Korxonalarda moliyaviy risklarni boshqarish

Kafolatlangan garov (marja)ga qo‘yilgan talablar. Fyuchers shartnomalari bilan bitimlarda istiqbolli risk marja (margin) orqali qoplanishi mumkin. Marja – bu tuzilgan shartnomalar bo‘yicha kontragent majburiyatlarini qisman ta’minlash shakli hisoblanadi.
Birjada yangi pozitsiyani ochilishida bozor qatnashchisi kliring palatasiga defolt holatining ta’minoti sifatida boshlang‘ich marja kiritishi kerak. Hisob palatasi savdo natijalariga ko‘ra ishtirokchilarni kunlik moliyaviy natijalari (daromadi va xarajati)ni aniqlaydi, buni variatsion marja deyiladi. Hisob palatasi salbiy natijaga ega bo‘lgan tomonning mablag‘ini hisob raqamidan olib, ijobiy natijaga ega bo‘lgan tomonning hisob raqamiga o‘tkazadi. Bu jarayonni ba’zan marjani qaytatdan hisoblash (remargining) deb atashadi. Agar zarar ko‘rish natijasida marja miqdori ma’lum chegaraviy darajadan tushadigan bo‘lsa, bozor ishtirokchisi hisob palatasidagi hisob raqamiga qo‘shimcha mablag‘ kiritishi kerak, aks holda uning pozitsiyasi majburiy tarzda yopiladi.
Ikki tomonlama netting. Riskni pasaytirish bo‘yicha amaliy natija beradigan usullardan biri va xalqaro moliyaviy bozorlarida svop bitimlarining standart sharti hisoblangan usul – bu talablarni ikki tomonlama o‘zaro hisobga olish (netting) usuli hisoblanadi.
Ikki tomonlama netting tuzulgan bitimlar bo‘yicha tomonlarni o‘zaro talab shartlarini ifodalaydi. Netting maqsadi netting kelishuvi qamragan barcha bitimlar bo‘yicha yalpi riskni sof risk miqdorigacha qisqartirishdan iborat.
Limitlash. Moliyaviy risklarga qarshi javob choralarining asosiy usullaridan biri – bu limitlash, ya’ni har bir riskli holat yoki unga etaklovchi omillarni aniqlab, ularga cheklovlar tizimini o‘rnatish hisoblanadi.
Limitlar o‘rnatish tizimi quyidagi talablarga javob berishi kerak:

• 
  limitlar amal qilishi risk bilan bog‘liq barcha faoliyatga joriy qilinadi;
  
• 
  limitlarni hisoblashda barcha ehtimolli yo‘qotishlar jamlanadi;
  
• 
  limitlar o‘rnatilgan risk ustuvorliklari bo‘yicha belgilanadi;
  
• 
  limitlar stress-test natijasiga ko‘ra belgilanishi kerak.
  

Riskni baholash va boshqarish jarayoni samarali va barqaror bo‘lishi uchun u sodda, amaliy va tushunishga oson bo‘lishi kerak. Bu borada muvaffaqiyatga erishish qaror qabul qiluvchi boshqaruv va resurslarga bog‘liq. Jarayon malakali mutaxassislar tomonidan tegishli texnologiyalardan to‘g‘ri va o‘rinli foydalangan holda amalga oshirilishi kerak.
Korxonalarda moliyaviy risklarni baholash va boshqarishning vazifasi yuqorida keltirib o‘tilgan usul va texnikalardan faoliyat doirasida va riskni tahlil qilishda keng foydalanish hisoblanadi. Jarayon keng doirada riskka qarshi choralarni ishlab chiqish va joriy qilish hamda uning ustidan nazorat qilish haqidagi qarorlarni qabul qilish uchun ma’lumotlardan foydalanadi va natijalarni strategik rejalashtirish jarayoniga taqdim etadi.
Pirovardida ta’kidlash o‘rinliki, riskni baholash va boshqarishning eng mukammal tizimiga ega bo‘lib ham, uning salbiy oqibatlari va ta’sirini butkul bartaraf etish mumkin bo‘lmaydi. Biroq riskni baholash va boshqarishning zamonaviy usul va texnikalardan samarali foydalanish biznesni kutilmagan moliyaviy yo‘qotishlardan himoyalanish, o‘z vaqtida va ongli ravishda riskni qabul qilish imkonini beradi.

1^ Лукасевич И.Я. Финансовый менеджмент: учебник / 2-е изд. – М.: Эксмо, 2010. – 768с.

2^ Энциклопедия финансового риск-менеджмента под ред. канд. экон. наук А. А. Лобанова и А. В. Чугунова 4-е издание, исправленное и дополненное. М.: Альпина бизнес букс. 2009

3^ VaR ko‘rsatkichi Bazel qo‘mitasi, Xalqaro svop va hosilaviy instrumentlar assotsiatsiyasi, AQSh milliy sug‘urtachilar assotsiatsiyasi tomonidan tartibga solish instrumenti sifatida foydalanish tavsiya etilgan.

4^ Crouhu M., Galai D., Mark R. Risk management. – N.Y.: McGraw Hill, 2001

5^ Ступаков В.С. Риск-менеджмент: учебное пособие. М.: Финансы и статистика, 2005. 288с.

6^ Committee of Sponsoring Organizations of the Treadway Commission (COSO) Enterprise Risk Management – Integrated Framework, 2004.

7^ COSO, Enterprise Risk Management – Integrated Framework (2004).

8^ Real opsion – bu real aktivlar opsioni. Real aktivlarga yer, bino va uskunalar kiradi. Real opsion tahlili investitsion imkoniyatlarning kapital bahosini hisoblash uchun opsion baholash nazariyasidan foydalanadi.

9^ Frederic Funston and Stephen Wagner, Surviving and Thriving in Uncertainty (Hoboken, N.J: John Wiley & Sons, Inc., 2010), 69.