Korxonalarda moliayviy resurslarni boshqarishni samarali tashkil etish
Korxonalar moliyasida moliyaviy resurslarning ’ i
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- KORXONA MOLIYASI Pul fondlari Mol yetkazib beruvchilar bilan Moliyaviy munosabatlar
|
1.2. Korxonalar moliyasida moliyaviy resurslarning ’ i
Korxona moliyasi - korxona xo’jalik faoliyati jarayonida pul mablag’larining shakllanishi, taqsimlanishi va foydalanilishi bilan bog’liq vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlar yig’indisidir. Korxona moliyasi korxona faoliyatining asosiy bo’g’ini hisoblanadi. Korxona moliyasi moliyaviy resurslar manbalari, yalpi ijtimoiy mahsulot va milliy daromad yaratiladigan moddiy ishlab chiqarish doirasida bevosita qatnashadi. Umumiy holatda korxona moliyasini quyidagi 2-rasmda ko’rishimiz mumkin. 14 2-rasm. Korxona moliyasida moliyaviy munosabatlar va pul fondlarining tutgan ’ i 4 4 И.М.Карасева, М.А.Ревякина «Финансовий менежмент», ОМЕГА. Москва-2012, 21-стр. KORXONA MOLIYASI Pul fondlari Mol yetkazib beruvchilar bilan Moliyaviy munosabatlar Boshqa korxona va tashkilotlar bilan Xaridorlar bilan Qurilish, transport va boshqa firmalar bilan Xorijiy korxona va firmalar bilan Ustav kapitali Asosiy vositalar fondi Aylanma aktivlar fondi Qo’shilgan kapitali Rezerv kapitali Investitsion fond Jamg’arma fondi Amartizatsiya fondi Valyuta fondi Iste’mol fondi Budjetga to’lovlar foni Ish haqi fondi Korxona ishchi va xodimlari bilan Korxona ichkarisida Filiallar, tsexlar, bo’limlar orasida Tashkilotning yuqori bo’limlari, ichki moliya-sanoat guruhlari, xolding ichki bo’limlari bilan Turli darajadagi budjetlar bilan Moliya-kredit tizimi bilan Banklar bilan Sug‘urta kompaniyalari bilan Budjetdan tashqri fondler bilan Fond bozorlari bilan Investitsion fondler bilan Boshqa fondlar 15 Korxona quyidagilar bilan o’zaro moliyaviy munolsabatlarga kirishishi pul fodlarining shakllanishi orqali amalga oshiriladi: Mol etkazib beruvchilar – uning faoliyati uchun zarur bo’lgan moddiy qiymatliklar, xizmatlar sotib olinishida; pudratchilar – qurilish mantaj, remont va boshqa ishlarga to’lov; xaridorlar – tovar realizatsiyasida va xizmat ko’rsatishda; byudjet bilan – soliqlar, ajratmalar va boshqa to’lovlar bo’yicha; banklar – kreditlar, pul mablag’larining saqlanishi, hisob operatsiyalariga to’lovlar; ishchi va xizmatchilar – ish haqi va boshqa hisoblar bo’yicha. Korxona moliyaviy resurslaridan foydalanish samaradorligini aniqlashda shu narsani inobatga olish kerakki, moliyaviy natija faqat moliyaviy emas, balki moddiy va mehnat resurslari xara-jatlarining natijasi hamdir. Shuning uchun ham, masalan, mahsu-lotni realizatsiya qilishdan olingan foydani taqqoslab turib, buning natijasida faqat faoliyatning sof moliyaviy tomonini xarakterlovchi ko’rsatkichga ega bo’lamiz, deb hisoblash maqsadga muvofiq emas. Bu korxona moliyaviy- xo’jalik faoliyati samaradorli-gini xarakterlovchi yaxlit ko’rsatkichlardan biri bo’lib, unga kengaytirilgan takror ishlab chiqarish jarayonida moddiy-ishlab chiqarish va moliyaviy oqimlarning ajralmas bog’liqligi xosdir. Yuqorida bildirilgan fikr o’ziga moliyaviy natija va moliya-viy xarajatlarning tavsifini mujassam etuvchi korxona moliyaviy-xo’jalik faoliyatining samaradorligini xarakterlovchi boshqa ko’rsatkichlarga ham to’liq tegishlidir. Shunday bo’lishiga qaramas-dan analitik maqsadlar uchun bu majmua (to’plam)dan aynan korxona ning moliyaviy faoliyatini, uning moliyaviy va baho siyosatining samaradorligini o’xshash tarzda xarakterlovchi ko’rsatkichlarni ajratish muhimdir. Korxona moliyaviy operatsiyalarining daromadliligini xarak-terlovchi ko’rsatkich ularning samaradorligini sof moliyaviy nati-janing sof moliyaviy xarajatlarga nisbati shaklida ifodalab, ko’pchilik hollarda korxona moliya-xo’jalik faoliyatining haqiqiy samaradorligini aks ettirmaydi. Iqtisodiyot real sektori samara-dorligining ko’rsatkichlarida va baholarida bankrot holatida bo’lishlariga 16 qaramasdan moliyaviy “spekulyatsiyaning” imkoniyatlari ularni “cho’kmasdan” turishlariga sharoit yaratadi. Real sektor korxonalarida, moddiy ishlab chiqarishda moliyaviy resurslardan foydalanishning samaradorligini mos ravishda baholash talablariga u yoki bu darajada sotuv rentabelligi ko’r-satkichi (foydaning mahsulotni realizatsiya qilishdan olingan tushumga nisbati) javob beradi. Bu nisbatdagi surat va maxraj pul mablag’laridan iborat bo’lganligi uchun sotuv rentabelligini, ayrim holatlarni istisno qilgan tarzda, sof moliyaviy ko’rsatkich sifatida e’tirof etish mumkin. Shunday bo’lishiga qaramasdan bu erda yana bir narsani inobatga olmoq lozim, ya’ni samaradorlik-ning o’lchovi sifatida yuqoridagi ko’rsatkichning haqqoniylik darajasi juda ko’p omillarga, xususan, tushum va foydani shakl-lantiruvchi bozor baholarining monopol baholarni shakllanti-rishning salbiy ta’sirlaridan qanchalik ozod ekanligiga bog’liq. Yuqorida ko’rib o’tilgan barcha moliyaviy ko’rsatkichlarda mazmun va shakl o’rtasida dialektik qarama-qarshilikning mavjud-ligi namoyon bo’ladiki, bu narsa bizning holatda korxona lar moliya-sining (iqtisodiyot yaxlit moliyaviy sektorining ham) o’z iqtisodiy asosidan, ishlab chiqarishdan ajralib chiqishga va unga bog’liq bo’l-magan holda mustaqil hayot kechirish imkoniyatini qo’lga kiritishga intilishi orqali ifodalanadi. korxona lar moliya-xo’jalik faoliya-tining samaradorligini tahlil qilish va baholashda moliyaviy ko’rsatkichlar (masalan, tushum va foyda) moddiy aylanma mablag’-larning aylanuvchanligi, asosiy ishlab chiqarish fondlari va nomoddiy aktivlarning fond sig’imi kabi iqtisodiy ko’rsatkichlar bilan birgalikda qaralsa, bu qarama-qarshilik, ma’lum darajada, pasayadi. Korxonalarda pul fondlari korxona moliyasini tashkil etish asosini tashkil etadi. Chunki pul mablag’lari bo’lgandagina korxona moliyasiga ehtiyoj yuzaga keladi. Korxona moliyasi belgilangan maqsadiga erishish uchun pul fondalarini shakllantiradi, ularni taqsimlaydi va foydalanadi. Korxona pul mablag’laridan samarali foydalanish maqsadida turli maqsadli fondlarni shakllantiradi. Har bir pul fondlarning o’z maqsad va vazifalari 17 belgilanadi. Korxonalar pul fondlarini shakllantirish orqali xo’jalik faoliyatini kerakli mablag’lar bilan ta’minlashni amalga oshiradi, hamda takror ishlab chiqarishni kengaytiradi; pul oqimlarini ishlab chiqarish uzluksizligiga qaratadi; ilmiy texnika jarayonini moliyalashtiradi; yangi texnikani o’zlashtiradi va joriy etadi; sub’ektlarni iqtisodiy rag’batlantiradi; byudjet, bank va hokazolar bilan hisoblarni amalga oshiradi. Korxonalarda shakllanadigan pul fondlarini quyidagi 3-rasm misolida mohiyatini ochishga to’xtalishimiz maqsadga muvofiqdir. Korxona pul mablag’laridan samarali foydalanish maqsadida turli fondlarini shakllantirar ekan, bu fondlarni shartli ravishda quyidagicha tasvirlashimiz mumkin. Chunki har bir korxona o’z faoliyatidan kelib chiqib, o’ziga ahamiyatli bo’lgan pul fondlarini shakllantiradi. Ya’ni bir korxonada bo’lgan pul fondlari boshqasida bo’lmasligi mumkin. Umumiy holatda pul fondlarini quyidagi 3- rasmda aks ettirdik. Korxonaning o’z mablag’lari fondlari – korxona faoliyatini yuritishida o’ziga tegishli asosiy mablag’lari hisoblanadi. Bu mablag’larning ortishi korxonaning rivojlanayotganidan dalolat beradi. Korxonaning o’z mablag’lari xususiy kapital ham deb yurtitiladi. Bu kapital o’z ichiga ustav kapitali, qo’shilgan kapital, rezerv kapitali, taqsimlanmagan foyda va boshqalarni o’z ichiga oladi. Korxona o’z faoliyatini boshlashda ya’ni faoliyatini yuritishda zarur bo’lgan mulkni sotib olishni hamda ishlab chiqarishni yuritishni moliyalashtiradigan asosiy manba bo’lib korxonaning ustav kapitali shaklida jamg’arilagan mulk egalari mablag’lari, korxonada belgilangan tartibda shakllangan boshqa kapitallar, hamda tasischilarning ishlab chiqarishni kengaytiri uchun qoldirgan foydalari hisoblanadi. Bu mablag’lar korxonaning o’z mablag’laridir. Bundan tashqari korxonalar faoliyatini moliyalashtirishda qarz mablag’lari, ya’ni boshqa moliya- kredit tashkilotlaridan, yuridik va jismoniy shaxslardan ma’lum bir muddatga qaytarish sharti bilan oladigan mablag’laridan ham foydalaniladi. |