Korporativ boshqaruv

Jamiyatning qarz majburiyatlari narxi. Qarzga olingan mablag‘lar narxini aniqlashning muhimligi shu bilan belgilanadiki, aynan u korxonaning qimmatli qog‘ozlari bozor ko‘rsatkichlari bilan hech bo‘Lmaganda nazariy jihatdan bog‘liq.
Olingan kreditdan foydalanayotgan korxona bankka yoki boshqa kredit muassasasiga foizlar toUashga majbur. Aynan shu sababli kapitalning mazkur tarkibiy qismi o'zining ma’lum bir narxiga egaligi haqida gapirish mumkin. Biroq bu narxni faqat to‘lanadigan foizlar hajmidan kelib chiqqan holda hisob-kitob qilib bo‘lmaydi. Bu yerda quyidagilami bilish zarur:

• 
  korxonaga kredit ajratgan subyektni;
  
• 
  kredit vositalarining maqsadli vazifalarini;
  
• 
  kreditdan real foydalanishni;
  
• 
  moliya sohasida davlat siyosatini;
  
• 
  kredit olingan valuta turini.
  

Shartnomaga muvofiq korxona kredit tashkilotiga foizlar to‘lashi lozim. Uning uchun to‘lov muddatlari hajmi va o‘z vaqtidaligi muhim. Biroq korxonaning o‘zida to"lov uchun mablag‘lami olish mumkin bo‘lgan.turli «manbalar» mavjud. Shunga qarab kapitalning qarzga olingan qismi narxi ham o‘zgaradi. Real foizlar faqat korxona

foydasidan to Ча rush i yoki qisman chiqarilayotgan mahsulot tannarxiga kiritilishi mumkin.

Kapitalning qarzga olingan qismi narxini shakllantirish zamonaviy qonunchilikning ko'plab xususiyatlariga, soliq organlari faoliyatiga va korxonaning o^ziga bog'liq. Hozirgi paytda kredit bo'yicha foizlarni mahsulot tannarxiga kiritish masalasini tartibga soladigan bir nechta me’yoriy hujjatlar amal qilmoqda. Foizlarning qaysi qismi tannarxga kiritilishiga jamiyatning foyda hajmi bog4iq bo4adi. Demak, kreditga xizmat ko'rsatish jarayoni taqsimlanmagan foyda hajmiga ham, hissadorlik kapitaliga xizmat ko'rsatish hisoblangan dividend to'lov- lariga ham ta’sir ko'rsatadi.
Jamiyatning qarz majburiyatlari qatoriga u tomonidan chiqarilgan obligatsiyalami ham kiritish lozim. Jamiyatning obligatsiya chiqaruviga xizmat ko'rsatish bo'yicha xarajatlarini quyidagi turlarga taqsimlash mumkin:

• 
  emissiya tayyorlash bo'yicha xarajatlar;
  
• 
  emissiyani joylashtirish bo'yicha xarajatlar;
  
• 
  foiz to'lovlari;
  
• 
  to'lov va qaytarib berish jarayonlari o'tkazish xarajatlari.
  

Obligatsiyalar narxini faqat foiz to'lovlaridan kelib chiqib aniqlash uchun klassik formulani taklif etish mumkin. Agar obligatsiyalar belgilangan vaqt muddatida to'lanadigan bo'lsa, bunda ularning egalariga to'lanadigan obligatsiyalar nominalini ham hisobga olish zarur.
Obligatsiyalar bo'yicha foizlar soliqqa tortiladi, shuning uchun ularning narxi stavkaga qarab o'zgarib turadi. Obligatsiyalami joylash- tirishda shuni hisobga olish kerakki, bu turdagi qimmatli qog'ozlar nominaldan qimmatga ham sotilishi mumkin. Ba’zida hisob-kitob uchun quyidagi formula qo'llanadi:
c = [C_nomp + -G)/r](l-AT)/0,5(C_WM +С_Л) (9)
bunda obligatsiya chiqaruvi nominal narxi;
P — daromadlar bo'yicha foiz stavkasi;
C_x ~ sotuv narxi;
t — zayom muddati;
N — foyda solig'i stavkasi.
Agar obligatsiyalar bo'yicha daromadlaming bir qismi xarajatlar tarkibiga kiritiladigan bo'lsa, ko'rinib turibdiki, bu turdagi qarz majbu-

riyatlari narxi kapital qiymatining o'zgarishiga yana ham ko'proq ta’sir ko'rsatadi.

Ba’zida sotuv narxi quyidagi ko'rinishda aniqlanadi:
Q-C^/d-/), (10)
bunda f— obligatsiya chiqarish va joylashtirish bilan bog'liq bo'lgan nominal qiymatdan foizda ifodalangan xarajatlar.
Yuqorida keltirilgan xarajatlardan tashqari, agar obligatsiyalar qog'oz shaklida chiqarilgan bo'lsa, qarz majburiyatlari blanklarini xarid qilish bilan bog'liq yoki qog'ozsiz shaklda chiqarilgan bo'lsa, reestr yuritish bilan bog'liq boshqa xarajatlar turlari ham mavjud.
Ayrim hollarda korxona ular bo'yicha kupon natural ko'rsatkichlarda ifodalangan obligatsiyalar chiqaradi. Masalan, «Komineft» AJ buning uchun o'z mahsuloti — neftdan foydalangan. Ko'rinib turibdiki, to'lov vaqtiga kelib naf narxi o'garishi mumkin. Demak, xarajatlar ham o'zgaradi. Shu sababli obligatsiyalar bo'yicha kupon o'lchanadigan tovar narxining o'zgarishini ma’lum bir zaxira bilan bashorat qilish maqsadga muvofiq.
Daviatning maqsadli kreditlari haqida bir og'iz gapirib o'tishni istardik. Ular aylanma vositalami to'ldirish uchun ajratiladi. Ularning qat’iy ravishda ajratilgan maqsadlarga foydalanilishi zarur.
Agar kredit vaqtida to'lanadigan bo'lsa, foizlar mahsulot tannarxiga kiritiladi.
Taqsimlanmagan foyda kelajakda qaror qabul qilingan paytdagidan ko'ra ko'proq daromad olish maqsadida korxonani rivojlantirishga qo'yilmalar kiritish uchun foydalaniladi.
Demak, dividend to'lamaslik va foydani investitsiyalash amalda daromad olishni kechiktirish hisoblanadi. Moliyaviy inqiroz sharoit- larida bu qadam ma’lum darajadagi risklar bilan bog'liq.
Fpydaning bir qismini ishlab chiqarishga investitsiyalash uchun bu qadamning kelajakda qanday iqtisodiy samara berishini baholash zarur. Agar investitsiyalardan olinadigan daromad hajmini keltirish darhol to'lanishi lozim bo'lgan dividendlardan katta bo'lishini hisobga olib, ko'p hollarda mos keluvchi loyiha ishlab chiqish haqida qaror qabul qilish zarur.
Bundan tashqari, hissador oladigan pullami qanday tasarruf qilishi mumkinligini baholash zarur. Agar mablag'lami koixonaga investitsiya- lashdan ko'ra ko'proq daromad keltiradigan muqobil variantlar bo'lsa, pullar to'lanishi kerak.




Ko‘pincha direktorlar kengashi dividendlar hajmini kamaytirish yoki to‘lamaslik haqida qaror qabul qiladi, chunki belgilangan miqdorda mablag‘lar oqimisiz ishiab chiqarishni zarur darajada qollab-quwatlash ham ancha qiyin bc/ladi.
Yig‘ilish dividendlar hajmini oshirish tomon o‘zgartirish imko- niyatiga ega emasligi tufayli shunday boflib chiqadiki, hissador daromadning ma’lum bir qismini ololmay qoladi.
Biroq agar hissador ushbu korxona xodimi hisoblansa, taqsim- lanmagan foydani investitsiyalash bilvosita uning daromadlarini oshi- rishga yoki belgilangan darajada saqlashga olib keladi. Foydani qayta investitsiyalashda ro‘y berishi mumkin bo‘lgan barcha oqibatlarni hisobga olib, xulosa chiqarish mumkinki, umumiy holatda taqsimlan- magan foyda narxini aniqlash juda qiyin. Oddiy hissadorlik kapitali narxini tahlil qilishda foydalanilganga o‘xshash dividend yondashuvidan foydalanishni taklif etish mumkin.
Investitsiyalar samaradorligini aniqlash uchun foyda sohasida korxonaning kelajakdagi kc/rsatkichlarini bashorat qilgan holda loyiha tahlilini amalga oshirish zarur.
Shundan keyin hissadorlarga real toflanishi mumkin bo‘lgan dividendlar hajmini baholash talab qilinadi. Bu dividendlar hajmi — D boTsin. Real bozor ma’lumotlariga muvofiq diskontlash koeffitsientini tanlashda joriy vaqtga keltirilgan to‘lov qiymati olinadi -A/(l +*).
Bu qiymatni korxona hisobot davri yakunida to‘lashi mumkin boflgan dividendlar hajmi bilan taqqoslab, investitsiyalami amalga oshirish natijasida paydo bo'ladigan o‘sish qo‘lga kiritiladi. Ehtimol, risk uchun to‘lov va inflatsiya ta’sirini hisobga olmaydigan bo'lsak, ushbu tahlil to‘liq bo‘lmaydi. Aytish mumkinki, taqsimlanmagan foyda narxi (Q quyidagicha hisob-kitob qilinadi:
C = P,/Pr[l + (* + fc,)] (11)
bunda Pr — taqsimlanmagan foyda;