www. kokanduni.uz Matematikaning allaqachon mavjud bo‘limlari (ehtimollar nazariyasi, statistika va boshqalar)
tadqiqot va ishlanmalar uchun yangi material oldi. [2]
Masalan: M
а’lum korxonа
da yaroqsizlikk
а
yo‘l qo‘yish ehtimoli 0,05 gа
teng. 100 t
а
m
а
hsulot or
а
sid
а
gi yaroqsiz m
а
hsulotl
аrning o‘rtа
ch
а
soni nech
а
g
а
teng?
Yechish. Izl
а
n
а
yotg
а
n son,
𝑛𝑝 = 100 ∙ 0.05 = 5
g
а
teng bo‘lа
di.
Uchinchidan, matematika hozir iqtisodiyotda shunday
muhim o‘rin tutadiki, uni endi
amaliy fan sifatida ta’riflab bo‘lmaydi. Iqtisodiy va matematik modellashtirish allaqachon
mustaqil fanga aylandi. [3]
Masalan: Talab funksiyasi quyidagi tenglama orqali aniqlanadi: 12
𝑄
𝐷
+ 7P = 216
Talab funktsiyasinin
g baho (R) bo‘yicha egiluvchanligini aniqlang hamda P=20 da uni
baholang.
Yechish .
Berilgan tenglamadan avval talab funksiyasini modelini hosil qilib olamiz.
𝑄
𝐷
= f(P) =
216
−7𝑃
12
= 18 -
7
12
P
Bu funktsiyaning baho (P) bo‘yicha egiluvchanligini
topamiz.
Buning uchun: f(P) = -
7
12
hosilani topamiz va formulaga asosan talab egiluvchanligini hisoblaymiz:
𝐸
𝑄
𝐷
= -
7
12
∙
𝑃
𝐷
=
7𝑃
7𝑃
−216
Agar P = 20 bo’
lsa, u holda talab eguluvchanligi
𝐸
𝑄
𝐷
= -
1,842 bo’lar ekan
Iqtisodiy model tushunchasi. Iqtisodchilar turli iqtisodiy hodisalarni o‘rganish uchun
ularning iqtisodiy model deb atagan. Iqtisodiy modellarga istemolchilarni tanlash modeli,
firmalar
modeli, iqtisodiy o‘sish modeli, tovarli, faktorli, moliyaviy bozorlar
da muvazanat
modellari va boshqalarni misol qilib olish mumkin. Modellarni tuzishda iqtisodchilar
izlanayotgan hodisalarni aniqlovchi muhim faktorlarni ajratib oladilar, qo‘yilgan masal
ani
yechishda muhim bo‘lmaganlarini esa tashlab yuborishadi. [4]
Masalan .(Quyidagi ishlab chiqarishni rejalashtirish masalasining matematik modelini
tuzing). Poyabzal fabrikasi 3 xil oyoq kiyim-etik, krasovka va botinkalar ishlab chiqarishga
ixtisoslashgan. Bu maxsulotlarni ishlab chiqarishda 3 xil
𝑆
1
, 𝑆
2
, 𝑆
3
xom ashyolar ishlatiladi.
Xar bir oyoq kiyimnining bir juftini ishlab chiqarish uchun sarf qilinadigan hom ashyolar
miqdori, korxonadagi xom ashyolar zaxirasi hamda korxonaning xar bir oyoq kiyimidan
oladigan daromadi quyidagi jadvaldan keltirilgan.