Kokanduni uz
Yüklə 15,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.
kokanduni.uz Sharq va Ovro‘pada ma’rifat, madaniyat taraqqiyotiga katta hissa qo‘shganligi tufayli, «Shayx – Ur - Rais» Sharqda «Olimlar boshlig‘i», Ovro‘pada «Olimlar podshosi» nomi bilan mashhur bo‘lgan allomalardan b iri o‘rta asr buyuk mutafakkiri Abu Ali ibn Sinodir. Ibn Sino bola tarbiyasiga, uni bilim olishiga nihoyatda katta axamiyat beradi. U bolani maktabda o‘qitish va tarbiyalash zaraurligini qayd etib, maktabga barcha kishilarning bolalari tortilishi va birga o‘qitilishi va tarbiyalanishi lozim deb, bolani uy sharoitida yakka o‘qitishga qarshi bo‘lgan. Bolani maktabda jamoa bo‘lib o‘qishini foydasi quyidagicha ifodalangan: Agar o‘quvchi birga o‘qisa u zerikmaydi, fanni egallashga qiziqish yuzaga keladi, bir -biridan qolmaslik uchun harakat, musobaqalashish istagi rivojlanadi. O‘quvchiga bilim berish o‘qituvchining ma’suliyatli burchidir. Shunga ko‘ra ibn Sino o‘qituvchining qanday bo‘lishi kerakligi haqida fikr yuritar ekan, uni quyidagicha izoxlaydi: ➢ bolalar bilan muomalada bosiq, jiddiy bo‘lish; ➢ berilayotgan bilimning talabalar qanday o‘zlashtirib olayotganiga e’tibor berishi; ➢ ta’limda tur li metod va shakllardan foydalanishi; ➢ talabalning xotirasi, bilimlarni egallash qobiliyati, shaxsiy xususiyatlarini bilishi; ➢ fanga qiziqtira olishi; ➢ berilayotgan bilimlarning eng muhimini ajratib bera olishi; ➢ bilimlarni talabalarga tushunarli, uning yoshi, aqliy darajasiga mos ravishda berishi; ➢ har bir so‘zning bolalar hissiyotini uyg‘otish darajasida bo‘lishiga erishishi zarur, deydi olim. Ibn Sinoning bilish ta’limotida qaysi metodlardan foydalanilmasin – u og‘zaki ifodami, bilimlarni tushuntirishmi, turl i ko‘rinishdagi suhbatmi, tajribalarmi, baribir o‘q uvchida haqiqiy bilim hosil qilish mustaqil, mantiqiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish, olgan bilimlarini amaliyotga tadbiq eta olish qobiliyatini tarkib toptirish kerakligini ta ʼ kidlaydi. Olim insonning kamolga yetishida uning axloqiy kamoloti muhim ahamiyatga ega deb tushunadi. Tadqiqotchilar uning falsafiy asarlarida axloqqa oid fikr yuritganlari o‘n ikkita deb qayd etadilar. Ibn Sino axloqqa oid asarlarini «Amaliy hikmat» (Donishmandlik amaliyoti) d eb ataydi. Olimning fikricha, axloq fani kishilarni ng o‘ziga va boshqalarga nisabatan xatti - harakati me’yorlari va qoidalarini o‘rganadi. Ibn Sino axloqlilikning asosini yaxshilik va yomonlik kabi ikki tushuncha bilan ta’riflaydi: Dunyoda mavjud bo‘lgan jami narsalar tabiatiga ko‘ra kamolot sari intilad i. Kamolot sari intilishning o‘zi esa mohiyat e’tibori bilan yaxshilikdir...» . Ibn Sino har bir axloqiy hislatning ta’rifini beradi: ➢ mo‘tadillik – tan uchun zaruriy oziq va xulq ma’yorlariga to‘g‘ri kel maydigan ishlarni qilmaslik; ➢ sahiylik – yordamg a muxtoj kishilarga ko‘maklashuvchi insoniy quvvat; ➢ g‘azab – biror ishni bajarishda jasurlik; chidamlilik – inson o‘z boshiga tushgan yomonliklarga bardosh beruvchi quvvat; ➢ aqillilik – biror ishni bajarishda shoshma – shosharlikdan saqlovchi quvvat; ➢ ziyraklik – narsalar va hatto harakatlarning haqiqiy ma’nosini tezlik bilan tushunishga yordam beruvchi quvvat, achinish, kishilar baxtsizlik, azob – uqibatga duchor bo‘lganda, ular bilan xushmuomalada bo‘luvchi ins oniy quvvat; ➢ kamtarlik – xudbin ishlar bilan shug‘ullanishdan to‘xtatuvchi kuch sifatida ta’rif beradi. Ibn Sino insonning kamolga yetishida to‘siqlik qiluvchi nuqsonlar sifatida johillik, nodonlik, shafqatsizlik, takabburlik, nafratni ko‘rsatib o‘tadi. Johillikni – ilmga, nodonlikni – zehni o‘tkirlikka, shafqatsizlik, takabburlikni adolatga, nafratni – sevgi-muhabbatga qarama-qarshi illat sifatida ta’riflaydi. Ibn Sino insonlarga ularning tashqi ko‘rinishiga qarab emas, balki ularning ichki, ma’naviy dunyosiga qarab baho berish kerakligini uq tiradi. Har bir kishi tabiatan sevgi tuyg‘usiga ega, u tabiiy zarurat sifatida namoyon bo‘ladi, lekin inson o‘z tuyg‘ularini boshqara olishi, aql va farosat bilan |