlиyyatlar, цsullara vя keчиdlяrя bюlцnцrlяr.  
Kиtabxana fяalиyyяtиnиn proses baxыmыndan strukturlaш-
dыrыlmasы bиrmяnalы hяllи olmayan mцrяkkяb nяzяrи vя texnolojи 
problemdиr. Kиtabxana, nяшrиyyat vя иnformasиya иши иlя яlaqя-
dar sиstemиn termиnolojи standartlarыnыn  яsasыnda kиtabxana 
fяalиyyяtиnиn strukturunda яsas proseslяrи (baza kиtabxana-
bиblиoqrafиya texnologиyalarыnыn mahиyyяtи) ayыraq. Bunlar: 
fondun formalaшmasы, kataloqlaшdыrma, bиblиoqrafиyalaшdыrma, 
иnformasиya axtarышы, kиtabxana xиdmяtи, bиblиoqrafиk xиd-
mяtdиr. 
Kиtabxana fяalиyyяtи proseslяrиnиn reallaшdыrыlmasы, иsteh-
salыn mцvafиq resurs vя vasиtяlяrlя tяmиn edиlmяsиnи tяlяb edиr. 
Sяnяd resurslarы  kиtabxana texnologиyasыnыn baшlыca maddи 
resursu (иlkиn “xammalы”) hesab edиlиr. Bu planda sяnяdиn 
яhяmиyyяtи яn чox onun materиal konstruksиyasы иlя deyиl (яgяr 
bu, яlyazma mяnbяyи, tarиxи abиdя vя иncяsяnяt яшyasы deyиlsя), 
onun tяrkиbи, mяzmunu  иlя  (иnformasиya) mцяyyяn edиlиr. 
Bununla bяrabяr sяnяdиn quruluшu, onun formatы, daшыyыcыnыn 
nюvц  qяbul olunan texnиkи  qяrarlara (sяnяdиn  ишlяnmя  nюvц, 
dцzцlцш  цsulu, mцhafиzя rejиmи  vя s.), texnolojи proseslяrиn 
tяшkиlиnя (funksиonal  иxtиsaslaшma, mяrkяzlяшdиrmя  vя koordи-
nasиyanыn, ardыcыl vя paralel яmяlиyyatlarыn uyьunluьu vя s.) 
tяsиr gюstяrиr. 
Artыq qeyd olunduьu kиmи, kиtabxana xиdmяtиnиn klassиk 
metodиkasы konkret kиtabxananыn (kиtabxana sиstemиnиn) sяnяd 
fonduna  иstиqamяtlяnmишdиr.  Яnяnяvи  bиblиoqrafиk metodиka –
axtarышы real fondun hцdudlarыndan  чыxararaq, onun bazasыnы 
tematиk, dиl, nюv,  яrazи aspektlяrиndя genишlяndиrяrяk, bu 
mяhdudиyyяtlяrи aradan qaldыrыr. Lakиn bu halda da иstиfadя-

 
154
чиlяrиn  иnformasиya sorьularыnыn tяmиn edиlmяsиnиn resurs ba-
zasы real soraq-bиblиoqrafиya fondunun – иnformasиya, bиblиo-
qrafиk, soraq nяшrlяrиnиn mюvcud repertuarыnыn hцdudlarыnda 
mяhdudlaшdыrыlыr. Eynи zamanda иnformasиya texnologиyalarы 
иstиfadячиlяr  цчцn vacиb olan иnformasиyanыn  иstиfadяsиndяkи 
mяkan mяhdudиyyяtlяrиnи aradan qaldыraraq elektron resurs-
larыn (bиblиoqrafиk, tammяtnlи, faktoqrafиk vя s.) dцnya (vиrtu-
al) “fonduna” gиrиши tяmиn edиr.  
Maddи resurslarыn dиgяr qrupunu kиtabxana  иstehsalыnda 
иstиfadя olunan яsas vя kюmяkчи materиallar tяшkиl edиr. Bunlar 
иnformasиya daшыyыcыlarы, surяtчыxarma, dиzayner vя  tяrtиbat 
ишlяrи цчцn sяrf olunan диэяр materиallarдыр.  
Maddи resurslarыn dиgяr bиr qrupunu kиtabxana  иstehsalы 
vasиtяlяrи tяшkиl edиr. Onlarыn kюmяyи иlя яmяyиn predmetиnя tя-
sиr prosesи  hяyata keчиrиlиr. Bu, иlk nюvbяdя texnиkи  tяchиzat, 
elяcя  dя  иstehsal bиnalarы  vя  tиkиlиlяrи, texnolojи  xяtlяr vя sahя-
lяrdиr. Mцasиr kиtabxana sяnяd mяnbяlяrиnиn  иctиmaи  иstи-
fadяsиnиn tяшkиlи  иlя baьlы  яnяnяvи  xиdmяtlяrdяn  яlavя  tиrajыn 
tяyиn edиlmяsи,  иnformasиyanыn  юtцrцlmяsи, nяшrиyyat fяalиyyяtи 
mяhsullarыnыn иstehsalы, иnformasиyanыn analиtиk-sиntetиk ишlяnиl-
mяsи proseslяrиnи  иfadя edиr, verиlяnlяr bazasыnы yaradыr vя 
иstиfadя edиr, multиmedиa, hиpermяtn,  шяbяkя texnologиyalarыnы 
яhatя edиr.  Иnformasиya  иstehsalыnыn vя servиsиnиn mцxtяlиf 
nюvlяrиnиn  иnteqrasиyasы hesabыna kиtabxana  юz texnиkи poten-
sиalыnы  zяngиnlяшdиrmишdиr. Bu gцn kиtabxana fяalиyyяtиnиn 
texnиkи vasиtяlяrи kиmи fяrdи kompйуterlяr vя perиferиya qurьu-
larы (prиnterlяr, skanerlяr, modemlяr, multиmedиa vasиtяlяrи), 
mцasиr telekommunиkasиya vя  шяbяkя avadanlыqlarы, mяишяt 
elektronиkasы, nяшrиyyat komplekslяrи  vя s. genиш  tяtbиq edиlиr. 
Elektron hesablama texnиkasыnыn bazasыnda komplektlяшdиrиcи, 
kataloqlaшdыrыcы, bиblиoqraf, metodиst, иnzиbatчы vя dиgяr kиtab-
xana  иxtиsasчыlarыnыn  иstehsal funksиyalarыnыn yerиnя yetиrиl-
mяsиnя  иstиqamяtlяnmиш  иxtиsaslaшmыш avtomatlaшdыrыlmыш  ишчи 
yerlяrиnиn yaradыlmasы genиш vцsяt almышdыr.  
Kиtabxana fяalиyyяtи spesиfиk proqram vя lиnqvиstиk vasи-
tяlяrя malиkdиr kи, onlarыn da seчиmи (hazыrlanmasы) vя иstиfadяsи 
(aprobasиyasы) sahяlяrиn, konkret kиtabxana vя bиrlиklяrиn mиq-

 
155
yasыnda aktual texnolojи  mяsяlяlяrи  яhatя edиr. Kиtabxana 
heyяtи kиtabxana fяalиyyяtиnиn subyektи, иnformasиya mяhsullarы 
vя  xиdmяtlяrиnиn  иstehsalчыsы  kиmи  mцtяxяssиslяrиn vя  kюmяkчи 
heyяtиn kяmиyyяt vя keyfиyyяt tяrkиbи  иlя, elяcя  dя peшяkar 
mяnsubиyyяtlиk bюlgцsцndя  vяzиfя statusunun, tяhsиl sяvиyyяsи-
nиn,  иstehsal tяsnиfatыnыn yerlяшdиrиlmяsи  иlя xarakterиzя olunur. 
Kиtabxananыn шtatыnda olan heyяtиn bюlgцsц aшaьыdakы kateqo-
rиyalar  цzrя  hяyata keчиrиlиr: kиtabxana mцtяxяssиslяrи, dиgяr 
sahяlяrиn mцtяxяssиslяrи (fиloloqlar, psиxoloqlar, sosиoloqlar, 
иqtиsadиyyatчыlar, hцquqшцnaslar, mцhяndиslяr, proqramчыlar vя 
s.), kюmяkчи (texnиkи) heyяt.  ИFLA-nыn standartlarыna uyьun 
olaraq,  шtatda olan heyяtиn 1/3 (bu gюstяrиcиdяn aшaьы ola 
bиlmяz) hиssяsи  иxtиsaslы  ишчиlяr olmalыdыr. Kиtabxana mцtяxяs-
sиslяrи  иlя  kиtabxananыn dиgяr  ишчи kateqorиyalarы arasыndakы 
nиsbяt mцxtяlиf  юlkяlяrdя 2:3-dяn 1:3 hцdudlarыnda tяrяddцd 
edиlиr, яn чox иsя 1:2 nиsbяtиnя rast gяlmяk olar. 
Tяbииdиr kи, kиtabxana fяalиyyяtиnиn effektlи  vя  sяmяrяlи 
olmasы  цчцn  яmяyиn bюlgцsц  dцzgцn aparыlmalы,  яsas  цstцnlцk 
ишчиlяrиn peшяkarlыьыna, bиlиyиnя, bacarыьыna, иstehsal tяcrцbяsиnя 
verиlmяlиdиr.  Яmяkdaшlarыn peшяkarlыq sяvиyyяsиnиn qиymяtlяn-
dиrиlmяsи, hяmчиnиn onlar tяrяfиndяn texnolojи иntиzamыn gюzlя-
nиlmяsи  gюstяrиcиlяrиnиn qиymяtlяndиrиlmяsи  dя  юz nюvbяsиndя 
kиtabxana proseslяrиnиn kиfayяt qяdяr normalaшdыrma sяvиy-
yяsиndяn, dяqиq tяlяblяr vя texnolojи  tяlиmatlarыn mюvcud-
luьundan asыlыdыr.  
Buradan da kиtabxana fяalиyyяtиnиn nюvbяtи struktur xa-
rakterиstиkasыnы reqlamentlяшdиrяn  иnformasиyanыn  яhяmиyyяtи 
mцяyyяn edиlmиш olur. Mяhz bu иnformasиya, kиtabxana 
proseslяrиnиn normalarыnы, tяlяblяrиnи, qaydalarыnы  vя ardыcыl-
lыьыnы tяyиn edиr, иstehsal olunan mяhsullarыn vя xиdmяtlяrиn nц-
munяlяrиnи vя etalonlarыnы mцяyyяnляшдирир. Kиtabxanada tяlяb 
olunan  чeшиddя, kяmиyyяt vя keyfиyyяtdя  иnformasиya mяhsul-
larы  vя  xиdmяtlяrиnиn  иstehsalы  цчцn vacиb olan иnformasиyanыn 
yaradыlmasы, tяшkиlи  vя  иstиfadяsи  kиtabxana texnologиyasыnыn 
normatиv-metodиk tяmиnatыnыn mahиyyяtиnи tяшkиl edиr. O, nяzя-
rи, metodиk bиlиyиn vя praktиkи  tяcrцbяnиn tяhlиlиnи; tяlяblяrиn, 
qaydalarыn vя  tюvsиyяlяrиn mцяyyяnlяшdиrиlmяsи; real vя poten-

 
156
sиal mяsяlяlяrиn hяllи цчцn onlarыn dяfяlяrlя иstиfadяsиnи nяzяrdя 
tutur. 
Nяhayяt, kиtabxana fяalиyyяtи strukturunun yekunlaш-
dыrыcы komponentи, onun nяtиcяsи olan mцxtяlиf mяzmunlu vя 
tяyиnatlы  иnformasиya mяhsullarы  vя  xиdmяtlяrиdиr. Mяhz bu 
komponent kиtabxananыn servиs sиstemи  kиmи  fяalиyyяtиnиn 
mяnasыdыr.  
Effektlи  kиtabxana  иstehsalыnыn vacиb  шяrtи  kиtabxananыn 
rasиonal tяшkиlatи strukturu (kиtabxana texnologиyasыnыn  иdarя-
etmя altsиstemи dя bura daxиldиr) hesab edиlиr. 
Kиtabxana texnologиyasыnыn  яsas komponentlяrи, kиtab-
xana tяcrцbяsи цчцn aktual olan kиtabxana, иnformasиya, tяhsиl, 
sosиal-mяdяnи texnologиyalarыn nomenklaturasы nюvbяtи bюlmя-
lяrdя hяrtяrяflи ишыqlandыrыlacaqdыr.  
 
XI 
FЯSИL 
Kиtabxana texnolojи sиstem kиmи 
 
11.1. Kиtabxananыn texnolojи modelи 
 
Vяtяn vя xarиcи  kиtabxanaшцnaslыq kиtabxana haqqыnda 
bиlиklяrиn formalaшmasыyla baьlы elmи yanaшmalarыn mцxtяlиflиyи 
иlя  fяrqlяnиrlяr (mяsялян, struktur-funksиonal, fяalиyyяt, mяdя-
nиyyяt, marketиnq, иqtиsadи, texnolojи vя s.). 
Юzцndя  иstehsal vя  xиdmяt funksиyalarыnы  bиrlяшdиrяn kи-
tabxananыn texnolojи sиstem kиmи dяrk edиlmяsи, xцsusи иzahedи-
cи effektя vя юzцnяmяxsus цstцnlцklяrя malиkdиr.  
Kиtabxananыn funksиyalarыnыn gюstяrиlmяsи (sadalanmasы) 
yolu  иlя onun sosиal  иnstиtut kиmи mahиyyяtиnиn aчыlmasы  bиr 
qayda olaraq gюzlяnиlяn nяtиcяnи vermиr. Bu, bиr sыra sяbяblяrlя 
baьlыdыr. Onlarыn sыrasыnda aшaьыdakыlarы qeyd etmяk olar: 
funksиyalarыn aшkar edиlmяsи  vя  mцяyyяnlяшdиrиlmяsи  иlя baьlы 
yanaшmalarыn mцxtяlиflиyи, onlarыn чoxluьu (яdяbиyyatda onla-
rыn sayы 30-dan чoxdur) vя mяnadakы qeyrи-mцяyyяnlиk (mяsя-
лян, kиtabxananыn gedonиstиk,  иnteqratиv, tяnzиmlяyиcи funksи-
yalarыnы necя baшa dцшmяk olar? Memorиal funksиya kumulya-
tиv funksиyadan vя yaxud pedaqojи funksиya tяdrиs funksиya-

 
157
sыndan nя  иlя  fяrqlяnиr?), kиtabxananыn cяmиyyяtdяkи rolu, tя-
yиnatы vя tarиxи mиssиyasы barяdя tяsяvvцrlяrиn subyektиvlиyи vя s. 
Bu problem xцsusи  mяtbuatda daиma mцzakиrя edиlиr, 
funksиyalarыn mяntиqи  kяmиyyяt hяddиnиn, mяzmun konkret-
lиyиnиn яldя edиlmяsиnи vя onlarыn mцxtяlиf яsaslara gюrя (sиstem-
daxиlи, sиstemxarиcи; sosиal, texnolojи; mahиyyяt, konkret tarиxи; 
яsas, яlavя) bюlgцsцnц tяlяb edиr. Tяbииdиr kи, yuxarыda deyиlяn-
lяr, kиtabxananыn sosиal funksиyalarыnыn tam, zиddиyyяtsиz, 
яsaslы konsepsиyasыnыn formalaшacaьыnы perspektиvdя gюzlяmяyя 
яsas vermиr.   
Struktur-funksиonal yanaшma baxыmыndan kиtabxananыn 
nяzяrи modelиnиn yaradыlmasыna cяhd edиlmяsи daha mяhsuldar 
vя uzunюmцrlц hesab edиlиr. Bu yanaшmanыn mцяllиfи Й.Н.Стол-
йаров  bиr sиstem kиmи  kиtabxananыn strukturunda дюрд altsиs-
temи qeyd edиr: kиtabxana fondu, abonentlяrиn kontиngentи, 
kиtabxananыn ишчи heyяtи, maddи-texnиkи bazasы. Altsиstemlяrdяn 
hяr bиrи spesиfиk sиstemxarиcи (sosиal) vя  sиstemdaxиlи (texnolojи 
mahиyyяtlи) funksиyalarы (mяsялян,  яtraf mцhиtя  mцnasиbяtdя 
kиtabxana fondu memorиal funksиyanы, kиtabxananыn bиr altsиs-
temи kиmи иsя onun юzцnя mцnasиbяtdя kumulyatиv funksиyanы) 
yerиnя yetиrиr. 
Kиtabxana vя onu tяшkиl edяn altsиstemlяrиn funksиya-
larыnыn nomenklaturasы  vя  mяzmunu mцяllиf tяrяfиndяn onun 
konsepsиyasыnыn  иnkишafы baxыmыndan  иzah edиlиr. Struktur-
funksиonal model kиtabxananы statиk (tяrkиbи  vя strukturu) vя 
dиnamиk (daxиlи  vя xarиcи  яlaqяlяrиn mяzmunu vя  иstиqamяtи) 
vяzиyyяtdя tяqdиm edиr. Kиtabxanaya texnolojи yanaшma, nяzяrи 
konsepsиyanы  fяalиyyяt xarakterиstиkalarы  иlя tamamlamaьa 
иmkan verиr. Mяsяlяn, onun иstиfadячиlяrиnиn  иnformasиya, tяd-
rиs, asudя vaxt sorьularыnыn tяmиn олунмасына иstиqamяtlяnmиш 
иstehsal vя  xиdmяt sиstemи  kиmи  fяalиyyяt mexanиzmиnин    aшkar 
eдилмяси  kиtabxananыn  иstehsal sиstemи  kиmи modellяшdиrиlmяsи 
kиtabxana fяalиyyяtиnиn texnolojи strukturlaшdыrыlmasыna яsasla-
nыr.  
11-cи  шяkиldя  tяqdиm olunan kиtabxana modelи  иnforma-
sиya sиstemиnи (II fяsиl, шяk.4) kиtabxana spesиfиkasы иlя tamamla-
yaraq, onun texnolojи modelиnи konkretlяшdиrиr.  

 
158
Sxemя, яsas kиtabxana proseslяrи daxиl edиlmишdиr. Mяsя-
lяn, fondun komplektlяшdиrиlmяsи, daxиl olan sяnяdlяrиn elmи vя 
texnиkи  cяhяtdяn  ишlяnmяsи, soraq  -  bиblиoqrafиya aparatыnыn 
(SBA) tяшkиlи (sxemdя, proses punktиr (qыrыq-qыrыq) xяtlя чevrя-
lяnmишdиr. Belя kи, sяnяdlяrиn analиtиk- sиntetиk ишlяnmяsиnиn av-
tomatlaшdыrыlmasы perspektиvdя kartoчka  шяkиllи kataloq vя 
kartotekalarыn tяшkиlиndяn иmtиna etmяyя vя mяsяlяnи elektron 
kataloq vя verиlяnlяr bazasыnыn xeyrиnя  hяll etmяyя  иmkan ve-
rиr), kиtabxana  иstиfadячиlяrиnя  иnformasиya xиdmяtи (genиш  mя-
nada:  иstиfadячиlяrиn sorьularыna uyьun olaraq genиш spektrlи 
иnformasиya xиdmяtиnиn gюstяrиlmяsи  vя  иnformasиya mяhsulla-
rыnыn hazыrlanmasы). Kиtabxana texnologиyalarыnыn  иdarя edиl-
mяsиnиn altsиstemlяrи иlя subordиnal яlaqяlяr gюstяrиlmишdиr. 
Texnolojи  sиstemиn  цmumи sxemиndя  gюstяrиlmяyяn nor-
matиv-metodиkи  tяmиnatыn altsиstemи  (I  fяsиl,  шяk.1) kиtabxana-
nыn texnolojи modelиnя daxиl edиlmишdиr. Belя  kи, sяnaye  иsteh-
salыndan fяrqlи olaraq, kиtabxana  иstehsalы, mяrkяzlяшmиш qay-
dada hazыrlanmыш reqlamentlяrиn (dюvlяt vя sahя standartlarы, 
vahиd norma vя qaydalar, gюstяrишlяr vя tяlиmatlar, tиpolojи tex-
nolojи  sяnяdlяr vя s.) tam sиstemиnя malиk deyиldиr. Buna gюrя 
dя  kиtabxanalar tяшяbbцs gюstяrяrяk  юz ehtиyaclarы  цчцn tяшkи-
latи-иdarяetmя, metodиkи, normatиv, texnolojи  sяnяdlяrиn  ишlяn-
mяsиnи hяyata keчиrиrlяr. 
Bцtцn nюv tяmиnatlarыn tяrkиbи (resurs, texnиkи, lиnqvиstиk, 
proqram, normatиv-metodиkи) konkret mяhsul vя ya xиdmяtиn 
иstehsalы prosesиnиn layиhяlяшdиrиlmяsиndя чox bюyцk rola malиk-
dиr. 
Modeldя, kиtabxana texnologиyalarыnыn sиstemlиlиyиnи 
qeyd etmяk  чox vacиb  иdи: onun hяr hansы  bиr komponentиnиn 
kяnarda qalmasы, sюzsцz kи, иstehsal edиlяn mяhsul vя xиdmяtиn 
keyfиyyяtиnя dя mяnfи tяsиr gюstяrя bиlяr. 
Kиtabxana mцtяxяssиsиnиn texnolojи иxtиsaslaшmasыnыn яsa-
sыnы  юz  яmяyиnиn nяtиcяsиnи proqnozlaшdыrmaq bacarыьы  tяшkиl 
edиr. Tяsadцfи deyиldиr kи, иnformasиya sиstemиnиn texnolojи mo-
delиndя яmяk predmetиnиn иnformasиya mяhsuluna (xиdmяtиnя) 
чevrиlmяsи, texnolojи яmяlиyyatlarыn vя onun nяtиcяlяrиnиn (fяa-

 
159
lиyyяtиn aralыq mяhsullarы) bиr-bиrиnи  яvяz etmяsи  kиmи  tяqdиm 
edиlmишdиr. 
Aralыq nяtиcяlяrя olan tяlяblяrи  bиlmяk vя onlara яmяl 
etmяk, son mяhsulun keyfиyyяtиnиn  яsas qarantыdыr. Texnolojи 
tяhlиl “proses” - “nяtиcя”  яlaqяlяrиnи  цzя  чыxarmaьa vя onlarы 
xцsusи qrafиkи  sяnяdlяrdя, texnolojи sxemlяrdя  (шяkил 12) qeyd 
etmяyя иmkan verиr. Bu tиp alqorиtmиk sxemlяr, proses haqqыn-
da  яtraflы  tяsяvvцr yaratmaqla, ишчи heyяtиn tяdrиsиndя  иstиfadя 
edиlя  vя elяcя  dя    carи texnolojи  nяzarяt  цчцn vasиtя rolunu 
oynaya bиlяr.  
 
11.2. Kиtabxananыn texnolojи sиstem kиmи fяalиyyяtи 
 
Kиtabxana – иstehsal sиstemи kиmи texnolojи funksиyalarыn 
mцяyyяn yыьыmыnы hяyata keчиrиr (шяkил 13). 
Иstehsal edиlяn mяhsul vя xиdmяt чeшиdиnиn seчиmи –sorьu-
larыn  юyrяnиlmяsиnиn marketиnq texnologиyalarы,  иstиfadячиlяrин  
tяlяbatlarыnыn  цzя  чыxarыlmasы, rяqabяt mцhиtи  kиmи  kиtabxana-
nыn иnformasиya яhatяsиnиn qиymяtlяndиrиlmяsи, иnformasиya ba-
zarыnda yerиnи  mцяyyяn etmяk vя bu kиmи  tяdbиrlяrlя  tяmиn 
edиlиr.  Иnformasиya mяhsullarы  vя  xиdmяtиnиn yenи  чeшиdиnиn 
иstehsal едилмяси texnolojи hazыrlыьыn vя ya mюvcud texnologиya-
nыn modernlяшdиrиlmяsинин  иstehsal xяrclяrиnиn mиnиmuma 
endиrиlmяsи, texnolojи proseslяrиn layиhяlяшdиrиlmяsи, texnolojи 
vasиtяlяrиn seчиmи vя ya emalыnы, normatиv, texnolojи, metodиkи 
sяnяdlяrиn tяsdиqиnи юzцndя яks etdиrиr.  
Kиtabxana иstehsalыnыn resurs tяmиnatы – lazыmи resurs vя 
vasиtяlяrиn яldя edиlmяsи vя toplanmasыnы, vacиb olduьu zaman 
orиjиnal sяnяd, lиnqvиstиk, proqram vя  dиgяr tяmиnatыn yara-
dыlmasыnы nяzяrdя tutur.  
Texnolojи model kиtabxana fяalиyyяtиnиn mиkroиqtиsadи 
modelи иlя чox yaxшы uyьunlaшыr vя onun strukturunda texnolojи 
blokun (resurs tяmиnatы, texnologиyanыn hazыrlanmasы  vя  tяk-
mиllяшdиrиlmяsи, xиdmяtlяrиn, mяhsullarыn yaradыlmasы, keyfиy-
yяtя  nяzarяt, fяalиyyяtиn nяtиcяlяrиnиn toplanыlmasы  vя  mцha-
fиzяsиnиn) цzя чыxarыlmasы olduqca asandыr. 

 
160
Иnformasиya mяhsullarы  vя  xиdmяtlяrиnиn  иstehsalы  vя 
onlarыn  иstиfadячиlяrя  tяqdиm edиlmяsи – texnolojи  sиstem kиmи 
kиtabxananыn яsas funksиyasыdыr. 
Иstehsalыnыn effektиvlиyиnиn qиymяtlяndиrиlmяsи, tяqdиm 
olunan mяhsullarыn vя  xиdmяtlяrиn keyfиyyяtи, gюstяrиcиlяrиn 
elmи яsaslandыrыlmыш sиstemиnи tяlяb edиr.   
Kиtabxananыn  иstehsal strukturunun tяшkиlи – texnolojи 
sиstemlяrиn fяalиyyяtи  vя  иnformasиyanыn tяшkиlatи prиnsиplяrиnиn 
kиtabxana  иstehsalы prosesиndя  tяcrцbи baxыmdan reallaшdыrыl-
masыnыn mahиyyяtиdиr.  
Gюstяrиlяn funksиyalarыn reallaшdыrыlmasы  kиtabxananыn 
texnolojи modelиndя daha yaxшы verиlиr (bax. шяkил 11). Belяcя, 
texnolojи hazыrlыq mяrhяlяsиndя иdarяetmя vя keyfиyyяtя nяzarяt 
altsиstemи  mцmkцn olan normatиv-metodиkи  tяmиnata sюy-
kяnяrяk  иstehsalы planlaшdыrыlan mяhsulun (xиdmяtиn) tяlяbat-
чыlыq xцsusиyyяtlяrиnи sorьularыn real axыnы  vя  kиtabxananыn 
resurs bazasы  иlя  яlaqяlяndиrиr. Texnolojи proseslяrиn hяrtяrяflи 
tяdqиqи hяyata keчиrиlиr: yяnи, onlarыn яmяlиyyat-texnolojи tяhlиlи 
vя normalaшdыrыlmasы, hяr bиr яmяlиyyat цчцn resurslarыn, vasи-
tяlяrиn vя  иcraчыlarыn seчиlmяsи, fяalиyyяtиn aralыq vя son nяtи-
cяlяrиnя qoyulan tяlяblяr (hansы  kи, son nяtиcяdя  иnformasиya 
mяhsullarы  vя  xиdmяtlяrи  иstehsalыnыn effektиvlиyи meyarlarыnda 
vя keyfиyyяt gюstяrиcиlяrиndя юz яksиnи tapыr) vя s. Bцtцn qяbul 
olunan qяrarlar normatиv-metodиkи  tяmиnat altsиstemиnи 
tamamlayan texnolojи  vя  dиgяr reqlamentlяшdиrиcи  sяnяdlяrdя 
qeydя alыnыr. 
 Konkret mяhsulun vя ya xиdmяtиn  иstehsalы  mяrhяlя-
sиndя иdarяetmя altsиstemи kиtabxanaya daxиl olan sorьularыn vя 
sяnяdlяrиn gиrиш  nяzarяtиnи (onlarыn profиllиlиyиnи, kиtabxananыn 
tяyиnatыna uyьunluьunu, tяmиn edиlmяnиn mцmkцnlцyц (sor-
ьular цчцn), sиfarишиn mюvcudluьu (sяnяdlяr цчцn)) hяyata keчи-
rиr. Mцsbяt qяrar zamanы (“иstehsala buraxmaq”)  real sorьu, 
sяnяd vя ya onlarыn mяcmusu яmяyиn predmetиnя чevrиlиr.  

 
121
 

162 
 
 
 
 
Resurslar Vasиtяlяr 
 
Maddи 
 
Malиyyя 
 
Kadr
 
Texnиkи
 
Lиnqvиstиk
 
Proqram 
Sənədlər 
Fondun 
komplektləş-
dirilməsi 
Sənədlərin elmi 
və texniki 
işlənməsi 
SBA-nın  
təşkili 
İstifadə-
çilər 
 
FOND 
SBA 
Fondun  
təşkili 
 
Kitabxana texnologiyas
ın
ın idar
ə 
edilm
əsi 
Kitabxana is
tehsa
lın
ın n
orma
tiv-
metod
iki t
əmina
tı 
İstifadəçilərə informasiya xidməti 
İnformasiya məhsulları 
və xidmətləri 
Şəkил 11. Kitabxananın texnoloji modeli. 
161
 

 
132 
 

 162
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
   
 
 
 
 
 
-mцtlяq proses,   
                                                                            nяtиcя 
   
 
 
 
 
 
 
 
                                                                     -fakultatиv proses,   
                                                                      nяtиcя 
 
Шяkил 12. Bиblиoqrafиk vяsaиtlяrиn tяrtиbиnиn texnolojи sxemи. 
 
   
 
 
1. 
Mövzunun
 
müəyyənləşdirilməsi 
2. Mövzunun sistemli 
təhlili 
10. Biblioqrafik vəsaitin 
tərtibi və redaktə edilməsi
3. Mövzunun biblioqrafik 
əhatəliliyinin təhlili 
5
. Ədəbiyyatın üzə 
çıxarılması
6. Sənədin analitik 
işlənməsi
7. Biblioqrafik qeydlə-
rin qruplaşdırılması
4. Biblioqrafik vəsaitin 
prospektinin tərtibi
8. Köməkçi 
göstəricilərin tərtibi
9. Soraq-metodiki 
aparatın hazırlanması 

 163