Kompleks ishlab chiqarishda xarajatlarni taqsimlashda sof sotish qiymati usulining qo‘llanishi

---

Mustaqil ish 

---

Kompleks ishlab chiqarishda xarajatlarni taqsimlashda sof sotish 
qiymati usulining qo‘llanishi 
 
Kirish 
1. Kompleks va Qo‘shma mahsulot tushunchasi. 
2. Qo‘shma mahsulot tannarxini baholash va tannarx illyustratsiyasi. 
3. 
TMZ larni sof sotish qiymati bo’yicha baholash.
4. Xulosa 
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 

---

KIRISH 
 
Ishlab chiqarish harajatlari — korxonaning mahsulot i.ch. maqsadlarida, 
iqtisodiy resurslar sotib olish uchun qilgan pul sarflari. Firma oʻz faoliyatini 
bozordan moddiy resurslar, yaʼni asbob-uskuna, dastgohlar, transport va aloqa 
vositalari, xom ashyo, yoqilgʻi, har xil materiallarni, mehnat bozoridan ish kuchini 
sotib olishdan boshlaydi. Shunga muvofiq holda Ishlab chiqarish xarajatlari 
tarkibiga xom-ashyo, asosiy va yordamchi materiallar, yonilg'ʻi va energiya 
xarajatlari, asosiy kapital amortizatsiyasi, ish haqi va ijtimoiy sugʻurtaga 
ajratmalar, foiz toʻlovlari va boshqa xarajatlar kiradi. Ishlab chiqarish xarajatlariga 
qilingan barcha xarajatlarning puldagi ifodasi mahsulot tannarxining tashkil qiladi.
Ishlab chiqarish xarajatlarni oʻrganishga iqtisodchilar turlicha yondoshadilar. 
Jumladan, harajatlarning qiymat nazariyasiga koʻra, Ishlab chiqarish xarajatlar 
quyidagi turlarga boʻlinadi: doimiy harajatlar: — korxona toʻlov majburiyatlari, 
soliqlar, amortizatsiya ajratmalari, ijara haqi, qoʻriqlash xizmati harajatlari, 
boshqaruv xodimlari maoshi va b; oʻzga-ruvchan harajatlar: — xom ashyo, 
materiallar, yonilgʻi, transport xizmati, ishchilar ish haqi va shu kabilar uchun 
harajatlar.
Umumiy (yalpi) harajatlar — doimiy va oʻzgaruvchan harajatlar yi-gʻindisi. 
Bevosita i.ch. harajatlari — konkret mahsulot Ishlab chiqarishga ketgan va 
bevosita uning tannarxiga oʻtadigan harajatlar. Bilvosita harajatlar — mahsulot 
tannarxiga bevosita qoʻshilmaydigan harajatlar. Oʻrtacha harajatlar — maʼlum 
vaqt orali-gʻidagi mahsulot birligiga, tovarlar partiyasi boʻyicha yoki tashkilotlar 
gu-ruqi boʻyicha bir buyumga toʻgʻri keladigan harajatlarning oʻrtacha kattaligi. 
Ekspluatatsiya (foydalanish) harajatlari — uskunalar, mashinalar, transport, i.ch. 
vositalarini va kundalik foydalaniladigan xoʻjalik buyumlarini ishlatish bilan 
bogʻliq boʻlgan harajatlar

---

Kompleks ishlab chiqarishda bir mahsulotni ikkinchi mahsulotsiz ishlab 
chiqarib bo‘lmaydi, lekin nisbati turlicha bo‘lishi mumkin. Go‘sht yetkazib 
beruvchi kompaniya qushxonada faqat bir xil mahsulot olmaydi, chunki go‘sht 
bilan birga suyak, teri, yog’ chiqadi. 
Kompleks ishlab chiqarishda xarajatlarni taqsimlash sabablari: 
1. Tashqi moliya hisobotlari va soliq organlari uchun zahiralarni va sotilgan 
mahsulot tannarxini baholash. 
2. Ichki maqsadlar uchun, masalan, ijrochilarni mukofotlash uchun 
zahiralarni va sotilgan mahsulot tannarxini baholash. 
3. Xaridorga birgalikda ishlab chiqarilgan mahsulotning faqat bir qismini 
sotishni ko‘zda tutuvchi shartnomalar bo‘yicha xarajatlarni aniqlash. 
4. Tariflarni davlat yo‘li bilan tartibga solish. Masalan, neft va tabiiy gaz 
kompleks qayta ishlanadi, lekin AQShda faqat tabiiy gaz narxni tartibga solish 
ob’ektidir. 
Alohida 
xarajatlar 
A Mahsulot 
Kompleks xarajatlar 
Asosiy materiallar, asosiy 
mehnat, ishlab chiqarish ustama 
sarflari 
B Mahsulot 
Ajralish nuqtasi 
Alohida 
xarajatlar