Kompleks ishlab chiqarishda xarajatlarni taqsimlashda sof sotish qiymati usulining qo‘llanishi

tannarx 
Ajralish 
nuqtasidan 
keyingi tannarx 
Jami mahsulot 
tannarxi 
Jami 
Birlikk 
a 
Jami 
Birlikk 
a 
Jami 
Birlikk 
a 
Z-800 
18,000 
p.b. 
4.50 
p.b. 
5,000 
p.b 
1.25 
p.b. 
23,000 
p.b. 
5.75 
p.b. 
Z-900 
20,250 6.75 
15,000 5.00 
35,250 11.75 
XZ-880 22,500 
 
1.25 
1 
- 
- 22,500 
 
1.25 
1 
XZ-990 29,250 
 
9.25 
2 30,000 30.00 59,250 
 
9.25 
5 
 
mi 
Ja 
 
,000 
p.b. 
90 
50,000 
p.b. 
140,000 
p.b. 
 
Usullar turli xil bo‘lsa ham ajralish nuqtasidan keyingi tannarx bir xil 
hisoblanadi, chunki ajralish nuqtasidan keyingi xarajatlar tanlanayotgan metodga 
bog‘liq emas. Bu usulda har bir alohida qo‘shma mahsulot turli xil mahsulot 
birligi tannarxiga ega. Ushbu usul natijalari natural birliklar asosida taqsimlash 
metodiga nisbatan tannarx Z-800 mahsulotda 44 foizga kam [(10.25 p.b. – 5.75 
p.b.) / 10.25 p.b.], XZ-990 mahsulotda esa 52 foizga yuqori [((59.25 p.b. – 39.00) 
* 39.00 p.b.]. Qolgan ikkita mahsulot bo‘yicha farqlar uncha katta emas. 
Usullarni tanlash ishlab chiqarish holatidan, mahsulotlarning 
jismoniy 
tavsiflaridan kelib chiqib amalga oshirilishi maqsadga muvofiqdir. 
Yalpi foyda asosida taqsimlash metodi. Yalpi foyda metodi, ba’zi 
adabiyotlarda yalpi marjin yoki doimiy kontributsiya foizli metodi deb ataluvchi 
usulda qo‘shma tannarx qo‘shma mahsulotlarga yalpi foydaning bir xil foizi 
asosida taqsimlanadi. Qo‘shma mahsulotlar guruhiga talluqli bo‘lgan yalpi foyda 

---

sotishdan olingan daromaddan ularning jami ishlab chiqarish tannarxini ayirish 
orqali topiladi. Yalpi marjin foizi yalpi marjin summasini mahsulotlarni sotishdan 
olingan daromadga bo‘lish orqali topiladi. 
Fairington Industrial Products kompaniyasi uchun yalpi foyda foizi 30 %ni 
tashkil etadi [(200,000 p.b. – 140,000 p.b.) / 200,000]. Bu yerda 140,000 p.b. bu 
qo‘shma tannarx 90,000 p.b. va ajralish nuqtasidan keyingi tannarx 50,000 p.b.dan 
iborat. Sof foyda foizi 30% shuni anglatadiki har bir mahsulot tannarxi sotish 
narxining 70% ni tashkil etadi. Qo‘shma mahsulotlarga taqsimlanishi kerak 
bo‘lgan qo‘shma tannarx summasi mahsulotning to‘liq tannarxidan ajralish 
nuqtasidan keyingi tannarxni ayirishdan kelib chiqqan summaga teng bo‘ladi. 
Yuqoridagi ma’lumotlar va hisoblangan mahsulot tannarxi 
foizidan 
foydalanib jami mahsulot tannarxini har bir mahsulot turi bo‘yicha aniqlaymiz: