32TN. Kobernik, V. N. Sinev. Vvedenie v spetsialnost korrektsion pedagogika. Kiev. Glavnoe izdatelstvo ob'edineniya "Vusshaya shkola", 1984.
32TL. Mo’minova, M. qaqramonova. Logopediya terminlarining ruschao’zbekcha izoqli luqati. Toshkent, "O’qituvchi", 1988.
32TK. K. Mamedov, q.B. Shoumarov, V. P. Podobed. Psixik rivojlanishi sustlashgan bolalar qaqida. T., 1993.
32TV.S.Raqmonova. Korrektsion pedagogika va logopediya asoslari. T., 1991.
32TB. Shoumarov va boshqalar. 1001 savolga psixologning 1001 javobi. T., "Meqnat", 2000.
Anomaliya-jism yoki ruhiy rivojlanishning umumiy normalaridan ancha og`ish.
38TA. Ko’r va deyarli ko’r(qisman ko’ruvchi) bolalar. Ko’rish o’tkirligi O dan O,OO4gacha. Bu bolalar umuman ko’rmaydilar, ko’rish imkoniyati kam saqlangan. Mashqulotlarda ular asosan o’quv materialini sezish, eshitish idroki asosida o’zlashtiradila...
38TB. Zaif ko’ruvchi bolalar. Zaif ko’ruvchi bolalarning ko’rish o’tkirligi tuzatish(korreksiya) ko’zoynaklari bilan O,O6 dan O,O9 gacha. Bu bolalarda odatda ko’rishda murakkab nuqsonlar kuzatiladi. Ko’rish o’tkirligi patsligi bilan bir qatorda ayrim ...
38TV.Zaif ko’ruvchi bolalar. Ko’rish o’tkirligi tuzatish ko’zoynaklari bilan O.1dan O,3-O,4gacha. Ma'lum sharoitlarda ular ko’rish orqali erkin o’qib, yozishlari mumkin, buyumlarni ko’rib idrok etadilar, katta fazoviy doirada ko’rib mo’ljal oladilar.
Ko’rish analizatori yordamida dunyoni idrok etish bolaning psixik rivojlanishida muqim aqamiyatga ega. Tevarak-atrof qaqidagi eng kuchli taassurotlar ko’z bilan idrok etiladi. Bola ko’rish qobiliyati orqali narsalarning rangi, shakli, qajmi, qarakati,...
Ko’rish bolaning xayotiy faoliyatida va rivojlanishida muxim axamiyatga ega. Ko’rishdagi nuqsonlar bolaning ruxiy, jismoniy rivojlanishida ikkilamchi nuqsonlar kelib chiqishiga olib keladi. Tiflopedagogika fanida ko’rish nuqsoni darajasiga xamda o’qu...
3- Mavzu: SENSOR NUQSONLI BOLALAR
Ko’z ojizligi, ya'ni ko’rish nuqsonlari zo’rayib boradigan va bir xil turadigan (muqim) bo’ladi. Zo’rayib boradigan xili kun sayin oqirlashib, bora-bora ko’rlikka olib keladi. Muqim xili esa turg’un bo’ladi, bolaning ko’rish darajasi doim bir xilda tu...
Ko’rishga aloqador nuqsonlar kelib chiqish sabablariga ko’ra tuqma va orttirilgan bo’ladi. Tuqma nuqsonlar sabablari orasida irsiy kasalliklar (masalan, tuqma kataraktaning ba’zi shakllari va boshqalar), xomilador ayolning toksoplazmoz, qizilcha kasal...
Ma'lumki, ko’rish analizatori nurlarni qabul qiluvchi qism-ko’z olmasi (soqqasi) va uning yordamchi apparatidan ko’zga tushgan tasvirni avval po’tsloq otsi markazlariga, keyin esa oliy ko’ruv markazlari joylashgan katta miya po’sloqiga (yensa bo’lakla...
Tiflopedagogikada ko’zi ojiz bolalar ko’r (so’qir), yaxshi ko’ra olmaydigan, ko’zi xira, zaif ko’ruvchi bolalar guruhiga bo’linadi. Ko’r bolalarning ko’rish qobiliyati keskin kamaygan (total ko’rlik) yoki korreksiya qo’llanilganida (ko’zoynak tutilgan...
Yosh go’daklarda ba'zan ko’zga oid tug’ma nuqsonlar xam uchraydi:
Refraksiya anomaliyalari, ya'ni nurlarni sindiruvchi fokus ko’z turi oldida bo’ladi. Yaqin ko’rishda(blizorukots) bola uzoqdagi buyumlarni noaniq ko’radi. Yaqin ko’rishda qarita, jadvallar, sayr vaqtida uzoqdagi buyumlarni kuzatish, o’qish, yozish, m...
Birinchi guruhga tuqilishdan ko’zi ojiz va tug’ilganidan so’ng to uch yoshgacha bo’lgan davr ichida ko’rish qobiliyati buzilgan bolalar kiritilsa, ikkinchisiga keyinchalik ko’zi ko’r bo’lib qolgan bolalar kiritiladi, bunday bolalar xotirasida ko’rish ...
Ko’rish nuqsonlarining eng ko’p tarqalgan shakllaridan biri-refraksiya anomaliyalaridir. Ularga yaqin ko’rish (miopiya)ning turli darajasi, gipermetropiya, uzoqni ko’rish yoki yaqin ko’rish atsigmatizmi kiradi.
To’r pardaning eng ko’p tarqalgan tuqma kasalliklariga pigmentli retinit, albinizm, tur pardaning ko’chishi kiradi.
Pigmentli retinit –to’r pardadagi tayoqchalar faoliyatini buzilishi. Natijada kolbachalar faoliyati xam buziladi. Bu esa ko’rish maydonining torayishiga yoki ko’rishning butunlay yo‘qolishiga olib kelishi mumkin. Kasallik davolanmaydi.
Albinizm – to’r pardada pigment yetishmasligi. Natijada kishining ko’zi qizil, sochi va tanasi oq bo’lishi mumkin. Ularga yoruqlik to’suvchi ko’zoynak taqish, quyosh nurlaridan saqlanish tavsiya etiladi.
To’r pardaning ko’chishi-to’r parda tashqi qobiqining oqib tushishi. To’r parda tarang tortilib turgan yuqori miopiyali kishilarda to’r pardaning ko’chishiga moyillilik bor. Ular oqir ko’tarish, jismoniy mashqlardan saqlanishi lozim. Uzluksiz ishlas...
Glaukoma-ko’z ichki bosimining ko’tarilishi.
Zaif ko’ruvchi bolalarda ko’rish nervining qisman atrofiyasi, ko’z to’r qobiqining turli tuqun o’zgarishlari tez-tez uchrab turadi. Bunga turli miya kasalliklari:meningit, meningoensefalit va boshqalar sabab bo’lishi mumkin. Ko’rish atrofiyasi esa bos...
Ko’rish nuqsonlarining qay darajadaligi ko’zning sindiruvchi soxalarining xolatiga boqliq (shox parda, gavqar)
Katarakta – ko’z gavqarining loyqalanishi(pomutnenie). Bunda gavqarni jarroxlik yo’li bilan olib tashlash va yangisini qo’yish mumkin.
Afaksiya-gavqarning yo‘qligi.
Sqox pardaning vazifasi-nurlarni sindirish. Afaksiya kasalligida va gavqar siljib ketgan bolalar jismoniy vazifalardan cheklanishi, tez qarakatlar, oqir ko’tarish, tana silkinishlaridan ximoya qilinishi zarur.
1. Ko’rish analizatorining aqamiyati nimada?
2. Ko’rishdagi nuqsonlarning kelib chiqish sabablari nimada?
Uzoqdan ko’rishda – ko’zdan yiroqda ko’radi, ko’zga yaqin buyumlarni idrok etishda qiynaladi. Bunday bolalar mayda obektlarni ko’rib o’rganishga mo’ljallangan darslarda juda qiynaladilar va o’qish, yozish xamda tarqatma material bilan ishlashda qiyin...
Ba’zi bolalarda ambliopiya kuzatiladi. Ushbu nuqson ko’rishdan foydalanmaslik ntijasida rivojlanadi. Bunda ikki tomonlama qilaylik xamroq bo’lishi mumkin. Ambliopiyada ko’zning ko’rish va kuzatish qobiliyati buziladi. Bu esa o’qish va yozish, rasm c...
Nitsagm-ko’zning beixtiyor, ritmik takrorlanuvchi qarakatlari. Ko’zning ortiqcha qarakatlari natijasida ko’rilayotgan tasvir yoyilib ko’rinadi. Nitsagmda bola ko’rayotgan obektga ko’rish diqqatini jamlashda qiynaladi. Bu qiyinchiliklar, ayniqsa qarak...
Atsigmatizmda, ko’pincha uzoq va yaqindan ko’rishning buzilishi qo’shilib keladi. Sqox pardaning shakli buzilishi natijasida nurlar noto’qri sindiriladi.
Atsigmatizmi bor bolalar setchatkasida vertikal, gorizontal va boshqa yo‘nalishdagi qiyshik idrok kuzatiladi va natijadanoto’qri tasvir paydo bo’ladi.
Ko’rish nuqsonlarining yana boshqa shakllariga katarakta, ko’rish nervi atrofiyasi, albinizm, mikroftalm va boshqalarni kiritish mumkin.
Ko’zi ojiz bolalar bilan barcha ishlar ularning ko’rish tasavvurlarini tiklash asosida olib boriladi va bunda ma'lum natijalarga erishish mumkin bo’ladi. qar qolda bola rang, shakl va boshqalarni bir qadar eslab qoladiki, bu tegishli tushunchalar qosi...
Ko’rish qobiliyati keskin kamaygan ko’zi ojiz bolalar maxsus tashkil etilgan maktablarda yoki soqlom tengdoshlari orasida ta'lim olishlari kerak. Bu maktablarda soqlom analizatorlarning aktiv faoliyati asosida (tuyqu va eshitish, boshqa sezgi analizat...
Zaif ko’ruvchi bolalar tevarak-atrofni ko’rish analizatori orqali idrok etadilar. Ular qam ko’rish qobiliyati zaif bolalar uchun tashkil etilgan maxsus maktabda yoki ko’rlar maktabi qoshidagi maxsus sinflarda soqlom tengdoshlari orasida ta'...
Noto’qri muhit, noqulay sharoit bolaning ko’rish qobiliyati keskin pasayib borishiga olib kelishi mumkin.
Tarbiyachi va o’qituvchilar ko’rish qobliliyati zaif bolalarni o’z vaqtida oftalmolog quzuriga maslaqatga yuborishlari kerak.
Oftalmolog bolani tekshirib, kerak bo’lsa unga korreksiya qiladigan ko’zoynak taqib yurishni tavsiya etadi va bola qaerda ta'lim olishi kerakligini aniqlaydi. Ko’zoynak taqib yurishi kerak bo’lgan bolalarga boqcha va maktab sharoitida to’qri sanitariy...
Maxsus maktablarni bitirgach, ko’rish qobiliyati zaif bolalar jumquriyat ko’rlar jamiyati qoshidagi muassasalarda ishlaydilar, intellektual faoliyat bilan shuqullanadilar (yozuvchi, shoir, oliy va o’rta maktab o’qituvchilari, muzikachi, va boshqalar b...
Surdopedagogika lotincha «surdis» - surdis so’zidan olingan bo’lib «karlik» degan ma'noni bildiradi. Surdopedagogika defektologiyaning bir tarmog’i bo’lib, eshitishida nuqsoni bo’lgan shaxslar ta'lim-tarbiyasi masalalari, qamda muammolar...
4- Mavzu: ЕSHITISHIDA NUQSONI BO’LGAN BOLALAR
Surdopedagogikaning metodlari eshitishida nuqsoni bo’lgan, bolalarni o’rganish, ularni o’qitishni nisbatan yuqori pog’onaga ko’tarish, shuningdek ushbu toifa shaxslarni kelgusi xayotda o’z o’rinlarini topishlariga muvaffaq bo’lishlari juda zarur. Buni...
Ilmiy adabiyotlarni o’rganish.
Surdopedagogika umumiy pedagogikaning tamoyillaridan, metodlaridan ta'lim berish va tarbiyalash vositalaridan keng foydalanadi. Bu metodlar eshitishida nuqsoni bor bo’lgan bolalarning tarbiyasi, o’qishida va rivojlanishida qo’llaniladi. Surdopedagogik...
Umumiy fanlar — tarix, matematika, tabiat va q.z., shu bilan bir qatorda maxsus fanlar — eshitish qobiliyatini rivojlantirish, talaffuz qilish, nutq o’tsirishlar o’qitish va q.z., metodikalari yaratilgan. Surdopedagogika fanining tizimiga surdopedag...
Surdopedagogika lotincha «surdis» - surdis so’zidan olingan bo’lib «karlik» degan ma'noni bildiradi. Surdopedagogika defektologiyaning bir tarmog’i bo’lib, eshitishida nuqsoni bo’lgan shaxslar ta'lim-tarbiyasi masalalari, qamda muammolar...
Ko’pgina kuzatuvchi-surdopedagoglar ilg’or o’qituvchi va tarbiyachilar tajribasidan foydalanadilar. Kuzatuvchi ilg’or o’qituvchi ish tajribasidan foydalanadi, yosh va boshqa o’qituvchi ishi bilan taqqoslaydi. Ilg’or pedagok tajribani o’rganish uzoq mu...
Pedagogik tajriba – o’quv yoki tarbiyaviy jarayondagi ilmiy maqsaddir.
Kuzatuvchi pedagogik jarayonni biror maqsadga yo’naltirilgan qolda tuzadi yoki o’zgartiradi. Tajriba olib borishda bilimni , uning olib borilishini, tajribaning borishini va uning javoblarini analiz qilishda matematika metodlaridan foydalaniladi va bu...
O’qituvchilarning shaxsiy xujjatlarini urganish, xar bir ukuvchini ruxiyatini, kobiliyatini aniklashda yordam beradi.
Bolalar ishini o’rganish -
Bolalar ishini o’rganish metodi bolalarning bilimlarini va qobiliyatlarini aniqlashda yordam beradi.Bunda xar xil rasmlarni taxlil qilish, xar xil qog’ozlar, platsilinlardan foydalaniladi. Ularning ishi analiz qilinganda, uning tez tamom qilinganligi ...
Suxbat-
Suxbat metodi kar va zaif eshituvchi o’quvchilar va ularning ota-onalari, surdapedagoklardan olingan ma'lumotlar orqali olib boriladi. Bunda pedagog kuzatilayotgan shaxsga oldindan aniq maqsadga yo’nalgan savollar tuzilgan bo’lishi lozim.
So’rovnoma -
Kuzatuvda keng qo’llaniladigan metodlardan biri so’rovnomadir. So’rovnoma yozma yoki intervyu bo’lishi mumkin. Bu metod o’qituvchi yoki ota-onalar tomonidan o’rganilayotgan ob’ektning yoki shaxsning qiziqishlari, qarashlarini bilish mumkin.
38TSurdopedagogikaning rivojlanish bosqichi (tarixi).
Yeramizdan avvalgi kadimgi Grekiya va Rimda karlarni o’kitish va tarbiyalash ishlari olib borilgan, lekin bu boradagi qo’lyozmalar, xujjatlar saqlanib qolinmagan.
Yeshitishida nuqsoni bo’lgan bolalarni ta'lim va tarbiyaga o’rgatish Yevropa shaxarlarida olib borilgan. Kar bolalarni yakka o’qitishda o’sha vaqtning buyuk olimi Djerolamo Kardano (1501-1576) «karlik va soqovlikka» fiziologik tushuncha berdi. U tomon...
1- oqim —X.P.Bonet (Ispaniya), D.Bulver, D.Vallis (Angliya) va x.z. nutqning xar xil turlarini: so’zli, yozma, daktil, imo-ishora.
XVIII asrning 2 - yarmida Fransiya, Germaniya, Angliya, Avtsriyada maxsus o’qishlar karlar uchun ochildi. Sqarl Mishel Epe (1712-1789) Parijda karlar uchun intsitut ochdi, shu bilan bir qatorda u «mimik metod» yaratuvchisi xam. 1778 yil karlar uchun i...
1. Kar bolalar ta’rifini izohlang.
1. Bolaning eshitish idrokida qanday muammolar kuzatilishi mumkin?
Eshitishdagi orttirilgan nuqsonlar quloq yoki eshitish analizatorining tuzilishidagi kamchiliklardan kelib chiqishi mumkin. Bunga oliy nerv markazi, o’tkazuvchi yo’llar yoki quloqning o’zidagi o’zgarishlar sabab bo’ladi. Bolaning ilk yoshida o...
32T3. 32T38TXV-XVIII asrlarda karlarni yakka o’qitishda necha xil yo’li (oqimi) tashkil qilindi.
1. Kech kar yoki keyinchalik zaif eshituvchi bo’lib qolgan bolalar haqida tushuncha bering.
2. Maxsus muassasalarda ta'lim-tarbiya jarayonining o’ziga xosligi nimadan iborat?
