Kokanduni uz

Foydalanilgan adabiyotlar 
ro’yxati: 
 
1.
R. Sh. Shomaxmudova. “Maxsus va inklyuziv ta’lim” uslubiy qo‘
llanma. Toshkent-
2011 yil. 
2.
L.R.Muminova. Inklyuziv ta’lim. Toshkent
- 2014 yil. 
3.
«Inklyuziv ta’lim» muvaqqat Nizomi. 2005 yil.
4.
“Дакарскийе рамки действий”
- 
ЮНЕСКО
-
2000 йил. Франсияда чоп етилган. 
Кислицина И.К. «Инклюзивнойе образованийе
-
образованийе для всех»(основныйе 
понятия и краткий обзор международного опыта) создано при поддержке 
Европейского Союза. Ташкент, 2004 

---

847
www.
kokanduni.uz 
MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALAR LUG
‘
ATINI BOYITISH, ULARDA TO
‘
G
‘
RI TALAFFUZ 
VA BOG
‘
LANISHLI NUTQNI TAKOMILLASHTIRISH METODLARI 
Rayimova Moxichexra Lutfullo qizi,
Qo’qon universiteti Maktabgacha ta’lim yo’nalishi
 
MS 1-21-guruh talabasi 
Annotatsiya: 
Ushbu maqolada maktabgacha yoshdagi bolalarning lug
’atlarini metodlari 
haqida boyitish haqida muhokama 
qilingan. Ayniqsa, bolalarda nutqini o’stirish, ularda to’g’ri 
talafuz va bog’lanishli nutqni takomillashtirish metodlaridaga alohida e’tibor berilib, yoritilib 
berilgan.
 
Kalit so‘zlar: 
tevarak-atrof, lug
’at, jonli tabiat hodisalari, lug‘at ishlarining mohiyati, 
bolalar lug‘atini boyitish, bolalar lug‘atini folklor elementlari, ona qizim.
Tevarak-
atrof bilan tanishtirishning ahamiyati, bolalar tomonidan lug‘atni o‘zlasht
irish 
xususiyatlari. Tevarak-atrof bi
lan tanishtirish va lug‘at ustida ishlash maktabgacha ta’lim 
muassasasi tarbiyachilarining oldiga qo‘yilgan eng muhim vazifalardan biridir. Maktabgacha 
tarbiya yoshi bolalarning voqelikni faol idrok qiladigan va tevarak-atrofdagi hayotga kirishib 
ketadigan 
bir davrdirki, bu davrda ularning so‘z boyliklari juda tez o‘sib boradi. Tarbiyachi 
bolalarni tevarak-atrof bilan (narsalar, jonli tabiat hodisalari, ijtimoiy hayot hodisalari) 
tanishtirar, ularning bilish faoliyatini 
yo‘lga qo‘yar va boshqarar ekan, har
bir bolaga uning 
to‘plagan tajribasini tartibga solishda yordamlashadi, unga yangi bilimlar beradi, unda 
qiziquvchanlik va kuzatuvchanlik qobilyatlarini tarbilaydi, o‘zini qurshab turgan olamni 
bilishga bo‘lgan qiziqishini o‘stiradi. Bola nutqining taraqq
iyoti uning atrofidagi odamlar 
nutqiga, tevarak-atrofdagi narsa-
buyumlarni, ijtimoiy hayot hodisalarini kuzatishiga bog‘liq 
bo‘ladi. Yuqoridagi fikrlardan bizga ma’lumki (ilk yoshdagi bolalar nutqining rivojlanish 
xususiyatlari mavzusida bayon etilgan fikrl
ar), yangi tug‘ilgan chaqaloqlar yig‘lash orqali 
tashqi va ichki muhitdan keladigan signallarga (ochlik, tashnalik, sovuq, biror joyning og‘rishi 
yoki issiqlash va hokazolarga) javob beradi. Bola 2-
3 oylik bo‘lganda kat
ta kishilarning 
gaplariga, tevarak-at
rofdagi g‘ala
-
g‘ovurlarga diqqat bilan quloq soladi, rangli narsalarga 
qaraydi va ularga nisbatan tovush chiqara boshlaydi. 
Maktabgacha ta‘lim muassasasidagi lug‘at ishlarining mohiyati –
bu til leksikasi sohasida 
bolalarning ularga tanish yoki notanish b
o‘lgan, ammo ular uchun qiyin hisoblangan 
so‘zlarning o‘zlashtirishlariga, nutq madaniyatini oshirishga qaratilgan ta‘lim
-tarbiya ishlarini 
bir tizimga keltirishdan iboratdir. Bolalarni ul
ar o‘z amaliyotida qiyinchilik b
ilan 
o‘zlashtiradigan, to‘satdan yok
i umuman tanimaydigan, buzilgan shaklda talaffuz qiladigan 
so‘zlar bilan qurollantirish ancha pedagogik sa‘y
-harakatlarni talab qiladi. Psixologiya, ling-
vistika, fiziologiyaga oid ma‘lumo
tlar turli yosh bosqichlaridagi bolalar uchun ana shunday 
so‘zlar doirasini aniqlashga yordam beradi. Bolalar lug‘atini boyitish bir vaqtning o‘zida ularni 
atrofdagi borliq olam bilan tanishtirish bilan birgalikda olib boriladi. Tarbiyachi bolaga bir 
so‘zni ma‘lum qilish va uning ma‘nosi
ni ochib berish bilan bir vaqtda uni nomi aytilayotgan 
narsa yoki hodisaga nisbatan to‘g‘ri munosabatda bo‘lishni o‘rgatadi. 
Lug‘at ishlarini o‘tkazishda tarbiyachi bolaning umumiy nutq madaniyatiga ta‘sir qiladi, 
unga umumiy ravishda qabul qilingan adabi
y so‘zlar va ifodalarni ma‘lum qiladi, ularni to‘g‘ri 
tovush va grammatik shaklda ifoda qiladi, bunda u bolalarda uchraydigan sheva leksikasini 
bartaraf qiladi (ta‘qiqlaydi), ularni adabiy me‘yorlar bilan almashtiradi. 
Bola
lar lug‘atini folklor elementlari (qo‘zim, toychog‘im, ona qizim) bi
lan ham boyitish 
darkor, chunki ma‘lum xollarda (qayta hikoya qilish mashg‘ulotlari, ertak to‘qish, 
sahnalashtirish, o‘yinlar va boshq.) ular bolalar nutqiga kiritish uchun ataylab taklif 
qilinadi. 

---

848