Kitabın adı: Aqrar sahədə mülki müdafiə

 
Sinir  iflicedici  zəhərləyici  maddələr  (ZM)  kimyəvi  struk-
turuna  görə  fosforlu  üzvü  maddədir  (FÜM).  Belə  maddələrə 
zarin, zoman və V
x
 - qazlar aiddir. 
Zarin  və  zoman  rəngsiz  (və  ya  sarımtıl  rəngli),  səciyyəvi 
iyli mayelərdir; bunların xüsusi çəkisi vahiddən bir qədər artıq-
dır  (1,02-1,1).  Bu  maddələr  üzvi  əridicilərdə,  o  cümlədən 
yağlarda və yağaoxşar maddələrdə yaxşı, suda isə zəif həll olu-

---

 
58 
nur, havada tez bir zamanda ölümcül konsentrasiyalı buxar tö-
rədir. Yay vaxtı ərazini maye damcıları zarin 8 saata, zoman isə 
bir  sutkaya  qədər  müddətə  zəhərləyə  bilər.  Zarinin  buxarları 
havadan  4,77  dəfə,  zomanınkı  isə  6,33  dəfə  ağırdır.  Zarinin 
ikinci  buludunun  zədələyici  təsiri  4-7  saatadək,  sinir  iflicedici 
ZM qrupuna aid digər maddələrinki isə onların bütün buxarlan-
ması  dövründə  davam  edir.  Suaxmazlarda  zarinin  zəhərləyici 
təsiri 25 sutkayadək, zomanınkı isə 2,5 ayadək qalır. 
V
x
 - qazı suda zəif, üzvi əridicilərdə, yanacaq, sürtgü mate-
riallarında  yaxşı  həll  olunan  rəngsiz  mayedir.  Rezin-texniki 
məmulatlara və böyük lak örtüklərə yaxşı hopur. 
Yavaş  buxarlandırıcı  üçün  (20°  C-də  10
-3
  mq/l)  ərazidə 
üzun müddət qalır. V
x
 - qazının kimyəvi adı fosforiltioxolinlər-
dir 
V
x
 - qazları, zoman, zarin davamlı ZM-dir.                                                                                                                               
Fosforlu  üzvü  ZM  (FÜZM)  tətbiq  edilərkən  zəhərlənmə 
adətən  maye  damcılarının  dərinin  səthinə  düşməsi  hallarında, 
yaxud  həmin  ZM-in  buxarları  tənəffus  yollarından  keçərkən 
baş verəcəkdir. 
Fosforlu  zəhərli  maddələrin  konsentrasiyası  5-10
-7
  mq/l-
dən  az  olan  hallarda  5-6  saat  müddətində  əleyhqazsız  qalmaq 
mümkündür.