Kokanduni uz
Yüklə 15,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Tadqiqot metodologiyasi.
Maktabgacha katta yoshdagi biallarda son-sanoq elementar matematikani asosiy o‘zagi bo‘lib, bola larda son-sanoq haqidagi bilimlarini shakllantirish sanashga o‘rgatish maktabning boshlang‘ich sinflarda matematikani yaxshi o‘zlashtirishlarining asosidir. Katta guruhlar uchun son- sanoqqa o‘rgatish vazifalari quyidagicha belgilangan: 1. 1 dan -10 gacha sonlarining hosil bo‘lishi bilan tanishtirish. 2. 10 soni ichida bittalab va tartib bilan sanashga o‘rgatish. 3. 10 gacha bo‘lgan sonlar yozuvi bilan tanishtirish va taqqoslashni da vom ettirish. 4. 10 tagacha bo‘lgan sonlarning nomlarini, yozuvlarini farqlash va ayirishni o‘rgatish. 5. Yonma- yon turgan sonlar orasidagi munosabatlarni tushunishga o‘rgatish. 756 www. kokanduni.uz 6. 10 tagacha bo‘lgan predmetlarni to‘g‘ ri va teskari tartibda sanash malakalarini mustahkamalsh. 7. 6,7,8,…10 sonlarining ayrim birikmalardan iborat tar kibi bilan tanishtirish. 8. Arifmetik masala tuzilishi bilan tanishtirish. Katta guruhda bolalarni sanoqqa o‘rgatish davom ettiriladi. 10 ichid a miqdor sonlarni ham, tartib sonlarni ham ishlatish malakasi mustahkamlanadi. Bolani “Qanday?” (buyumning sifati , alomati haqida: yashil, katta, dumaloq); “Qancha?” (buyumning miqdori haqida); “Nechanchi?” (buyumning boshqa buyumlar orasidagi o‘rni tartib son bilan aniqlanadi, masalan, beshinchi) kabi savollarni farq qilgan (differensial) holda tushunishga o‘rgatish muhimdir. Bolalarda sonlar orasidagi bog‘lanishlarni shakllantirish davom ettiriladi: har bir keyingi son oldingisidan katta, oldingisi keyingisidan kichik. Shu asosda yonma-yon turgan sonlar orasidagi munosabatlar haqidagi tasavvurlar o‘zlashtiriladi: ha r bir keyingi son oldingisidan bitta ortiq, har bir oldingi son esa keyingisidan 1 ta kichik. (5, 6 dan 1 ta kichik, 6, 5 dan 1 ta katta, 6, 7 dan.1 ta kichik). Bolalar bir son ikkinchisidan 1 ta kichik (yo katta) ekanini o‘zlashtirganlaridan keyin, ularga agar kichik songa 1 ni qo‘shilsa, keyingi katta son hosil bo‘lishini, agar katta sonni 1 ta kamaytirilsa, kichik, ya’ni oldingi son hosil bo‘l ishi tushuntirib beriladi. Sonlar orasidagi bog‘lanish va munosabatlarning hammasi buyumlar guruhlarini taqqoslash asosida tushuntiriladi. Bunday mashqlar jarayonida tarbiyachi “qancha edi?”, “qancha qo‘shishdi (ayirishdi)?”, “qancha bo‘ldi (qancha)?” kabi savollardan foydalanadi. Katta guruhda bolalarga har bir son o‘z ichiga ma’lum sondagi birliklarni olishi haqida bilim berish zarur. 5 ichidagi sonlarning birliklardan iborat tarkibi haqidagi tasavvurlar ham aniq misollarda shakllantiriladi. Bolalar buyum lar guruhlarini, ularning belgilari, sifati bo‘yicha tahlil qilishga, so‘ngra sonning birliklarini aytishga o‘rga tiladi. Masalan, tarbiyachi stol ustiga har xil rangdagi 4 ta kubchani qo‘yib, kublar nechta?; qanday rangdagisi nechta?, deb so‘raydi. Oxirgi savol buyumlar miqdorini ularning ranglari bo‘yicha tahlil qilishga yo‘naltiradi: “Qaysi rang.dan nechta?” – “1 ta qizil, 1 ta ko‘k, 1 ta sariq, 1 ta yashil”. – “Hammasichi?” – “Hammasi 4 ta kub” – Demak, 4 – bu 1, 1, 1 va 1. Shundan keyin yana bolalardan sonning birliklarini, so‘ngra sonning o‘zini aytish so‘raladi (1,1,1 va 1 – bu 4). Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni matematik tasavvurlarni shakillantirishda buyumlar haqidagi har xil bilimlaridan, ularni differensiallash yoki guruhlarga birlashtirish, alohida alomatlari bo‘yicha umumlashtirish malakalaridan foydalanish kerak. Masalan, hammasi bo‘lib 5 ta o‘yinchoq bor. “Qancha?” – “1 ta quyon, 1 ta ayiqcha, 1 ta ayiq, 1 ta qo‘g‘irchoq, 1 ta tulki”.– “Demak, 5 – bu 1, 1, 1, 1, va 1”. Bolada butun miqdorini ko‘rish va uni aytish, sonning birliklarini (sonni tuzuvchi har qaysi birlikni) aytish, ularni birlashtirib, bir son bilan aytish malakasi shundan shakllantiriladi. Bolalar olgan bilimlarini har xil topshiriqlar yordamida mustahkamlashi kerak. Masalan, tarbiyachi sonli kartochka ko‘rsatadi va bolalarga buyumlarni, sonda nechta birlik borligi ko‘rinnb turadigan qilib joylashtirishni taklif qiladi. Yoki u 3 ta doirachali, sonli kartochkani ko‘rsatadi, bolalar esa doira, uchburchak va kvadratni qo‘yadil ar. Bolalardan 3 ta shaklni nega ajratib sanaganini, u qaysi shakllarni ajratib qo‘yganini (1 ta doira, 1 ta uchb urchak, 1 ta kvadrat), 3 sonida nechta birlik borligini so‘rash mumkin. Shunday qilib, tarbiyachi bolalarni natural sonlarning hosil bo‘lishi b ilan tanishtiradi: sonni bir birlik orttirish yoki kamaytirishga qarab, katta yoki kichik son hosil bo‘ladi. Yüklə 15,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|