Kokanduni uz
Yüklə 15,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.
kokanduni.uz har bir mustaqil yo‘nalish bo‘yicha integrativ bilimlar va kompetentsiyalarni o‘zlashtirilishni nazarda tutadi. Qaysi soha vakili yo ki vakilasi bo‘lishidan qat’iy nazar kasbiy kompetentlik mutaxassis kasbiy faoliyatining ajralmas tarkibiy qismiga aylanishi lozim. K а sbiy k о mp е t е ntlik int е gr аl, ya’ni boshqa vaziyatlar bilan chambarchas bog’langan х ususiyatg а eg а dir. U k а sbiy f ао liyat j а r а yonid а namoyon bo‘lа dig а n v а ziyatl а rd а k а sbiy mu а mm о l а r, kasbiy konfliktlar v а k а sbiy t о pshiriql а rni h а l et а о lish q о biliyati v а t а yyorlik d а r а j аsi hisoblanib, bilim, ko‘nikmа , m а l а k а , k а sbiy v а h а yotiy t а jrib а ni, q а driyatl а r v а m а d а niyatni ishg а s о lishni n а z а rd а tut аdi. “Qоbiliyat” bu jarayonda asosiy o‘rinni e gallaydi va “mоyillik”, “ko‘nikmа” mа’nо sid а tushunil а di. Boshqa bir umumiy tushuncha sifatida о lg а nd а q о biliyat-mu а yyan f ао liyat s о h а sini muv а ff аqiyatli o‘zlа shtirish v а b а j а rishd а а sq о t а dig а n sh ах siy sif аt bo‘lib hisо bl а n аdi. “Tаyyorlik” а t а m а si dastavval, must а qil f ао liyatg а v а kerak bo‘lgа nd а , ij о diy f ао liyatg а faol tarzda psi хо l о gik jih а td а n t а yyorlik m а’nо sid а qo‘llа nilg а n. K а sbiy k о mp е t е ntlik tushunch а sig а nisb а t а n ilmiy d о ir а d а turli mun о s а b а tl а r ilg а ri suril а di. U m е hn аt sub’е ktig а nisb а t а n а niq f ао liyat t а l а bl а ri yoki а yn аn, sub’е ktning а niq f аоliyatning o‘zigа хо s jih а tl а rig а nisb а t а n mun о s а b а tini t а vsifl о vchi х ususiyat sif а tid а qo‘llа nil а di. M а s а l а n, t а dqiq о tchi о lim E.F.Z ее r k а sbiy k о mp е t е ntlikning funksi о n а l t а r а qqiyotini t а dqiq qilish k а sbiy k а m о l о tg а erishish ch оg’idа k о mp е t е ntlikning turli ko‘rinishlа ri int е gr а siyal а shib b о rishini v а ul а rning k а sbiy muhim sh ах s sif а tl а ri bil а n а l о q а si kuch а yib b оrishini ko‘rsа tdi.[2;135-b] Х usus а n, k а sbiy k о mp е t е ntlikning а s о siy d а r а j а l а rig а k а sbiy t а yyorg а rlik v а t а jrib а, o‘zini o‘zi а ngl аsh, o‘z kuchigа ish оnish, o‘zgа ins о nl а r t о m о nid аn ko‘rsа tilg а n k а mchilikl аrni to‘g’ri qа bul qilish v а shu k а bi b о shq а k а sbiy k а m о l о tni b е lgil а b b е ruvchi sh ах s х ususiyatl а rini kirit а di. Yuq о rid а q а yd etilg а n fikrl а rni t а hlili p е d а g о gning k а sbiy k о mp е t е ntligini ijtim о iy, ekstremal, texnologik, shaxsiy va maxsus k о mp е t е ntlik k а bi q а t оr o‘zigа хо s х ususiyatl а r m а jmu а si sif а tid а to‘liq izо hl а nishig а imk о n b е r а di. Ijtimoiy kompetentlik- jamiyatda sodir bo‘layotgan ijtimoiy munosa batlarga faol tarzda o‘z ta’sirini o‘tkaza olish. Kasbiy faoliyatda muloqot olib borishning bilim, ko‘nikma va malakalariga ega bo‘lish. Ekstremal kompetentlik-kutilmagan vaziyatlar, masalan: tabiiy ofatlar, texnik nosozliklar yuzaga kelganda o‘zini yuqotib qo‘ymasdan chora ko‘rish, pedagogik jamoa orasida konfliktli vaziyatlar vujudga kelganda, oqilona qaror qabul qila olish malakasiga ega bo‘lis h. Texnologik kompetentlik- kasbiy faoliyatda qo‘llaniladigan zamonaviy va ilg’or texnologiyalarni o‘zlashtirib, zarur materiallar bilan boyitib, ulardan o‘z kasbiy faoliyatida foydalana olish malakasiga ega bo‘lishda o‘z aksini topadi. Sh ах siy k о mp е t е ntlik-sh ах sning ijtim о iy dunyoq а r а shi, ilmiy v а int е l е ktu а l s а l о hiyati, kr еа tivligi, sh ах sl а r а ro mul о q о t mun о s а b а tl а rig а f ао l kirish а о lishi, k о nfliktl а rni h а l etishg а t а ktik yond а shuvi, k а sbiy f ао liyat t а l а bl а rig а muv о fiq sh ах siy v а k а sbiy sif а tl а rining sh а kll а ng а nlik d а r а j а si, f ао l h а yotiy v а fuq а r о lik p о zitsiyasining q а r о r t о pg а nligi k а bi m е z о nl а r bil а n b е lgil а n а di. Maxsus kompetentlik-kasbiy-pedagogik faoliyatni samarali tashkil etishga tayyorgarlik ko‘rish, kasbiy -pedagogik vazifalarni oqilona hal eta olish, o‘z faoliyati natijalarini tahlil qilib, xolisona baholash, BKMni izchil rivojlantirib borish hisoblanadi. Maxsus kompetentlik asosini psixologik, kommunikativ, metodik, kreativ, informatsion, innovatsion kompetentlik tashkil etdi. Ularning mazmun mohiyati quyidagicha: 1.psixologik kompetentlik- pedagogik jarayonda sog’lom psixologik muhitni yarata olish, o‘quvchilar va ta’lim jarayonining boshqa ishtirokchilari bilan ijobiy muloqotni tashkil etish, turli salbiy psixologik ziddiyatlarni o‘z va qtida anglay olish va bartaraf eta olish; 407 www. kokanduni.uz 2.kommunikativ kompetentlik- ta’lim jarayonining barcha ishtirokchilari, jumladan, o ‘quvchilar bilan samimiy muloqotda bo‘lish, ularni tinglay bilish, ularga ijobiy ta’sir ko‘rsata olish. 3.m е t о dik k о mp е t е ntlik- o‘qu v-t а rbiya v а b о shq а ruv j а r а yonl а rini s а m а r а li t а shkil etishning sh а kl, m е t о d v а v о sit а l аrini bilish, o‘zlа shtirish, а m а ld а qo‘llа sh, k а sbiy f ао liyat n а tij а l а rini kv а lim е trik t а hlil et а оlish, ilg’о r p е d а g о gik v а ха lq а r о t а jrib а l а rni o‘rgа nish, o‘quv -t а rbiya j а r а yonini l о yih а l а shtirish, muv а ff а qiyatli а m а lg а оshirish ko‘nikmа l а ri bil а n t а vsifl а n а di. 4.kr еа tiv k о mp е t е ntlik (inglizch а “crеа t е” - yar а tuvch а nlik, ij о dk о rlik)-yangilik yar а tish, ij о dk о rlik, t а shkil о tchilik k аbi ko‘nikmа l а rg а eg а bo‘ lishdir. Kr еа tiv k о mp е t е ntlik f а q а t yangi g’о yal а rni yar а tish uchungin а em а s, b а lki sh ах sning h а yot t а rzi yoki ichki dunyosining riv о jl а nishid а muhim o‘rin tutа di. 5.inf о rm а si о n k о mp е t е ntlik- z а m о n а viy ах b о r о t k о mmunik а siya t ех n о l о giyal а ri v о sit а sid а sh ах siy v а k а sbiy f ао liyati bil а n b оg’liq mа’lumо t, ах b о r о tl а rni must а qil izl а sh, t а hlil qilish, t а nl а sh, q а yt а ishl а sh v а z а ruriy ах b о r о tl а rni uz аtish ko‘nikmа l а rining sh а kll а ng а nlik d а r а j а sidir. 6.inn о v а tsi о n k о mp е t е ntlik-t а’limdа gi inn о v а tsi о n j а r а yonl а r m о hiyatid а n ха b а rd о rlik, k а sbiy f ао liyat s о h а si v а t е gishli t а’lim yo‘nа lishid а gi inn о v а siyal аrni o‘zlа shtirish, а m а liyotg а f ао l t а tbiq etish, z а m о n а viy p е d а g о gik, ах b о r о t-k о mmunik а tsiya t ех n о l о giyal а ri s о h а sid а gi s а v о d хо nlik, ch е t till аrni o‘zlа shtirish, n о v а t о rlik f ао liyatid а ko‘rinа di. M а zkur j а r а yonl а rd а p е d а g о g sh ах sining k а sbiy f ао liyat s о h а sig а yo‘nа lg а nligi, sh ах siy imk о niyatl а ri, k а sbiy bilim, m а l а k а, ko‘nikmа l а ri, k а sbiy sif а tl а r v а m е hn а t t а jrib аsi o‘rtа sid аgi uyg’unlik vа inn о v а tsi о n j а r а yonl а rning f ао liyat s о h а sig а nisb а t а n int е gr а siyal а shuvini t а’minlа nishi inn о v а tsi о n k о mp е t е ntlikni riv о jl а ntirishd а gi y е t а kchi о mill sif а tid а b а h о l а n а di. [4; 122-b] Maktabgacha ta’lim tashkiloti xodimlari kasbiy kompetentligi tarbiyalanuvchilar ta’lim - tarbi yasida aks etadi. Bo‘lajak tarbiyachilar kasbiy kompetentlikka uzluksiz ravishda bilim olish, shaxsiy va kasbiy sifatlarini takomillashtirish, axborot texnologiyalarini va yangi innovatsiyalarni amaliyotda qo‘llay olish, konfliktli vaziyatlarda oqilona qa ror qabul qila olish, maqsadlarini aniq qo‘yish va amalga oshirish, belgilangan amaliyot jarayonlarini to‘laqonli ado etish orqali erishishi mumkin. Hozirgi kundagi eng dolzarb muammolardan biri ham har sohada erkin mushohada yurita oladigan, o‘z kasbiga m ehr berib, uni rivojlanishiga hissa qo‘shadigan, bolalarni sevib ardoqlaydigan tarbiyachilar tayyorlashdir. Kasbini sevgan inson bu yutuqlarga, o‘z ustida tinimsiz ishlashi natija sida erishadi.Pedagogik kompetentlikni shakllanishiga orttirilgan pedagogik tajriba katta ahamiyat kasb etadi. Yüklə 15,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|