Korxona iqtisodiyoti

100 V + Rn
R = ————————,
100 - Rn

Bunda: V - korxonada joriy davrda ishlab chiqarilayotgan

mahsulot hajmining o‘sishi, %;
Rn - korxona xodimlarining foizlardagi
o‘zgarishi, %.
Ish vaqti fondidan samarali foydalanish hisobiga mehnat unumdorligining oshishi kuyidagi formula bilan hisoblanadi:


Ô_s1 - F_ñ0
R = —————— x 100
Fs₀

Bunda Fs₁, Fs₀ - mos ravishda bazis va rejalashtirayotgan

davrdagi bir ishchining samarali yillik
ish vaqti fondi, kishi - soat.
Shuni ta’kidlash kerakki, qo‘shimcha erishilgan mehnat unumdorligi ko‘rsatkichi ishlab chiqarish omillari va mavjud mehnat bozoriga bog‘liq.
Korxona qancha ishchi yollashi kerak, degan savolga javob topish uchun mehnatga bo‘lgan talab narxini, ya’ni ish haqi darajasini aniqlashi kerak.
Ishlab chiqarish omillari, shu jumladan mehnat resurslariga bo‘lgan talab - mehnat unumdorligiga bog‘liq.
Qo‘shimcha erishilgan (chegarali) mehnat unumdorligi deganda boshqa teng sharoitlarda har bir qo‘shimcha jalb qilingan mehnat birligi hisobiga mahsulot chiqarish hajmining oshishi tushuniladi.
Demak, optimallashtirish zaruratidan kelib chiqib korxonanai boshqarish barcha resurslarni almashtirishni yoki mehnat sarfini qisqartirishni talab qiladi. Ularni bunga hech kim majbur qilmaydi, balki raqobat soladigan xavf ulrni shunga intiltiradi.
Raqobat sharoitida ortiqcha ishchi kuchi, ishsizlik muammosi yuzaga keladi. Bunday holatda ishchi kuchidan ratsional foydalanish korxona uchun qanday ahamiyatli bo‘lsa, davlat boshqaruv organlari uchun ham shunday ahamiyat kasb etadi.
Misol. Bazis davrida korxonada tovar-mahsulotining tannarxi 400,0 mln. so‘m.i tashkil etdi. Hisobot davrida mehnat unumdorligini 7%ga va o‘rtacha ish haqini 5%ga oshirish ko‘zda tutilgan. Doimiy harajatlar miqdori o‘zgarmas sharoitda ishlab chiqarish hajmi 9%ga oshadi. Mahsulot tannarxida ish haqi - 23%ni, doimiy harajatlar - 20% ni tashkil etadi.
Tannarxning necha foizga pasayganligini va keltirilgan omillar ta’sirida qilingan tejam hajmini aniqlash kerak.
Yechim:
1. Mehnat unumdorligining oshishi va ish haqining oshishi hisobiga mahsulot tannarxining pasayishi:
Uish _{haq. rej.} 1,05
Srejt=(1- —————)  Drej=(1- ———)  23%=0,46%
Urej 1,07

2. Doimiy harajatlar o‘zgarmagan holda ishlab chiqarish hajmining oshishi natijasida mahsulot tannarxining pasayishi:

Ui_/ch.r. 1

So_.t=(1- ———)  Drej=(1- ———)  20%=1,6%
Ui_/ch.x. 1,09

3. Ikkala omil ta’siri natijasida mahsulot tannarxining pasayishi: