Kommunikasiya prosesində ədəbi dil normalarından düzgün istifadə

Ekzotizmlər: mənşəcə başqa xalqa məxsus olub onun məişətini, milli xğsusiyyətini güstərən süzlər: dollar, marka, yevro, tanqo, vals, tabaka, borş, balalayka, skipka, piano, balzam, viski, likür, qubernator, prezident, mer...
Həm şifahi, həm də yazılı dilimizdə varvarizmlərdən istifadə olunur. Müasir dövrdə istər savadlı, istərsə də az savadlı şəxslərin nitqində belə ifadələrə tez-tez rast gəlinir: obşem, voobşe, paka, davay, dakazat eləmək...
Ü.Hacıbəylinin “O olmasın, bu olsun” əsərinin qəhrəmanlarının nitqi varvarizmlə doludur.
Lakin bəzi varvarizmləri işlətməyə məcburuq: futbol komandalarının adları, mətbuat orqanlarının adları, nəşriyyat adları və s. Dildə varvarizmlərdən ehtiyatla istifadə etmək lazımdır.
Nitqdə işlənən hər bir dil vahidi vacib və zərurudir. Söz və ifadələrin əks etdirdiyi mənalar müxtəlif sahələri əhatə edir. Dildəki söz və ifadələrin mənaca dərk olunması xüsusilə vacibdir.
Xalq həyatının bütün sahələrində yeniləşmə prosesi getdiyi ücün kateqoriyalar tarixi zərurət kimi köhnəlib-arxaikləşib istifadədən cıxır. Belə sözlər arxaizmlər adlanır. l.Köhnə geyimlə bağlı: küləcə, sərgən, cadra, rübənd. 2.Tikinti ilə bağlı: qətlə, tir, pərdi. 3.Köhnə idarə üsulu ilə bağlı: qlava, katda.

4. 
   Təhsil sahəsi ilə bağlı:mədrəsə, falaqqa və s.
   

Arxaizmlər - ozan, ayıtmaq(demək), yey (yaxşı), irişmək (catmaq), uyumaq(yatmaq), iraq(uzaq), yağı(düşmən), dan (səhər), arı(təmiz), yazı (cöl), varmaq(getmək)
Tarixizmlər əsasən dövlət quruluşu, içtimai vasitə və münasibətlərlə bağlı meydana cıxan köhnəlmiş sözlərdir. Müxtəlif sahələrə aid ola bilər.

1. 
   Vəzifə adı bild.- Koxa, darğa,onbaşı,taçir
   
2. 
   Silah adı bild.- qalxan, aynalı, şeşpər, toppuz
   
3. 
   Ölcü adı bild. -misqal, batman, girvəngə
   
4. 
   Geyim adı bild.- cuxa, qurşaq, əba, arxalıq
   
5. 
   Alət adı bild. - xış, çüt,kotan
   
6. 
   Dini - dərviş, töyçü
   
7. 
   Müəssisə- mədrəsə, mollaxana, qazamat.
   

Dildə yeni yaranan sözlərə neologizmlər deyilir. Məs.: soykökü, olay, dəstəkləmək, önəm, önçə və s.
Sözlərin məzmun və formaça növləri dedikdə buraya sözlərin tək və coxmənalılığı, sözlərin mənaça qrupları: omonim sözlər, sinonim sözlər, antonim sözlər daxildir.
Yalnız bir leksik mənası olan sözlərə təkmənalı sözlər deyilir. Eyni leksik məna ilə bağlı bir necə yaxın mənada işlənən sözlərə isə coxmənalı sözlər deyilir. Coxmənalı sözlərdə sözün mənalarından biri əsas, qalanları isə məçazi mənada işlədilir. Daha cox isim, sifət və fellərdən ibarət olur. Məs: ayaq, agız, dil, boğaz.
Omonimlər deyilişi və yazılışı eyni olan, leksik mənaça isə tamamilə fərqlənən sözlərə omonimlər deyilir. Omonimlər bir-biri ilə mənaça hec bir əlaqəsi olmayan sözlərdən ibarət olur. Məs. Bağ, şam,, dağ,dad köc. Belə sözlər tərkibindəki bir sözə görə fərqlənir. Yazılışı eyni olan, lakin vurğunun yerinə görə fərqlənən sözlərə omoqraf deyilir.-alma, dondurma, dimdik. Yazılışı və deyilişi müxtəlif olan, lakin eyni və ya yaxın mənaları bildirən sözlərə sinonimlər deyilir.Sinonimlərin təşkil etdiyi sözlər eyni bir nitq hissəsinə aid olur. Bir -birinə zidd, əks olan mənaları bildirən sözlərə antonim deyilir.
süzlərə əmənim süzlər deyilir: tar—musiqi aləti bağ -alma bağı
tar—təyuq tarı bağ --ayaqqab bağı
Omonimlərlə çoxmənalı sözləri fərqləndirmək üçün sözlərin məna əlaqələri nəzərə alınır. Sözlər arasında məna əlaqəsi əlanda həmin söz çoxmənalı, semantik əlaqə tam kəsildikdə isə omonim hesab edilir.
Dildə formaca müxtəlif, mənaca bir-birinə çox yaxın olan sözlərə leksik sinonimlər deyilir: arzu-dilək-istək; qısa-güdək; qəzaq-igid-qəhrəman; gğc-qüvvət- taqə t; ğz-sifə t-bəniz-camal; el- və tən-diyar-yurd
Dildə cümlələr də sinonim ola bilir: Dil xalq tərəfindən yaranır. Dili xalq yaradır. Dilin yaradıcısı xalqdır.
Dildə sinonimliyə ciddi fikir vermək lazımdır. Bəzən obyektə mənfi münasibət bildirmək üçün sinonim işlədilir: getmək-itilmək, ölmək-gəbərmək- gərbagər olmaq. Buna disfemizm deyilir.
Bəzən obyektə müsbət münasibət bildirmək üçün sinonim işlənir: dəli-psixi xəstə, zirkin-güzəl əlmyan, axsaq-şikəst...Buna isə evfemizm deyilir.
Həm antonim, həm sinonim, həm də əmənim əlan süzlər:

1. 
   ağac yaş ikən əyilir
   

Kim bilir neçədir dünyanın yaşı əmənim

2. 
   yaş-nəm-hüyğş sinonim
   
3. 
   yaş-quru antənim
   

Nitqdə səhvən biri digərinin yerində işlənən süzlərə parənim deyilir.hərf- hərif, zərf-zərif, nəfs-nəfis, ədəbi-əbədi, mətn-mətin, tdqiqat-təhqiqat, həyət- həyat...Parənim dildə mənfi hadisədir.
Cəmiyyətdə müəyyən məqamla hadisələrlə bağlı müəyyən sözlərin işlədilməsi qadağan olunur nəticədə tabu sözlər yaranır: qədim azərbaycanlı “Bu mənim arvadımdır” deməzdi. “Uşaqların anasi”-ifadəsini işlədərdi. Cin, şeytan, xortdan, ilan, iblis kimi sözləri hez kəs işlətməzdi. İctimai yerlərdə işlədilməsi məqbul olmayan sözlər də tabu sözlərdir.
Dildə tabu sözləri əvəz edən sözlərə isə evfemizm deyilir. Evfemizm yunanca nəzakətli danışıram deməkdir. öldü-vəfat etdi, həyatla vibalaşdı, ömrünü balalarına bağışladı, gözlərini əbədi yumdu...