Kompyuter lingvistikasi

Ekspert tizimi - muayyan sohadagi ekspertlik yoki mavjud bilimlarning immi- tatsiyasi tarzida yaratilgan kompyuter dasturi. Boshqacharoq aytganda, ekspert tizimi maxsus sohaga oid barcha bilimlar jamlangan qomus yoki o‘ta professional ekspertlarning kompyuter modelidir. Ekspert tizimlarining asosiy ikkita tarkibiy qismi mavjud: ma’lumotlar ombori va mantiqiy mashina. Ekspert tizimlari kon- sepsiyasi Stenford universiteti professori Eduard Feygenbaum nomi bilan bogiiq bo‘lib, u 1977-yilda murakkab mantiqiy masalalarni yechishda kompyuter das- turlarining samaradorligi formallashtirish va dasturlash texnikasidan ko‘ra muam- moli sohaga doir bilimlar bazasiga bog‘liq ekanligini asoslab berdi.
Semantik tarmoq - borliqni so‘zlar va ularning semantik munosabatlari yor­damida modellashtirishga yo‘naltirilgan tizim hisoblanadi. Semantik tarmoq aniq belgilangan uzellar (obyektlar kesishadigan joy) va dugalar (semantik munosa- batlarning biri ikkinchisiga ta’sir ko‘rsatadigan nuqta) munosabatdorligi asosida modellashtiriladi. Semantik tarmoq g‘oyasi kompyuter texnologiyalaridagi lokal va global tarmoq nazariyasi ta’sirida kelib chiqqan. Uzellar muayyan obyektlar- ga, muayyan sohaga oid tushunchalarga, dugalar obyektlar o‘rtasidagi semantik munosabatlarga aloqador tushunchalardir.
«Tyuring testi» - «Mashina fikrlay oladimi» (1950) sarlavhali maqolaning muallifi ingliz olimi Alan Tyuring tomonidan ishlab chiqilgan empirik test. Olim mashina imkoniyatini insonning aqllilik darajasi bilan qiyoslash prolsedurasini ishlab chiqdi. Ushbu g‘oya 1950-yilda «Mind» falsafiy jurnalida «Hisoblash mashi- nalari va tafakkur» (Computing Machinery and Intelligence) nomli maqolada e’lon qilindi. Bu testdan ko‘zlangan maqsad sun’iy tafakkurning inson tafakkuriga yaqin kelishi mumkinligini aniqlash hisoblanadi. Unga ko‘ra, inson bir kompyu- ter va bir inson bilan o‘zaro munosabatga kirishadi. Savollarga javob berish asosi­da u kirn bilan (inson yoki kompyuter dasturi bilanmi) gaplashayotganini aniqlashi lozim bo‘ladi. Kompyuter dasturining vazifasi esa insonni xatoga yo‘1 qo‘yishga, noto‘g‘ri tanlov qabul qilishga majbur etish sanaladi.