Kompyuter arxitekturasi tiykarg'I tu’sinikleri, bazaliq strukturasi, kompyuter klassifikaciyasi

Tema: Maģliwmat turleri. Adreslew. Kompyuterde informaciyaniń súretleniwi. Árifmetik amellerdiń orınlaniwı. Ekilik kodlaw.
Kópgana buyrıqlar jaylasqan orınları korsetiliwi kerek bolgan operandalar menen isleydi. Operandanıń jaylasqan ornin korsetiw adreslew dep ataladi. Adreslewdin bir neshe túrleri yamasa rejimleri bar:
•Tuwridan-tuwri adreslew rejimi.
•Registrler járdeminde adreslew rejimi.
•Indeksli adreslew rejimi.
• Salıstırmalı indeksli adreslew rejimi.
• Stekli adreslew rejimi.
Insan informaciyalardı jıynaw, saqlaw hám qayta islewde qolay hám de qısqa kóriniste bolıwı ushın túrli belgilewlerden paydalanadı. Buǵan dawıslardı hárip hám nomerler arqalı, muzıka dawısların notalar arqalı, matematikalıq, fizikalıq, biologiyalıq nizamlıqlardı formulalar arqalı ańlatılıwın mısal qılıw múmkin.
Kompyuter nomerleriniń ózin emes, bálki sol nomerlerdi ańlatiwshı signallardı parıqlaydı. Bunda nomerler signaldıń eki ma`nisi menen (magnitlanǵan yamasa magnitlanbaǵan ; jalǵanǵan yamasa jalǵanbaǵan ; awa yamasa joq hám taǵı basqa… ) ańlatpalanadı. Bul jaǵdaydıń birinshisin 0 nomeri menen, ekinshisin bolsa 1 nomeri menen belgilew qabil etińa bolıp, informaciyanı eki belgi járdeminde kodlaw atınıń alǵan. Bul usıl qısqasha etip, ekilik kodlaw dep da ataladı. Bunda hár bir nomer hám álippe degi belgi jáhán ulgilaridagi kodlaw kestesi – ASCII (American Standart Code for Information Interchange) kestesi járdeminde ekilik belgiler izbe – izligi ańlatpalanadı.
Kodlaw usılları eki – Tegis hám tegis emes túrde bolıwı múmkin. Tegis usıllarında birdey kólem degi belgilerden paydalanılsa, tegis emes usılda belgiler tuli kólem degi belgilerdi óz ishine aladı.
Kodlawdıń tegis emes usılına Morze álippesi usılları mısal bola aladı, sebebi ol jaǵdayda hár bir hárip hám nomerge uzın hám qısqa signallardıń ekilik izbe – izligi sáykes keledi. Mısalı “Y” hárıbine bir ǵana noqat uyqas kelse, “O” hárıbi ushın ush tire sáykes keledi. Bunday usıl menen informaciyalardı uzatıw múmkin bolsa -de, olardı qayta islew úlken mashqalalı wazıypa bolıp tabıladı. Sol sebepli de informaciyalardı qayta islew quralı esaplaw mashinalarında tegis kodlaw usıllarınan paydalanıladı. Kompyuterlerde hár bil belgine 0 hám 1 belgileriniń izbe-izliginen ibarat segiz belgi uyqas qóyıladı. Sol sakkista belginiń hár biri bıyt dep ataladı. Segiz bıyt bolsa bir bayttı tashki etedi.
8 0 hám birlaning túrli kombinatsiyasınan paydalanıp, túrli túrdegi belgilerdi kodklashimiz múmkin. 0 hám 1 den ibarat nomerler járdeminde olardı sakkistadan ajratsak, bul kombinatsiyalar sanı 28 = 256 boldı hám olar járdeminde 256 hárip, nomerler hám túrli basqa belgilerdi kodlaw múmkinshiligin tuwıladı.
Bir belgi kompyuterlerde kodlaw ushın 8 bıyt, yaǵnıy 1 báyit jay jetedi. Kórinip turıptı, olda, 1 báyit orında ekilik kod arqalı 256 belgin kodlaw múmkinshiligi bo.
ASCII kestesi járdeminde ayırım belgilerdiń ekilik Sisteması daǵı kodlardı mısal retinde keltiremiz.
A-01000001
B-01000010
C-01000011
I-01001001
J-010011010
K-010011011
M-010011101
N-01001110
O-01001111