Kokanduni uz
Yüklə 15,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.
kokanduni.uz jazolasalar, unday paytda o‘smirning ongida mehnat qandaydir mudhish faoliyat degan ma’lum tasavvur yuzaga kela boshlaydi. Biz o‘smirning ongiga mehnat shon -sharafdir, mardlik va qahramonlikdir degan tasavvurni singdirishimiz kerak deb hisoblaymiz. Lekin bu so‘zlar quruq gap bo‘lib qoladi, o‘smirlar ongida boshqa maslaklar mustahkamlanib qoladi. Psixologlar o‘z oldilariga o‘smirlar ma’naviy ongining mazmunini, ularning axloqiy tushunchalari va tasavvurlarini o‘rganish va zi fasini qo‘yganlar. Psixologik tadqiqotlardan ma’lum bo‘lishicha, o‘smirlar ma’naviy ongining yuksak darajada ekanligini ko‘rsatadi. O‘smirlarning ko‘pchilik qismi yoshlariga munosib ma’naviy tushunchalarni to‘gri tushunadilar. E’tiqod va dunyoqarashning ta rkib topishi bilan chambarchas bog‘langan holda o‘smirlarning axloqiy ideallari xam yuzaga kela boshlaydi. Bu ideallar yetarli darajada chuqur mazmundor, faoldir va bu ideallar o‘ziga xos axloqiy namuna bo‘lib xizmat qiladi, o‘smir esa hatti-harakatlarini ana shu namuna bilan tenglashtiradi. Kichik yoshdagi o‘smirlar uchun odatda qandaydir bir kishi ideal bo‘ladi. Bu odam o‘smir yuksak darajada baholaydigan sifatlarni o‘zida gavdalantirgan bo‘ladi. Ko‘pincha bunday ideal ota - onalar, o‘qituvchilar yoki yaxsh i ko‘radigan kitobidagi va kinofilmidagi qahramonlardir. Katta yoshdagi o‘smirlarda ideal sifatlar majmui umumlashgan obrazlar ideallar sifatida yuzaga chiqa boshlaydi. L.N.Desev o‘smirlarning axloqiy tushunchalari mazmunini o‘rganib, ularning axloqiy kate goriyalarni tushunishlari ko‘pincha yuzaki formal xarakterga ega ekanligini ko‘rsatib berdi. Psixologlar bir tomondan o‘smirlarda yuzaga kelayotgan e’tiqodlar, axloqiy g‘oyalar, tushunchalar va ustanovkalar, ikkinchi tomondan ularning hatti-harakatlari, qiziqishlari, aniq xulq- atvorlari o‘rtasidagi munosabatlarni tadqiq qildilar. A.L.Maliovanov ana shu nuqtai nazardan o‘smirlarni to‘rt guruhga ajratgan: 1) o‘z hatti - harakatlarida ularning o‘zlari tomonidan yaxshi anglagan ijobiy axloqiy normalarga tayanadig an, so‘zi bilan ishi o‘rtasida farq bo‘lmaydigan o‘smirlar; 2) axloqiy tushunchalarning taraqqiyot darajasi pastligi bilan qiliqlari mos keladigan o‘smirlar; 3) kichkinagina o‘smirlar guruhi hatti -harakatlarning axloqiy normalariga doir o‘zining yaxshi b ilimi bilan ajralib turadi, lekin bu bilimlarga mos ravishda harakat qilishni o‘ziga lozim deb biladigan; 4) o‘zlariga ma’lum bo‘lgan axloq talablari bilan kundalik hatti- harakatlari o‘rtasidagi aloqani xali ko‘ra olmaydigan, tushunmaydigan o‘smirlar. Ular ni ng ko‘pchiligi ayrim axloqiy kategoriyalarning mazmunini; yetarli darajada anglamaydilar. Ko‘pgina axloqiy tushunchalarni noto‘g‘ri anglab, shaxsning ayrim sifatlarini xato tushunib va baholab, qaram bo‘lmaslik va mustaqillikka intilib, o‘z irodasini ko‘ rs atishga noto‘g‘ri harakat qilib, ayrim o‘smirlar ba’zan ataylab o‘zlarida ob’ektiv jihatdan salbiy bo‘lgan sifatlarni rivojlantiradilar va o‘zlaridan ijobiy sifatlarni siqib chiqaradilar. Tarbiyaning vazifasi mohirlik bilan o‘smirlarning noto‘g‘ri qarash larini yengish, ishning mohiyatini tushuntirish va o‘smirlarning adashishlariga yo‘l qo‘ymaslikdan iboratdir. Tarbiyaviy tadbirlarni samarali va to’g’ri tashkil etilsagina o’smirni hayotida keskin o’zgarishlar mavj ura boshlaydi. Ammo, bu ishni zerikarli q uruq nasihatgo‘ylik va jonga tegadigan aql o‘rgatishlar bilan emas, balki samimiy, chin qalbdan va do‘stona olib boriladigan suhbatlar bilan amalga oshirish kerak. Bu borada har bir fan o‘qituvchilari to‘g‘ri axloqiy tushunchalarni tarkib toptirishda o‘ z fanlarining imkoniyatlaridan foydalanishlari mumkin. Jamiyatda yuz berayotgan o‘zgarishlar jamiyat va shaxs ongida aks etadi. Ikkinchi tomondan, ma’naviyat sohasidagi o‘zgarishlar jamiyatda yuz berayotgan o‘zgarishlarning miqyosiga, yo‘nalishiga va sur’a tl ariga jiddiy ta’sir o‘tkazishi mumkin. Shuning uchun mamlakatimiz ijtimoiy- iqtisodiy, siyosiy sohalarida amalga oshirilayotgan tub o‘zgarishlar jamiyatimiz, ijtimoiy guruhlar va alohida fuqarolar ongida o‘z in’ikosini topmoqda. O‘z navbatida mamalakatimizd agi islohotlar ko‘lami va sur’atlari ma’naviyatimizning ham tez sur’atlar bilan rivojlanishini, aksariyat hollarda esa ijtimoiy-iqtisodiy soha rivojidan ildamroq va oldinroq yurishini taqozo etmoqda. Bunday vazifani bajarish uchun ma’naviyat yuksalishiga t a’sir o‘tkazishi mumkin bo‘lgan barcha imkoniyatlarni ishga solish zarurati sezilmoqda. |