Kokanduni uz

www.
kokanduni.uz 
Ma’lumki, inson hayotida nutq va tafakkurning o‘rni va roli qadimdan ko‘pchilikni 
qiziqtirib keladi. Forobiy, Zamaxshariy, Beruniy, Ibn Sino, Yusuf Xos Hojib, Kaykovus, Alisher 
Nav
oiy kabi mutafakkirlar o‘z asarlarida nutqni ma’naviy kamolot belgilaridan biri sifatida 
qayd etganlar. Jumladan, Forobiy so‘zlash quvvati haqida shunday deydi:
-
“...so‘zlash quvvati 
(nutq) shunday quvvatki, uning yordamida inson bilim va hunar egallaydi, uning yordamida 
xulq-
atvoridagi xunuk va go‘zal harakatlarni ajrata biladi va bajarilishi zarur bo‘lgan
-
bo‘lmagan ishlarni ado etadi, shu bilan birga zararli va foydali narsani, lazzatli va achchiq 
narsalarni fahmlaydi”.
Boshlang‘ich s
inflarda 
nutqiy ko‘nik
malarini shakllantirish jarayonida badiiy adabiyotni 
o‘rganishga katta e’tibor beriladi. Badiiy adabiyot ko‘p qirrali hodisadir. Bu yerda nutq vakillik 
vositasi sifatida taqdim etiladi va vakillik sub’ekti sifatida namoyon bo‘ladi. Ad
abiyotdagina 
odam “so‘zlovchi” bo‘ladi. Ta’kidlanganidek
F.K.Murodov 
o‘zining “
Bolaning ijtimoiy 
rivojlanishi diagnostikasi
”da:“Adabiyotning asosiy xususiyati shundaki, b
u yerda til faqat 
muloqot va ifoda vositasi emas, balki tasvir ob’ekti hamdir”.
Quyi sinflarda o‘quvchilarga
o‘qish, yozish, og‘zaki va yozma nutqdan foydalanish kabi 
ko‘nikmalar o‘rgatiladi, bu esa aniq nutqiy ko‘nikma va malakalarni, ya’ni nutqiy faoliya
t 
turlarini shakllantirishdan iborat. M.R. Lvov tomonidan taqdim etilgan nutq faoliyatining 
to‘rtta asosiy t
uri mavjud: 
1.Tinglash - tovushli nutqni tinglash va tushunish jarayoni. Bu tur quyidagi omillarga 
bog‘liq: til tizimi bilan tanishish darajasi, mavzuning qiziqishi va ahamiyati, muhitda o‘yin 
mavjudligi, auditorning individual psixologik va shaxsiy imkoniyatlari, aqliy jarayonlarning 
rivojlanishi (xotira va e’tibor).
2.So‘zlash
-
o‘quvchilarning og‘zaki nutqda o‘z fikrlarini to‘g‘ri, ravon va mantiqiy 
ifodalay 
olishi, shuningdek, suhbatdoshga tushunarli bo‘lgan so‘z va iboralarni tanlay olish, fikr 
yuritish 
uchun ma’lum joylarda to‘xtab turish, ular o‘z fikrini to‘g‘ri, to‘g‘ri va mantiqiy ifoda 
eta olishi. sizni yaxshi tushundim. 
3.O‘qish 
- 
tezlik, o‘qilgan narsalarni to‘liq o‘zlashtirish.
4.Harf-fikrning grafik koddagi ifodasidir. 
U yoki bu darajada nutq faoliyatining barcha turlari darslarning katta qismi mazmuniga 
kiritilgan, busiz nutqni rivojlantirish jarayoni amalda mumkin emas. Shuning uchun har bir 
o‘qituvchi u yoki bu tarzda o‘quvchilar nutqini rivojlantirish bilan shug‘ullanadi.
Boshlang‘ich ta’limg
a zamonaviy yondashuvlar asosida xorijiy tajriba asosidagi yangi 
avlod darsliklari yaratildi. Bunda asosan quyidagi 4 xil nutqiy kompetensiyalarni 
rivojlantirishga alohida urg‘u berildi. Tadqiqot ishimizda kichik yoshli maktab 
o‘quvchilaridagi bu kompetens
iyalarni rivojlantirish usullarini quyida keltirilgan metodlar 
asosida yoritishga harakat qildik.