Kokanduni uz

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

427
www.
kokanduni.uz 
BOSHLANG‘ICH SINF KAR O‘
QUVCHILARGA ESHITUV IDROKI VA TOVUSHLAR TALAFFUZ 
MALAKALARINI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI ORQALI RIVOJLANTIRISH YO‘LLARI
 
 
M.U. Xamidova
Nizomiy nomidagi TDPU,
Surdopedagogik
a va inklyuziv ta’lim kafedras
i, dotsent
 
Annotatsiya 
Ushbu maqolada, boshlang‘ich sinf kar bolalarni maxsus ta’lim jarayonida
eshituv idrokini va tovushlar talaffuzini axborot texnologiyalari orqali rivojlantirish 
samaradorligi yoritilgan
Kalit so‘zla
r
: nutq, idrok, kinesteziya, avtomatizatsiya, temp, orfoepiya, korreksiya, 
operatsiya. 
Ta'limni rivojlantirishning boshlang'ich bosqichida axborot kommunikatsion 
texnologiyalarni qo'llash zaruriy ehtiyoj bo'lmoqda. Maxsus ta'lim muassasalarida 
kompyuterli o'yin dasturlaridan foydalanish bolalarda bir qancha pedagogik-psixologik 
funktsiyalarini amalga oshiradi va shakllantiradi:-charchoq va quvvatsizlikni yoqotadi; - o'z 
qobiliyat va iqtidorini namoyish qilish imkonini beradi; -mustaqil harakat qilish imkonini 
beradi; -hamkorlik qilish usullarini ishlab chiqish imkonini beradi; -muloqot qilish 
ko'rinishlarini shakllantiradi; - insonlar bilan qanday munosabatda bo'lishni o'rgatadi; -o'z-
o'zini nazorat qilishni shakllantiradi; -obrazli tasavvurlash va fikrlash rivojlantiradi; - nutq, 
ijodiy fikrlash va kognitiv qobilyatlari rivojlanadi Kompyuterli o'yin dasturlaridan tashqari 
maktabgacha ta'lim muassasalari uchun kompyuterli nashrlar, shu jumladan virtual 
laboratoriya, ijodiy ishlanmalar, virtual sayohatlar va elektron axborot resurlari
yaratilmoqdaki, ulardan foydalanish bugungi kunda o'z samarasini ko'rsatmoqda.
Karlarni talaffuziga o‘qitishning ikkinchi masalasi shundan iboratki, tushunarli talaffuzni 
maksimal darajada еtkazish. Ya’ni, ancha to‘la va og‘z
aki nutqda uchraydigan iboralarni, 
fikrlarni ajratib talaffuz qilish. 
Karlarni talaffuzga o‘qitish berilgan ikkita masaladan tashqari yana boshqa masa
-lalar 
ham mavjud. 
Nutqiy kinesteziyalarga shunday nutqiy faoliyatlar kiradiki, ular labdan o‘qish, 
og‘zak
inutqni eshituv va eshituv 
–
ko‘ruv orqali qabul qilish, o‘qish va yozish.
Karlar talaffuzi ye
tarli darajada tez bo‘lishi va uning nutq tempi gaplashayotgan nutq 
tempiga mos bo‘lishi kerak, shuningdek karlar o‘z nutqida so‘zlashuv urg‘usiga va orfoep
ik 
qoidalariga rioya qilishi kerak.
Kar bolalarni talaffuzga o‘qitishning tarkibi, ularning ohzaki nutqi fonetik 
shakllanganligi, yuqorida ko‘rsatilgan talablarga javob berish uchun zarur bo‘lgan bilim, 
ko‘nikma va malakalarni shakllantirishdan ibora
t. 
Aniq va tushunarli talaffuz qilish talablaridan kelib chiqqan yana bir qator, nutqni 
fonetik shakllantirishning turli tomonlariga tegishli talablar mavjud. Ular: ovoz, so‘zning 
fonetik ko‘rinishi (orfoepiya, urg‘u, bo‘g‘in ritmi va fonematik tuzilishi),
jumlali intonatsiyalar, 
shuningdek umumiy temp va talaffuz qilishning aniq darajasi. 
So‘zlarni bir –biriga bog‘lab talaffuz qilishga yordam beradigan nutqiy nafas ta
-labini 
ham ko‘rsatib o‘tishimiz zarur.
Bu hamma umumiy va undan kelib chiqqan talablar, maxsus dasturda aniqlashtirilgan, 
kar bolalarni talaffuzga o‘qitishning majmunda o‘z aksini topgan.