Konuşma metinleri ve biLDİRİ Özetleri Kİtabi

YRD. DOÇ. DR. ÖZNUR USTA YEŞİLBALKAN
EGE ÜNİVERSİTESİ HEMŞİRELİK FAKÜLTESİ, İÇ HASTALIKLARI 
HEMŞİRELİĞİ ABD
PANEL - Semptom Yönetiminde Tamamlayıcı Tedaviler
K47
SEMPTOM YÖNETİMİNDE TAMAMLAYICI TEDAVİLER
Kanser bütün dünyada ve ülkemizde sağlık problemleri içinde, 
önemli bir yeri oluşturmakta ve gelişmiş ülkelerde ölüme yol 
açan nedenler arasında kalp hastalıklarından sonra ikinci sırada 
yer almaktadır. Kanser tanısı konan hastalar, hastalık sürecinden 
kaynaklanan semptomlar kadar kemoterapi ve radyoterapinin 
yan etkileri nedeni ile ağrı, anoreksiya, kaşeksi, tat değişiklikleri, 
alopesi, bulantı, kusma, dehidratasyon, mukozit, ağız kuruluğu, 
yorgunluk,  dispne,  kemik  iliği  supresyonu,  depresyon, 
anksiyete gibi fiziksel ve emosyonel sorunları yoğun bir şekilde 
yaşamaktadır.  Bu  semptomların  kanserli  hastaların  yaşam 
kalitesini olumsuz yönde etkilediği ve sağlık ekibi üyeleri için 
öncelikli  bir  konuyu  oluşturduğu  bilinmektedir.  Bu  nedenle 
verilen  bakımda  semptomların  azaltılması  veya  yok  edilmesi 
esas alınmaktadır. 
Semptom  kontrolünde  birçok  kanser  hastası  tıbbi  tedavilerin 
yanı sıra tedaviye destek olma, kanserin tekrarlamasını önleme, 
yaşam kalitesini arttırma, tedavi ve hastalığın yan etkileri ile baş 
etme,  immün  sistemlerini  güçlendirme,  iyilik  halini  arttırma 
gibi  nedenlerle  tamamlayıcı  yöntemlere  başvurmaktadır. 
Hastaların  tamamlayıcı  yöntemlere  başvurmasını  etkileyen 
faktörler  arasında  ise;  hastaların  tedavilere  yönelik  algıları, 
tıbbi tedavilerin yan etkileri ile ilgili endişeleri, hasta-sağlık ekibi 
arasındaki iletişim ve bu yöntemlerin etkili olduğu inancı yer 
almaktadır. Kanser hastalarının semptom kontrolünde sıklıkla 
başvurduğu  yöntemler;  başta  bitkisel  ürünler  olmak  üzere 
relaksasyon,  hipnoz,  biyolojik  geri  bildirim  (bio-feedback), 
akupunktur, akupressüre, yoga, meditasyon, masaj, müzik ve 
refleksolojidir.  
Bitkisel  ürünler:  Ülkemizde  yapılan  çalışmalarda  hastaların 
sıklıkla  başvurduğu  yöntemin  bitkisel  ürünler  olduğu  ve 
bu  ürünleri  genellikle  tedaviye  ek  yarar  sağlamak  amacıyla 
tercih ettikleri belirtilmektedir. Kanser hastalarının kullandığı 
bazı bitkisel ürünler tabloda verilmiştir.

78
Tablo  1.  Kanser  hastalarının  sık  kullandığı  bitkisel  ürünler, 
etki/yan etkileri ve öneriler
Ürün/Etki/Yan etki
Öneriler
Isırgan otu
Kanser tedavisinde etkinliği 
bilinmemektedir.                    
Karın ağrısı, ishal, ateş yapabilir.
Tıbbi tedavi sonrası 
kullanılabilir. 
Sarımsak
Kanser tedavisinde etkinliği bilinmemek-
tedir.                    
Aşırı tüketimi kanamaya yol 
açabilir. 
Kemoterapinin etkinliğini azaltabilir. 
Dacarbazinle ve 
antikoagülanla birlikte 
alınmamalıdır.
Ginkgo Biloba (Japon eriği)
Kanser tedavisinde etkinliği 
bilinmemektedir. 
Antiemetik, antioksidan, antikoagülan 
etkisi vardır.
İçerdiği antioksidan özellikler kemoterapi 
ve radyoterapinin etkisini azaltabilir.
Kemotarapi (özellikle adriami-
cin) ve radyoterapi sırasında 
kullanılmamalıdır. 
Echinacea (Koni çiçeği, kirpi otu)
Kanser tedavisinde yeri yoktur. 
Hypersensitivite (anaflaksi dahil) yapabilir. 
Bağışıklığı güçlendirdiğine dair bilimsel 
veriler kısıtlıdır.
Bir çok kemoterapotik ajanla 
birlikte alınmamalıdır.
Soya ürünleri
Daha çok menapoz semptomlarına etkisi 
vardır.
Farmakolojik dozlarda bazı ilaçların emi-
lim ve dağılımını etkileyebilir.
Özellikle tamaoksifen 
kullanan meme kanserli 
hastalar bu üründen uzak 
durmalıdır.
Yeşil çay
Bulantı, insomnia, diyare, konfüzyon 
yapabilir. 
Kanser tedavisinde etkisi yoktur.
Yüksek dozda alınmamalıdır.
Ginseng
Sedatif, antidepresan ve diüretik etkisi 
vardır. 
Diyare, baş ağrısı, hipertansiyon, insom-
nia, bulantı, kanamaya eğilim, hipoglisemi 
yapabilir. Kanser gelişme riskini azalttığına 
dair kısıtlı veriler vardır. 
Ancak kanser tedavisinde etkinliği bilin-
memektedir.
İçerdiği östrojen nedeniyle 
meme ve uterus kanseri 
olanlarda ve kemoterapi 
sırasında (ilaçların kan 
düzeyini etkilediği için) 
kullanmamalıdır. 
Sarı kantaron (St John’s wort)
Depresyon tedavisinde reçete edilen bir 
üründür.  Kanser tedavisinde etkisi bilin-
memektedir. Hemen hemen tüm kemote-
rapi ilaçlarıyla etkileşir. 
Bulantı-hipersensitivite yapabilir. 
Kemoterapi sırasında (ilaçların 
kan düzeyini etkilediği için) 
kesinlikle kullanmamalıdır.
Deve dikeni
Karaciğer hastalıklarında kullanılsa da 
kanıtlanmış bir etkisi yoktur. Kanserde 
etkili değildir.
Kanser ilaçlarıyla 
etkileşmediği için nispeten 
güvenlidir. 
Kedi otu
Kanser tedavisinde yeri yoktur.
Bazı (tamoksifen, 
siklofosfamide,  etoposide, 
teniposide) ilaçlarla 
kullanılmamalıdır.
Ezan çiçeği
Kanser tedavisinde yeri yoktur. İlaç etkinli-
ğini değiştirebilir. 
Kemoterapi sırasında 
kullanımı önerilmemektedir.
Kaya koruğu
Sakinleştirici etkisi vardır. Ancak ölümcül 
karaciğer toksisitesi bildirilmiştir. Cilt ve 
tırnaklarda renk değişikliği, hepatik fonk-
siyon bozukluğu yapabilir. 
Karaciğer sorunu olanlar ve 
kemoterapi alanlar kullanma-
malıdır.
Yaban mersini
Kanser tedavisinde yeri yoktur. 
Kanama sorunu olanlar, 
trombositi düşük olanlar ve 
kumadin kullananlar uzak 
durmalıdır.
Siyah üzüm çekirdeği
Etkisi bilinmemektedir. 
Yüksek dozlarda alındığında 
bazı ilaçlarla etkileştiği için 
kemoterapi sırasında kullanıl-
mamalıdır. 
Zakkum
Hayvan ve hücre deneylerinde bazı an-
tikanserojen etkileri gösterildiği, ancak 
çalışmaların arttırılması gerektiği bildiril-
mektedir.
Mevcut haliyle kanserde 
kullanılmamalıdır.
Relaksasyon  (gevşeme):  Hastalara  eğitim  verilerek  kademeli 
olarak  kasları  germe  ve  gevşetmeleri  sağlanır,  bunun 
sonucunda  bazı  semptomlar  kontrol  altına  alınmaya  çalışılır. 
Yapılan  çalışmalarda  bu  yöntemin  hastaların  yaşam  kalitesini 
ve  uyku  kalitesini  arttırdığı,  anksiyete,  depresyon  yorgunluk, 
bulantı ve kusmayı azalttığı bildirilmiştir (Tablo 2).
Tablo  2.  Kanserli  hastalarda  relaksasyon  kullanımı  ile  ilgili 
yapılan çalışma örnekleri 
Yazar, Yılı                                 Hasta sayısı       Kanser tipi             Sonuç                                                                                     
Gaston-Johansson  et al. 2012     110                  Meme             Yaşam kalitesi  
 
 
 
 
 
       ↑ Anksiyete ↓
Aguado et al. 2012                         220                  Kanser             Depresyon ↓
Kovacic et al. 2011                           32                   Meme             Özsaygı  ↑
Demiralp et al. 2010                        27                   Meme             Uyku ↑ 
 
                 yorgunluk ↓
Campos de Carvalho et al. 2007    30                  Kanser            Bulantı-kusma  
                                                                                                                       ↓
Hipnoz:  Dikkatin  belirli  bir  noktaya  odaklaşmasını  ve  fiziksel 
rahatlamayı  sağlayan,  özellikle  kanserde  ağrı,  anksiyete, 
bulantı-kusma  sıcak  basması,  depresyon  ve  uykusuzluk  gibi 
semptomları  kontrol  altına  almak  amacıyla  kullanılan  bir 
yöntemdir (Tablo 3). 

TIBBI
ONKOLOJI
KONGRESI
79
Tablo  3.  Kanserli  hastalarda  hipnoz  ile  ilgili  yapılan  çalışma 
örnekleri 
Yazar, Yılı                          Hasta sayısı   Kanser tipi           Sonuç                                                                                     
Richardson et al. 2007    Metaanaliz     Kanser             Bulantı 
                                                                                              kusmada   
                                                                                              kullanılabilir
Elkins et al. 2008.                60                Meme              Sıcak basması,            
                                                                                             anksiyete,   
                                                                                             depresyon ↓   
                                                                                             Uyku ↑
Biyolojik geri bildirim: Fizyolojik bir işlevi kontrol etmeye ya da 
gevşemeye yardım amacıyla hastanın bilgilendirilmesi temeline 
dayanır. Kanserli hastalarda yapılan araştırmalarda inkontinansı 
azalttığı, bağırsak hareketlerini arttırdığı gösterilmiştir (Tablo 4).
Tablo  4.  Kanserli  hastalarda  biyolojik  geri  bildirim  ile  ilgili 
yapılan çalışma örnekleri 
Yazar, Yılı                Hasta sayısı        Kanser tipi                         Sonuç                                                                                     
Bartlett et al. 2011         19                    Kolorektal          İnkontinans↓ 
                                                                                               bağırsak hareketleri↑
Du et al. 2010                24                    Rektal                 Anal fonksiyon ↑
Akupunktur: Geleneksel bir Çin tıbbı yöntemi olup, günümüzde 
fiziksel  bir  tedavi  yöntemi  olarak  kabul  edilmekte,  hem 
hastalığın hem de tedavilerin yol açtığı sorunların kontrolünde 
kullanılmaktadır.  Kanserde  ağrı,  yorgunluk,  anksiyete, 
depresyon,  bulantı  kusma,  ağız  kuruluğu,  uykusuzluk,  gece 
terlemesi  ve  sıcak  basması  gibi  şikayetleri  azaltmak,  yaşam 
kalitesini arttırmak için kullanılabileceği önerilmektedir.
(Tablo 5).  
Tablo 5. Kanserli hastalarda akupunktur ile ilgili yapılan çalışma 
örnekleri 
Yazar, Yılı                      Hasta sayısı       Kanser tipi                    Sonuç                                                                                     
Paley et al. 2011               Metaanaliz        Kanser               Ağrıda kullanılabilir   
Lim et al. 2011                        20                 Kanser               Semptom skoru ↓
Dean-Clower et al. 2010       32                 Kanser               Ağrı,       
                                                                                                   yorgunluk,anksiyete,  
                                                                                                   depresyon↓
Johnston et al.2011                12                 Kanser              Yorgunluk↓
Mehling et al. 2007               138               Kanser               Ağrı, bulantı, kusma ↓,  
  
                        emosyonel durum↑
Dean-Clower et al.2010         40                Meme-over      Ağrı, yorgunluk, 
 
                        anksiyete, depresyon ↓
Enblom et al. 2011                  10                Kanser              Bulantı ↓
Mao et al. 2009                       20                Kanser               Yorgunluk ↓
Balk et al. 2009  
         23                Kanser               Yorgunluk, 
 
 
 
 
              depresyon ↓,  
 
 
 
 
              yaşam kalitesi↑
de Valois et al. 2010             50                  Meme                 Sıcak basması, gece 
terlemesi ↓
Feng et al. 2011                     80                 Kanser                Depresyon ↓ uyku  ↑
Meng et al. 2012                   23                 Nazofarenks       Ağız kuruluğu ↓
Cho et al. 2008                       12                 Baş-boyun         Ağız kuruluğu ↓
O’Sullivan et al.             Metaanaliz           Baş-boyun          Ağız kuruluğunda  
 
 
kullanılabilir
Ezzo et al. 2006             Metaanaliz            Kanser                Bulantı, kusma ↓
Sawada et al. 2010               38                   Kanser                Yaşam kalitesi ↑
Ge et al. 2010                       16                    Kanser                Hıçkırık  ↓ 
Akupressür: Parmak basıncı ile uygulanan bir tedavi yöntemidir. 
Bedenin  belli  bölgelerindeki  noktalara  parmak  ile  bastırarak 
semptomlar yok edilmeye çalışılır. Yapılan çalışmalarda kanserli 
hastaların  bulantı-kusmalarının  kontrol  altına  alınmasında 
etkili olduğu gösterilmiştir (Tablo 6). 
Tablo 6. Kanserli hastalarda akupressür ile ilgili yapılan çalışma 
örnekleri 
Yazar, Yılı                  Hasta sayısı      Kanser tipi               Sonuç                                                                                     
Taşpınar et al. 2010          34                 Jinekolojik                 Bulantı ↓
Roscoe et al. 2009            89                  Kanser                       Bulantı ↓
Jones et al. 2008               18                  Kanser                       Bulantı-kusmada  
 
 
etkili değil
Dibble et al. 2007            160                 Meme                        Bulantı-kusma  
 
 
şiddeti ↓
Yoga:  Ana  bileşeni  stresi  azaltmaya  temellendirilmiş  olan, 
solunum  teknikleri,  fiziksel  duruş  ve  meditasyondan  oluşan 
yaklaşık  5000  yıldan  fazla  süredir  uygulanan  bir  yöntemdir. 
Stres, anksiyete, depresyon, yorgunluk, bulantıyı azalttığı, iyilik 
hali ve yaşam kalitesini arttırdığı bildirilmektedir (Tablo 7).
Tablo  7.  Kanserli  hastalarda  yoga  ile  ilgili  yapılan  çalışma 
örnekleri 

80
Yazar, Yılı                        Hasta sayısı          Kanser tipi                   
 
 
 
 
 
Sonuç                                                                                     
Lin et al. 2011 
     Metaanaliz            Kanser             
 
   
 
   Stres, 
 
   
 
   anksiyete,  
 
   
 
   depresyon ↓
Danhauer et al.  
           44                       Meme              
 
                                     Yorgunluk ↓
Raghavendra et al. 2007             62                      Kanser              
 
                                      Bulantı ↓
Kvillemo et al. 2011 
          18                       Kanser              
 
 
 
 
   Stres↓
Selman et al. 2012 
  18                      Kanser              
 
                            İyilik hali ↑
Banasik et al. 2011  
        18                       Meme               
 
 
 
 
 
  İyilik hali ↑  
 
 
 
 
 
  yorgunluk ↓
Ulger et al. 2010                          20                     Meme              
 
 
 
 
 
  Yaşam kalitesi↑ 
 
 
 
 
 
  anksiyete ↓
Meditasyon:  Yoganın  temel  taşlarından  biridir.  Farkındalık 
ve  dikkat  yaratarak,  nesne,  ses,  kelime  veya  deyime  zihinsel 
odaklanma  yolu  ile  uygulanan  bir  zihin  eğitme  tekniğidir. 
Özellikle gevşeme ve iç huzuru sağlar, ağrı ve streste azalma 
yaratır.    Kanserli  hastalarla  yapılan  çalışmalarda;  hastaların 
stres, depresyon, emosyonel irritabilite, kan basıncı ve kortizol 
düzeyini  azalttığı,  immün  fonksiyonlarını  ve  yaşam  kalitesini 
arttırdığı gösterilmiştir (Tablo 8).
Tablo 8. Kanserli hastalarda meditasyon ile ilgili yapılan çalışma 
örnekleri 
Yazar, Yılı           Hasta sayısı       Kanser tipi        Sonuç                                                                                     
Speca et al. 2000                   90                Kanser  
 Stres, 
 
 
 depresyon,  
 
 
 emosyonel  
 
 
 irritabilite ↓                                                                              
Carlson et al. 2001                54                Kanser                  Ruh halinde  
 
                          iyileşme, 
 
                          semptom  ↓   
Carlson et al. 2007                59                Prostat-meme    Stres, kan basıncı,  
 
                          kortizol ↓     
Witek-Janusek et al. 2008    66                Meme                  İmmün fonksiyon  
 
                                 ve yaşam kalitesi↑
Masaj:  En  eski  tamamlayıcı  tedavi  yöntemidir.  Kan  ve 
lenf  akımını  uyarmak,  sinir  uçlarını  harekete  geçirmek, 
sakinleştirmek,  toksinlerin  dışarıya  atılmasını  kolaylaştırmak 
ve  bütün  vücudun  beslenmesine  yardımcı  olmak  amacıyla 
yumuşak  dokulara  uygulanır.  Hastaların  ağrı,  yorgunluk, 
anksiyete, bulantı ve depresyonunu azalttığı, yaşam kalitesi ve 
uyku kalitesini arttırdığı tespit edilmiştir (Tablo 9).
Tablo  9.  Kanserli  hastalarda  masaj  ile  ilgili  yapılan  çalışma 
örnekleri 
Yazar, Yılı                      Hasta sayısı      Kanser tipi     Sonuç                                                                                     
Myers et al. 2008             Metaanaliz       Kanser        Ağrı, yorgunluk,  
 
                        anksiyete, bulantı,  
 
                        depresyon ↓
Listing et al. 2009                62                 Meme          Fiziksel rahatsızlık, 
 
                       yorgunluk ↓ 
 
                       ruh halinde ↑
Ernst et al. 2009               Metaanaliz       Kanser        Ağrı, anksiyete, 
 
                        bulantı, 
 
                        depresyon, yorgunluk ↓
Wilkinson et al. 2008       Metaanaliz      Kanser         Ağrı, anksiyete,bulantı ↓
Mehling et al. 2007             138                Kanser         Ağrı, bulantı, kusma,  
 
                      emosyonel sorunlar ↓
Ovayolu ve ark. 2011          280                Meme           Semptomlar ↓ 
 
                         yaşam kalitesi ↑
Falkensteiner et al. 2011  Metaanaliz     Kanser         Ağrı, anksiyete, 
 
                         depresyon ↓
Pruthi et al. 2009                  35                 Meme          Yorgunluk ↓  uyku  
 
                          kalitesi, iyilik hali ↑  
Billhult et al. 2007                39                  Meme          Bulantı ↓
Müzik:  Kanser  hastalarında  müziğin  kullanım  amacı,  hastada 
gevşeme  sağlamak,  konforu  arttırmak,  tedaviye  bağlı  stresi, 
ağrıyı,  depresyonu,  kan  basıncını,  anksiyeteyi,  bulantı  ve 
kusmayı azaltmaktır (Tablo 10). 
Tablo  10.  Kanserli  hastalarda  müzik  ile  ilgili  yapılan  çalışma 
örnekleri
Yazar, Yılı           Hasta sayısı      Kanser tipi               Sonuç                                                                                     
Li et al. 2011             120                   Meme                Ağrı ↓ 
Bradt et al. 2011     Metaanaliz       Kanser               Anksiyete, 
 
                      depresyon, kan basıncı,  
 
                      ağrı ↓
Lin et al. 2011            98                    Kanser               Anksiyete ↓
Refleksoloji:  Vücudun  spesifik  noktalarına,  genellikle  el  ve 
ayaklara basınç uygulayarak yapılan bir tedavi yöntemidir. Bu 
spesifik noktaların iç organlara karşılık geldiği düşünülmektedir. 
Kanserli hastalarda refleksolojinin etkinliğinin değerlendirildiği 
çalışmalarda;  hastaların  yaşam  kalitesini  arttırdığı,  ağrı  ve 
anksiyetesini azalttığı gösterilmiştir (Tablo 11).
Tablo  11.  Kanserli  hastalarda  refleksoloji  ile  yapılan  çalışma 
örnekleri
Yazar, Yılı                     Hasta sayısı      Kanser tipi      Sonuç                                                                                     
Kim et al. 2010           Metaanaliz        Meme             Yaşam kalitesi, ruh hali ↑
Sharp et al. 2010                   183         Meme             Yaşam kalitesi ↑
Stephenson et al. 2003           36        Kanser             Ağrı ↓
Stephenson et al. 2007           86        Kanser             Ağrı, anksiyete ↓
Kriyoterapi:  Kemoterapi  ajanlarının  oral  mukozaya  dağılımını 
engellemek  amacı  ile  oral  kavitenin  soğutulmasını  içeren  bir 

TIBBI
ONKOLOJI
KONGRESI
81
uygulamadır.  Yapılan  çalışmalarda  özellikle  5-Fluorouracil 
kullanan  hastalarda  kriyoterapinin  mukozit  önlemedeki 
etkinliği gösterilmiştir (Tablo 12).   
Tablo  12.  Kanserli  hastalarda  kriyoterapi  ile  yapılan  çalışma 
örnekleri
Yazar, Yılı                        Hasta sayısı      Kanser tipi                       Sonuç                                                                                     
Worthington et al. 2002     Metaanaliz           Kanser                  Mukozitte 
kullanılabilir
Katrancı et al. 2011                   60                 Kanser 
Mukozit ↓
Vokurka et al. 2011                 126               Hematolojik      
Mukozit ↓
Svanberg et al. 2010                 78                Hematolojik  Mukozit, ağrı ↓ 
beslenme durumu ↑
Modern  tıp  uygulayıcıları  tamamlayıcı  tedavi  yöntemlerini 
doğrudan  ret  etmek  yerine  bilimsel  çerçevede  sorgulamaya 
ve hastaya katkı sağlayabilecek kanıtlanmış uygulamaları klinik 
pratiklerine entegre etmeye başlamışlardır. Kuşkusuz ki kanser 
gibi  takip  ve  tedavi  süreci  son  derece  güç  olan  bir  hastalık 
seyrinde,  hastaya  katkı  sağlayacak  güvenilir  ve  uygulanabilir, 
maliyet etkin yöntemlerin aranması ve denenmesi kaçınılmaz 
olacaktır. Tüm bu çabalar bilimsel ve etik uygulamalar eşliğinde 
olmalıdır.  Aksi  takdirde  tüm  dünyada  olduğu  gibi  ciddi  bir 
bilgi  ve  deneyime  ihtiyaç  duyulmaksızın  uygulanabilecek 
yöntemlerden olan tamamlayıcı tıp uygulamaları hem hastaların 
sağlığına  zarar  verirken  aynı  zamanda  uygulayıcılarına  haksız 
kazanç ve ekonomik kayıp oluşturacaktır. Bu amaçla Amerikan 
İntegratif  Onkoloji  Derneği  tarafından  2007  yılında  integratif 
(bütünleyici) tıp uygulamaları rehberi önerileri yayınlanmıştır. 
Bu öneriler şu şekilde sıralanmaktadır;
•
Hastaların 
hepsine 
tamamlayıcı 
yöntem 
kullanıp  
 kullanmadığı sorulmalı ve kanıta dayalı rehberler sunulmalı. 
•
Beyin-vücut modaliteleri; anksiyete, mood bozuklukları, kronik 
ağrı ve yaşam kalitesini artırmak için önerilmeli. 
•
Kemoterapiye bağlı erken bulantı-kusmada, yanıt alınamıyorsa 
akupunktur önerilmeli. 
•
Radyoterapiye bağlı ağız kuruluğunda akupunktur önerilmeli. 
•
Masaj uygulaması, onkoloji alanında eğitimli masaj uzmanlarının 
yapması koşulu ile önerilmeli. 
•
Kanserli  hastalarda  sigara  klasik  yöntemler  ile  bırakılamıyorsa 
akupunktur önerilmeli 
•
Kemoterapi sırasında egzersiz fiziksel ve mental fonksiyonlara 
katkı sağladığı için önerilmeli. 
Ayrıca  tamamlayıcı  yönteme  başvuran  hastaların  tercih  hakkına 
saygı duyulmalı, zarar verilmemeli, yararlı olma ilkesi ve hakkaniyet 
gözetilmeli  ve  bu  doğrultuda  aşağıda  belirtilen  şemadaki  yol 
izlenmelidir (Şekil 1). 
Şekil 1. Tamamlayıcı kullanan hastaya yaklaşım ilkeleri
Sonuç  olarak,  hastanın  tedavisinden  ve  bakımından  sorumlu 
olan sağlık ekibi üyeleri; kanser hastalarının tamamlayıcı yöntem 
kullanım  nedenlerini  ve  bunu  etkileyen  faktörleri  bilmeli  ve 
günümüz modern tıbbın olanakları ile tedavi olabilecek kanser 
hastalarının  sağlık  bakım  sisteminin  içerisinde  kalmalarını 
sağlamalıdır.  Konvansiyonel  tedavileri  uygularken  hastaların 
tedavi  kararlarına  katılımı  ve  tedavileri  üzerinde  daha  çok 
kontrol  olanağı  sağlanmalı  ve  hasta  ile  olumlu,  insancıl  ve 
saygılı bir iletişim kurulmalıdır. Eğer hasta tamamlayıcı yöntem 
kullanmak  istiyorsa  ya  da  kullanıyorsa  ve  bunu  ekip  üyeleri 
ile  paylaşıyorsa,  hasta  ile  olan  iletişimde  kabullenici,  açık  ve 
net  olunmalıdır.  Hastanın  kullandığı  tamamlayıcı  yöntem  ile 
ilgili ayrıntılı bilgi alınmalıdır. Hastanın bu yöntemi ne sıklıkta 
kullandığı, güvenli olup olmadığı bilimsel olarak yararının var 
olması  ve  yöntemin  hasta  tarafından  ne  şekilde  algılandığını 
ekip  üyelerinin  bilmesi  oldukça  önemlidir.  Aksi  takdirde 
hasta  konvansiyonel  tedavilerle  birlikte  tamamlayıcı  yöntem 
kullandığını sağlık ekip üyelerine söylememekte ve bu durum 
da istenmeyen olumsuz etkilere neden olmaktadır.