Kokanduni uz

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

549
www.
kokanduni.uz 
BOSHLANG
‘
ICH SINF MATEMATIKA DARSLARIDA SHARQ ALLOMALARINING 
ASARLARIDAN FOYDALANISH 
 
Esonaliyeva Madinabonu Shuxratjon qizi
Boshlang
‘ich ta’lim yo‘
nalishi 1-kurs talabasi, 
Nargiza Valiyeva 
Qo
‘qon universiteti Ta’lim kafedrasi o‘
qituvchisi
Annotatsiya
: Ushbu maq
olada boshlang’ich sinf o’qitish metodikasida tarixiy 
materiallardan foydalanish ya’ni ulug’ mutafakkirlar ilmiy merosidan foydalanish va 
matematika faniga o’z xissasini qo’shgan olimlar haqida ma’lumot beriladi.
Kalit so’zlar: 
matematika, al
lomalar, boshlang’ich, tarixiy materiallar.
Bu davrga qadimgi Yunon matematiklari asos soldilar va uni O’rta Osiyodagi O’rta Sharq 
olimlari davom ettirdilar.Bu eramizdan oldingi VI-V asrlardan boshlab eramizning XVII 
asrigachabo’lgan vaqtni o’z ichiga oladi. Bu davrda matematika alohida fan tariqasid o’zining 
predmeti va metodi bilan vujudga keladi. Masalan: Eramizdan oldingi VIV asrlarda qadimgi 
Yunon matematikasida abstraktlashgan va qat‘iy mantiqlashgan geometriya vujudga keladi. 
Bu Evklid geometriyasi nomi bilan ataladi. Bundan tashqari, butun va ratsional sonlar 
arifmetikasi, Dedikend kesimi nazariyasiga o’xshash nisbatlarning umumiy nazariyasining 
asoslari, limitlar nazariyasining elementlari yuza va hajmni hisoblashdagi ―Yetarli metod kabi 
matematika 
tarmoqlari vujudga keladi. O’rta Osiyo mamlakatlarida Muhammad al
- Xorazmiy 
algebrani ijod etish bilan uni alohida fan darajasiga ko’taradi.O’rta Osiyo ensiklopediyasi 
olimlari Al-
Farg’oniy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali Ibn Sino, Umar Xayyom, Ulug’bek, 
G’iyosiddin Koshiy va boshqalar matematika faniga o’z hissalarini qo’shdilar.
J.Ikromov o’zining «Matematikani o’rganish tili» kitobida «Maktab o’quvchilarining 
matematik madaniyati shakllanishi bir necha davrga bo’linadi» deb, ta‘kidlaydi. 
Z.Otajonovaning "M
atematika o’qitishda O’rta osiyolik olimlar ijodidan foydalanish" 
(1981) o’qituvchilar uchun qo’llanmasi ham katta ahamiyatga ega. Taniqli olim Sayyidamin 
Axmedovning "O’rta Osiyoda matematika taraqqiyoti va uni o’qitish tarixidan" nomli kitobida 
O’rta osiyolik mashhur olimlar ijodi, madrasada matematikaning o’qitilishi O’rta Osiyoda 
qo’llangan sanoq tizimi, arifmetik amallar, kasr sonlar arifmetikasi keng yoritilgan.
K.G. Kojaboevning «Maktabda umumiy matematikaning tarbiyaviy yo’nalishi» nomli 
ilmiy ishid
a o’quvchilarni buyuk qomusiy olimlar al
-Xorazmiy, Umar Xayyom, Nasriddin 
Tusiy, G’iyosiddin Koshiy, Al
-
Forobiy va boshqalarning ilmiy meroslarini o’rganish katta 
ahamiyatga ega ekanligini qayd etgan. 
O’rta Osiyo olimlarining matematika sohasidagi ishlari 
va ularning fanni rivojlantirish 
sohasidagi xizmatlari haqida ma’lumotlar berilgan. O’rta Osiyoda o’qitish tarixi muammolari, 
o’qitish uslubiyati va o’qitishni mukammallashtirish masalalari tilga olingan. Shuningdek, 
mashxur matematiklar va matematikaga qiziquvchilar Muhammad Muso al- Xorazmiy, 
Nasafiy, Xo’jandiy, Beruniy, Sijovandiy, Koshiy, Kuboviy, Bobokalon Muftiylar haqida 
ma’lumotlar bor. 13 Kitobdan o’rta maktab matematika darslarida tarixiy materiallarni 
qo’llash maqsadida foydalanish mumkin.
A.P.Yu
shkevichning «O’rta asrlar matematikasi tarixi» ilmiy ishida matematika fanining 
Xitoy, Hindiston, Islom mamlakatlari (arab davlatlari, O’rta Osiyo, Eron, Ozarbayjon)dagi 
taraqqiyotining umumiy bayoni berilgan. Muallif ko’p sonli tadqiqotlariga yakun yasab
, 
matematika fani taraqqiyot tarixini yangicha tushunish haqida o’z xulosalarini bayon qilgan. 
S.X.Sirojiddinov va G.P.Matviezskaya birgalikda 1978-
yilda o’quvchilar uchun Abu Rayhon 
Beruniy haqida qo’llanma ham yaratdilar. Bu qo’llanma «Abu Rayhon Beruniy
va uning 
matematikaga oid asarlari» deb ataladi. Unda O’rta Osiyo qomusiy olimi Abu Rayhon Beruniy 

---

550