Kokanduni uz

Agressiyaning asosiy sabablari:-
alkogol ichimliklarni suiiste'mol qilish, shuningdek, 
asab tizimini buzadigan dorilar, bu kichik holatlarga tajovuzkor noto‘g‘ri javob reaktsiyasini 
rivojlanishiga olib keladi;- shaxsiy muammolar, hal etilmagan shaxsiy hayot (hayot 
sherigining yo‘qligi, yolg‘izlik hissi, saba
bchi intim muammolar, keyinchalik tajovuzkor 
holatga aylanib, har bir muammo haqida gap ketganda paydo bo‘ladi);
- bolalikda olingan 
ruhiy zo‘riqish (ota
-
onalar o‘rtasidagi munosabatlarning yomonligi tufayli
bolalikda olingan 
nevrozlar). 
A.Bandura va R.Uolt
er o‘smirlar va ularning oilaviy sharoitlari o‘rtasidagi ijtimoyilashish 
aloqasini o‘rganib chiqib, bola xulq
-atvorini belgilab beruvchi uchta asosiy xususiyatni 
ajratganlar: 
▪
qaramlik (jinsiy-shaxsiyat) munosaba
tlarini o‘rnatishga uning tayyorgarligi;
▪
vijdonining rivojlanish darajasi; 
▪
agressiyaga nisbatan motivatsiyaning kuchi. 
Mualliflar fikricha, oila samarali ijtimoyilashishi uchun minimal sharoitlarni yaratishi 
zarur. Birinchi asosiy shart bog‘liqlik 
motiva
tsiyasini qo‘llab quvvatlash, bu orqal
i bola 

---

814
www.
kokanduni.uz 
qiziqish, e'tibor va atrofidagilarni ma'qullash xohlashini o‘rganadi. Ikkinchi zarur shart 
- bu 
ketma-ket talablar va ta'qiqlar shaklida "ijtimoyilashishning bosimi" (bu vaziyatning sharti, 
ota-onalarning 
o‘zi i
jtimoiy me'yorlarni ajratadilar). Aksincha, xulq-atvorning yomon shakllari 
oilada ota-
ona muhabbatiga ehtiyojning frustratsiyasi, doimiy jazolashni qo‘llash (yaxshi xulq
-
atvorni rag‘batlantirish usullari ustidan uning ustivorligi) natijasida o‘rnatil
adi, ota-onalar 
tomonidan qo‘yilagan talabla
rning mos emasligi, ota-
ona tomonidan agressiyani ko‘rsatish.
Psixologiya agressiyaning rivojlanishiga ta'sir qiluvchi quyidagi omillarni aniqlaydi:
Instinkt.
Agressiya odamning qiyin ekologik sharoitlarda omon qolish qobiliyatiga ta'sir qiladi, 
bu o‘z h
ududi uchun kurashish, oziq-ovqat resurslari uchun kurashish, naslni himoya qilish va 
genofondni ko‘paytirishga yordam beradi. Agressiya energiyasi inson tanasida ishlab 
chiqariladi, asta-
sekin yig‘ilib, oxir
-oqibat chiqib ketadi. Har bir insonning xatti-harakatlarida 
adovat borligi uchun ma'lum bir chiziq bor. Agressivlik, shuningdek, ota-
bobolarimiz bo‘lgan 
ovchilardan meros qilib olinadigan belgi bo‘lishi mumkin. Tabiiyki, bunday tabiat 
vayronagarchilik, zo‘rav
onlik 
va urushlarni rag‘batlantirishi mumkin
. Bunday holda, biz 
tajovuzning muqarrar rivojlanishi va uni boshqarish bilan bog‘liq qiyinchiliklar haqida 
gapiramiz.
 Kattalar misolining ta'siri.
Bola ulg‘ayganida va uning oldida otasi yoki onasining 
o‘rnini ko‘rganda, u kiyinishda, suhbatni o‘tkazis
h usulida ularga taqlid qila boshlaydi. 
Agressiv xatti-
harakatlarga taqlid qilish ham sodir bo‘ladi. Agar bola muntazam ravishda ota
-
onasining janjal qilayotganini, bir-
biriga baqirayotganini ko‘rsa, u bunday xat
ti-harakatlar 
normal deb hisoblaydi. 
Ota-
onalar uchun noto‘g‘ri model
. Kattalar o‘z chaqalog‘idan juda 
talabchan bo‘lishganda, ular uni ayblashadi yoki to‘g‘ridan
-
to‘g‘ri bola boshqa bolalarga 
nisbatan tajovuzkor bo‘lganligini, qanday qilib o‘zgartirishni,
jazolashni bilishini aytadilar.
 
O‘zini bajara olmaslik tufayli paydo bo‘lgan natija.
Biror kishi istalgan narsaga erishish yo‘lida 
biron bir to‘siqqa duch kelsa, u o‘zboshimchalik bilan atrof
-
muhitga va o‘ziga yo‘naltirilishi 
mumkin bo‘lgan tajovuzni k
eltirib chiqaradi. Va bunday xatti-harakatlar kamdan-kam 
hollarda yuz bersa yaxshi bo‘ladi.
Oiladagi vaziyat. 
Masalan, otasiz yoki onasiz voyaga etgan bolalar boshqa odamlarga 
nisbatan tajovuzkor munosabatda bo‘lishlari mumkin. Yana bir variant 
- bu katta oilalar, bu 
erda aka-uka va opa-singi
llar o‘rtasida ziddiyat yuzaga keladi. Shuningdek, ota
-onalar 
bolalarini qonunbuzarliklar uchun jazolash usullari katta ahamiyatga ega.
 
Agressiv xulq-
atvorli o‘
smirlar bilan olib boriladigan psixokorreksion ishlar. 
a. O
‘ziga ijobiy baho berishga o‘ tishtish, xavfsizlikni tekshirishb. o‘zining va o‘zgalarning 
emotsiya va tuyg‘ularini anglashga o‘rgatish, diskruktiv emotsiyalarni nazorat qilishni 
yaxshilash; d. o`ziga va atrofdagilarga ziyon yetmaydigan gazabni tuzatish usullarga o`rgatish, 
muammoli vaziyatda bola xulq-atvorida konstruktiv reaktsiyalarga o`rgatish va disstruktiv 
vositalarni bartaraf etish;e. ota-onalar pedagoglar bilan konsultatsiyalar (bolalardagi 
agressiyani bo‘rttiruvchi jixozni belgilashga) o‘rnatish.