Kompyuter tarmoqlari

5.2. Kompyuterning standartlari tarmoqlari. Tarmoq topologiyalari. Tarmoq qurilmalari, tarmoqda ishlash
Hozirgi zamon jamiyat hayotini informatsion texnologiyalarsiz tasavvur qilish qiyin. Kompyuterlar na faqat bank tizimida, atom reaktorini nazorat etishda, quvvatni taqsimlashda, samolyot va kosmik kemalarni boshqarishda emas, balki maktab oʻquvchilarida, kolledj, akademik litsey va Oʻzbekistonimizdagi Oliy oʻquv yurtlaridagi talabalarda bemalol ishlatilmoqda. Hozirda kompyuter sistemalari va telekommunikatsiyalar mamlakat mudofaa sistemasining ishonchliligini va havfsizligini aniqlaydi, har xil ma’lumotlarni saqlash, ishlash, iste’molchiga Yetkazish yoʻli bilan axborot texnologiyalarni amalga oshiradi. Ushbu 1 – boʻlimda “Kompyuter tizimlari va tarmoqlari” faniga tegishli boʻlgan barcha mavzular boʻyicha bakalavrlarga Davlat ta’lim standartlari asosida Yetkazilishi shart boʻlgan minimum bilimlar va koʻnikmalar toʻla qamrab olingan. Zamonaviy kompyuter tizimlarini yaratilishi va global axborot tarmoqlarini paydo boʻlishi, ularning tarixi, shaxsiy kompyuterlar va ularning asosiy texnik va dasturiy vositalari, bir mashinali va koʻp mashinali, hamda koʻp protsessorli kompyuter tizimlari, tarmoqlarda ishlatiladigan asosiy texnikaviy va dasturiy vositalar, tarmoq turlari, ularning topologiya va strukturalari, xalqaro kompyuter tarmgʻi boʻlmish Internet tarmogʻining yaratilishi, unga ulanish usullari, hamda Internetdan foydalanish masalalarini talabalarga oʻrgatish asosiy maqsad qilib qoʻyiladi.
Hozirgi kunda kompyuter tarmogʻisiz hech qanday masalalarni yechib boʻlmaydi. Zamonaviy axborot texnologiyalarning juda tez rivojlanib borish natijasida barcha davlatlar elektron hujjat almashinuvi natijasida shartnomalar tuzmoqdalar va barcha kelishuvlarni kompyuter tarmoqlari orqali hal etmoqdalar. Har bir ma’lumot, xabar yoki axborot oʻz qiymatiga ega boʻla boshladi. Ya’ni oʻz vaqtida yetkazib berilmagan yoki xato va soxtalashib qabul qilingan har qanday ma’lumot qabul qiluvchini yoki boshqaruv tizimini noʻtoʻgʻri qaror chiqarishiga olib keladi. Bularni toʻgʻrilash esa katta moliyaviy xarajatlarga olib kelishi mumkin. Keng kompyuterlashtirilgan va axborotlashtirilgan zamonaviy jamiyatda real qadriyatlarga ega boʻlish, ularni boshqarish, qadriyatlarni uzatish va ularga murojaat qilish koʻpincha nomoddiy axborotlarga, ya’ni mavjud boʻlishi fizik tashuvchidagi birorta yozuv bilan bogʻlanishi majburiy boʻlmagan axborotlarga asoslangandir.
Kompyuter tizimi va tarmoqlarida axborotlar almashinuvi darajasi oshib borayotganligi, ma’lumotlarni hilma hilligi, ularni telekommunikatsiya tarmoqlari orqali uzatilayotgan tezligi juda yuqori ekanligi, qabul qilayotgan foydalanuvchilarga oʻz vaqtida, aniq va toʻliq yetkazib berish jarayonida tarmoqlardan toʻgʻri foydalanish vazifasi asosiy masalalardan biri boʻlib qolmoqda. Shuning uchun bakalavrlarni va magistrlarni kompyuter tizimi va tarmoqlarni yaratish usullarini, ulardan toʻgʻri foydalanish, asosiy texnik va dasturiy vositalarni ishlata bilish, hamda ularni tuzilishini va xarakteristikalarini mukammal bilgan xolda amaliyotga tadbiq etishni oʻrgatishdan iboratdir. Kompyuter tizimi va tarmoqlarini yaratilish tarihini, lokal, koorporativ va global tarmoqlarning tuzilish strukturalarini, ishlash tezliklarini, asosiy texnik va dasturiy vositalarni, xalqaro kompyuter tarmogʻi boʻlmish Internet tarmogʻiga ulanish usullarini, Web brauzerlardan foydalanish, internet protokollarini qoʻllanishini, har saytlarga kirib ma’lumotlarni topib olishni, kerakli oʻzgarishlarni bajarishni oʻrganishdan iborat.
Birinchi shaklda axborot uzatish boshlanishidan oldin, joʻnatuvchi va qabul qiluvchi oʻrtasida aloqa boʻlishi kerak. Bunday almashinuvdan soʻng, ma’lumotlar orqali keladioʻrnatilgan tarmoq... Bunday kompyuter tarmoqlari sharoitda ishlatiladitelefon aloqasi.
Ikkinchi turdagi tarmoq - kompyuter tarmoqlari uchun ishlatiladi. Bunda axborot bir necha qismlarga boʻlinadi, ularni paketlar deyiladi. Ulardan bu turdagi tarmoqlar nom oldi. Paketlar alohida, alohida uzatiladi. Har bir paket oʻz yoʻlida tarmoq boʻylab harakatlanish qobiliyatiga ega.
Ushbu tarmoqning afzalligi uning yuqori operatsion ishonchliligi.
Agar tarmoq tugunlaridan biri muvaffaqiyatsiz boʻlsa, siz boshqa tugunlar orqali yoʻl topishingiz mumkin. Boshqacha aytganda, marshrutlash masalasi har bir paket uchun alohida, har bir oraliq tugunda hal qilinadi. Bu biroz vaqt talab etadi va oraliq kompyuterga yuklaydi.

Kanalga ulangan tarmoqlarda, agar tugunlardan biri ishlamasa, kommutatsiya buziladi. Natijada, axborot uzatish toʻxtatiladi. Bunday tarmoqlar uchun kommutatsiya bir marta sodir boʻladi va marshrutlash masalasini hal qilish uchun hech qanday xarajat boʻlmaydi.
Tarmoqlarni uzunligi boʻyicha ajratish:
Bu tasnifdagi eng qisqa shaxsiy tarmoqlar... Ularning uzunligi taxminan bir metrni tashkil qiladi, ular kompyuter foydalanuvchisi yaqinidagi stol ustida joylashgan. Shaxsiy tarmoqqa misol simsiz tarmoq Bluetooth.
Keyingi turlari mahalliy tarmoqlar, ular odatda yaqin atrofdagi bir yoki bir nechta binolarda joylashgan. Ularning uzunligi bir necha metrdan 1 kmgacha boʻlishi mumkin.
Shahar tarmogʻi uyushma, qoida tariqasida, hisob -kitob miqyosida. Bugungi kunda shahar tarmoqlari, televideniya va Internet resurslariga bitta ulanish orqali kirishni kafolatlash imkonini beradigan shahar tarmoqlari eng ommabop hisoblanadi. Ularning uzunligi aholi punktining kattaligiga qarab bir necha kilometr boʻlishi mumkin.
Global kompyuter tarmoqlari ular butun mamlakat boʻylab yoki dunyoning bir qismida yaratilgan. Mamlakatimizda ular taniqli telefon kompaniyalari tomonidan yaratilgan, ular turli ma’lumotlarni uzatadi va Internetga kirishni ta’minlaydi. Ularning uzunligi cheklanmagan, ba'zida u bir necha ming kilometrni tashkil qiladi.
Tarmoqlarning konsolidatsiyasi- Internetning jahon "tarmogʻi".
Uzatish tezligiga koʻra tarmoqlar quyidagilarga boʻlinadi.
Past tezlik ulanishlar. Bularga sekundiga 10 megabitdan kam tezlikda ishlaydigan ma’lumotlar yoʻllari kiradi.
Oʻrta tezlik. Ma’lumotlar toʻplami bilan sekundiga 10 dan 100 megabitgacha tezlikda ishlaydigan ulanishlar.
Yuqori tezlik. Bu ma’lumotni sekundiga 100 megabitdan ortiq tezlikda uzatishga qodir.
Mahalliy tarmoqlar - bu yaqin joylashgan kompyuterlarni birlashtiruvchi tarmoqlar (bir xonada, bir yoki bir -biriga yaqin joylashgan binolarda). Shu bilan birga, kompyuterlarni ulash uchun bir xil kompaniyaga tegishli boʻlgan ajratilgan aloqa liniyalari ishlatiladi.
Global tarmoqlarga kelsak, kompyuterlar orasidagi masofada hech qanday cheklovlar yoʻq. Turli mamlakatlarda va turli qit'alarda kompyuterlarni birlashtiruvchi global tarmoqlar mavjud. Albatta, hech bir kichik yoki oʻrta firma (telefon kompaniyasidan tashqari) qit'alararo liniyalarga ega boʻla olmaydi. Global tarmoqlarni yaratish uchun siz telefon yoki sun’iy yoʻldosh aloqa liniyalarini ijaraga olishingiz kerak.
Mahalliy tarmoqlar kompyuterlar oʻrtasida ma’lumot uzatishning yuqori tezligi bilan ajralib turadi, sekundiga 10 yoki hatto 100 Mbit ga etadi. Global tarmoqlarda ma’lumotlarni uzatish tezligi past va telefon liniyalaridan foydalanilganda sekundiga 2400-28800 bitni tashkil qilishi mumkin.
Lokal va global tarmoqlarni qoʻllash sohalari turlicha, biroq ularning ikkalasi ham kompyuter texnologiyalari sohasidagi muhim yutuqdir va shuning uchun ular eng katta e'tiborga loyiqdir. Hujjatlarni chop etish
Har qanday ofisda siz ba'zi hujjatlarni chop etishingiz kerak. "Qogʻozsiz" deb nomlangan texnologiya keng joriy qilinganiga qaramay, bosma hujjatlar soni nafaqat kamaymadi, balki koʻpayib ketdi.
Agar siz kompaniyangiz obroʻsi haqida qaygʻurayotgan boʻlsangiz, uning barcha ichki va tashqi hujjatlari sifatli lazerli printerda chop etilishi kerak.
Oddiy hujjatlar uchun siz bir necha yuz dollarga tushadigan nisbatan arzon printerdan foydalanishingiz mumkin. Ba'zi hollarda rangli printer kerak boʻladi. Agar siz nashriyot bilan shugʻullanayotgan boʻlsangiz, sizga minglab dollarga tushadigan qimmat lazerli printer kerak.
Kompyuter tarmogʻining topologiyasi (joylashtirilishi, tuzilishi, tarkibi) deganda, odatda, biz bir-biriga nisbatan kompyuterlar tarmoqda joylashganligi va aloqa yoʻllarini ulash usullarini tushunamiz.
Muhimi shundaki, topologiya tushunchasi, avvalam- bor, mahalliy tarmoqlargagina tegishlidir, chunki bu tarmoqlarda aloqaning tuzilishini osongina kuzatish imkoni mavjud. Global tarmoqlarda esa, aloqaning tuzilishi foydalanuvchidan berkitilgan va bilish juda ham muhim emas, chunki har bir ulanish oʻzining alohida yoʻli bilan amalga oshirilishi mumkin. Tarmoq topologiyasi qurilmalariga qoʻyiladigan talablarni, ishlatiladigan kabel turini, axborot almashishning boʻlishi mumkin boʻlgan va eng qulay boshqarish usulini, ishonchli ishlashini, tarmoqni kengaytirish imkoniyatini belgilaydi. Foydalanuvchida har doim ham tarmoq topologiyasini tanlash imkoniyati boʻlmasa-da, asosiy topologiyalarning xususiyatlarini, afzallik va kamchiliklarini, balki hamma bilishi kerakdir.
Tarmoqning uch xil topologiyasi mavjuddir:

• 
  «Shina» (bus), hamma kompyuterlar bitta aloqa yoʻliga parallel ulangan va axborot har bir kompyuterdan bir vaqtning oʻzida qolgan kompyuterlarga uzatiladi (5.1-rasm);
  

5. 
   1-rasm. «Shina» tarmoq topologiyasi.
   

• 
  «Yulduz» (звезда, star) bitta markaziy kompyuterga qolgan hamma tashqi kompyuterlar ulanadi, har bir kompyuter alohida oʻz aloqa yoʻllaridan foydalanadi (5.2-rasm);
  

5. 
   2-rasm. «Yulduz» tarmoq topologiyasi.
   

«Halqa» (кольцо, zing), har bir kompyuter har doim axborotni faqat bitta zanjirda joylashgan keyingi kompyuterga uzatadi, axborotni esa, zanjirda bitta oldinda joylashgan kompyu- terdan oladi va bu zanjir yopiq, ya’ni halqasimondir (5.3-rasm).

5.3-rasm. «Halqa» tarmoq topologiyasi.
Amalda ba'zi hollarda asosiy topologiyalarning kombinatsiyasi ham ishlatilishi mumkin, lekin koʻpchilik tarmoqlar sanab oʻtilgan uch turdagi topologiyadan foydalanadi. Endi sanab oʻtilgan tarmoq turlarining xususiyatlarini qisqacha koʻrib chiqamiz.