Kokanduni uz
Yüklə 15,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.
kokanduni.uz shaxsiy, ijtimoiy- psixologik tayyogarligiga ham bog‘liq. Kichik maktab yoshidagi o‘quvchilar o‘rtog‘ining salbiy xususiyatlaiini ko‘pchilik va begonalar o‘rtasida bemalol ayta olish xususiyatiga ega b o‘ladilar. Bu esa axloqi va odobi jihatidan tanqidga uchrayotgan bolaui o'rtoqlari jamosiga qo‘shilishdan bosh tortishi ga yoki umuman maktabga kelishni istamasligiga sabab bo‘lishi mumkin. Shu sabab bolani o‘rtoqlari va ustozlari tomonidan tanqidga uchramaydigan darajada axloq-odob qoidalariga o'rgatish ahamiyati jihatidan kam bo'lmagan axloqiy tayyorgarlik hisoblanadi. Bolani maktabga irodaviy tayyorgarligi uni yangi kun tartibiga amal qilishida, dars jarayonida qunt bilan bilimlami o‘zlashtirishida, uy v azifalarini bajarishida o‘z yordamini ko‘rsatadi. Maktabga o‘qish uchun kelayotgan bola yangi ijtimoiy mavqeini - turli majburiyatlari va huquqlari bo‘lgan va unga turli talablar qo'yiladigan - o‘quvchi mavqeini olish uchun tayyor bo‘lmog‘i lozim, us hbu xohish va harakat bolaning maktabda muvaffaqiyatli o‘qishi uchun tabiiy ravishda asos bo‘la oladi. Bola endi o‘zini katt a bo‘lganini, maktabgacha ta’lim tashkiloti tarbiyalanuvchisi emas, balki ma’lum bir majburiyatlari bor o‘quvchi bo‘lishini anglashi , jid diy faoliyat bilan shug‘ullanayotganligini bilishi nihoyatda muhim. Bolaning maktabga borishini istamasligi ham salbiy holat hisoblanadi. Maktabga shaxsiy va ijtimoiy-psixologik tayyorgarlik bolalarda tengdoshlari, o‘qituvchilari bilan munosabatga kir isha olish xususiyatini shakllantirishni ham o‘z ichiga oladi. Har bir bola bolalar jamoasiga qo‘shila olishi, ular bilan h amkorlikda harakat qila olishi, ba’zi vaziyatlarda ularga yon bosib, boshqa vaziyatlarda yon bosmaslikka erisha olishi zarur. Ushbu xusus iyatlar bolaning maktabda yangi sharoitlarga tez moslasha olishini ta’minlab beradi. 6- 7 yoshli bolalar o‘qishidagi asosiy qiyinchilik shundaki, ko‘pincha bu yoshdagi bolalar o‘qituvchini uzoq vaqt davomida tinglay olmaydilar, o‘quv harakatlariga uzoq vaqt o‘z diqqatlarini qarata olmaydilar. Bunga sabab, shu yoshdagi bolalarda ixtiyoriy diqqatning rivojlanganligida emas, balki bolaning kattalar bilan muloqotga kirisha olish xususiyatiga ham bog‘liq. Chunki, shu xususiyati rivojlangan bolalar erkin mulo qotga kirisha о 1adil аr, o‘zlarini qiziqtirgan narsalar haqida so‘ray oladilar. Natijada ularning o‘qishga bo‘lgan qiziqishla ri ortadi va o‘qituvchi gapirayotgan narsalarni diqqat bilan uzoq vaqt eshita oladilar. Demak, bolaning maktabga tez moslashishi va muvaffaqiyatli o‘qishida shaxsiy va ijtimoiy -psixologik tayyorgarligining ham ahamiyati juda katta. Maktabga borish bolaning hayotida juda katta voqeadir. Maktab hayoti bolalarga yangi bir dunyoni ochib beradi, maktab davrida bolaning asosiy faoliyatlari o‘zgaradi. Endi bolaning asosiy faoliyatlari, asosiy vazifasi va ijtimoiy burchi o‘qish bo‘lib qoladi.6 -7 yoshli bolalar uchu n yangi faoliyati bo‘lgan o‘qish ulardan yangi sifat, yangi xususiyatlarga ega bo‘lishlarini talab etadi. O‘qish faoliyati uchun bolalarda barqaro r diqqat, o‘tkir zehn, mustaqillik, ishchanlik va batartiblik xislatlari bo‘lishi kerak. Shuni ham nazarda tut ish kerakki, bola maktabga o‘tishi bolaning maktabda o‘qishga tayyorligi shaxsning ijtimoiy yetuklik bosqichlaridan biridir. Lekin ijtimoiy taraqqiyotning bunday yetuklik bosqichiga bola o‘z - o‘zidan ko‘tarilmaydi. Uni bu bosqichga maktabgacha ta’lim tashki lotidagi va oiladagi butun ta’lim - tarbiya ishi ko‘taradi. AQSH lik bir qator tadqiqotchilar bolalarda qorquv va vahima (havotir) nevrozlari orasi dagi o‘zaro aloqa mavjudligini takidlashmoqda. Ayniqsa bolaning nevrotik ta’sirga tushishini psixologik kasal likni kechirayotgan onaga bog‘laydilar. (Буторина Н . Е ., Iandau R.). Bizning olimalarimizdan biri, A.I.Zaxarova klinik ishida bolalardagi chegara psixik kasalliklar bilan psixik salomatlik doirasidan chetga chiqmaydigan ota-ona va ota- bobolarning harakte rologik xususiyatlari orasidagi o‘zaro bog‘liqlik mavjudligi to‘g‘risidagi ma’lumotlar muhim hisoblanadi. Unda yozilishicha, barcha avlodlar orq ali o‘quvchi shaxslararo munosabatlar tajribasi patogen psixik jarohotlovchi omil bo‘lishi mumkin. O‘xshash ne vrotik va xarakterologik alomatlar ko‘pincha tadqiq etilgan uch irsiy avlodning barchasida belgilanadi. Shubhasizki,bu yerda ham biologik (irsiy), ham mikroijtimoiy(tarbiya) |