Kür çayı üçün çayın trans-sərhəd menecmenti, II mərhələ – Erm

6. Yekun nəticələr 

Səthi  suyun  keyfiyyəti  laboratosiyalarının  Kür  çayının  birgə  monitorinq  proqramında 

iştirakının  böyük  zərurəti  vardır  ki,  keyfiyyətin  idarəetmə  sistemi  işlənilsin  və  tətbiq  edilsin. 

Bəzi  laboratoriyalar  bu  prosesi  artıq  başlamışdır,  lakin  onlar  da  bu  prosesin  yalnız 

başlanğıcındadırlar.   

O  fakta  görə  ki,  bu  sahədə  milli  standartlar  mövcud  deyildir,  tövsiyyə  edilir  ki,  KİS-in 

işlənilməsi  və  sonar  akkreditasiyanın  keçməsi  haqqında  qərarın  qəbul  edilməsi  təqdirində 

beynəlxalq  standartlar  yerinə  yetirilsin.  Məs.  ISO/IEC  17025  “Testləşmə  və  kalibrləmə 

laboratoriyalarının kompetensiyasına dair ümumi tələblər”, 2005-ci il. 

Laboratoriya  müdiriyyəti  bilməlidir  ki,  KİS-in  işlənilməsi  və/və  ya  akkreditasiyası 

uzunmüddətli  və  çətin  prosesdir.  Buna  görə  də  tövsiyyə  edilir  ki,  laboratoriyalar  fərdi 

şəraitlərə  və  vəziyyətlərə  (texniki,  personal  ilə  əlaqədar  olan  və  maliyyə)  uyğunlaşdırılmış 

mərhələli yanaşmadan istifadə etsinlər. Xarici konsultantların dəvət edilməsi deyil, bu prosesi 

laboratoriya tərəfindən başlanılması tövsiyyə edilir. 

 

37 

Bu sənədin işlənilməsi laboratoriya tərəfindən KİS-in tətbiq edilməsi və akkreditasiyasının ən 

əhəmiyyətli və çətin hissəsidir. Buna görə də bu sənəddə diqqət, Avropa İttifaqının Kür çayı 

layihəsinin  laboratoriyalarının  mövcud  olan  vəziyyətdə  ən  böyük  sıçrayışı  kimi,  keyfiyyət 

üzrə  dərsliyinin  və  standart  əməliyyat  prosedurlarının  strukturu  və  məzmununa,  müşahidə 

imkanlarına və qeyri-məhdudluğa yönəldilməlidir. 

Laboratoriya müdiriyyəti bilməlidir ki, KİS-in tətbiq edilməsi və akkreditasiyası onlara təkcə 

müqavilələrin artmış miqdarı və artmış etimad şəklində faydanı və üstünlükləri deyil, eləcə də 

laboratoriyanın  bütün  iş  planına  təsir  göstərəcək  və  laboratoriyanın  bütün  xərclərini 

artıracaqdır (bəzi ədəbi mənbələr istismar xərclərinin 25-30%-lik artımına işarə edir).  

Üstünlük  həmçinin  ondan  ibarətdir  ki,  suyun  keyfiyyətinin  testləşməsi  zamanı  laboratoriya 

ISO/IEC  17025  standartının  tələblərinə  uyğun  olacaq,  ISO  9001-in  prinsiplərini  yerinə 

yetirəcək və digər KİS üçün əsası təqdim edəcəkdir (məs. YLT). 

Unutmamalıyıq ki, bu sənədi yalnız laboratoriyanın KİS-in işlənilməsi və akkreditasiyası 

prosesinin  başlanılması  haqqında  qərar  qəbul  etdiyi  təqdirində,  səthi  suyun  keyfiyyəti 

laboratoriyası tərəfindən ilk addım kimi istifadə etmək olar. Buna görə də tövsiyyə edilir 

ki, 

suyun 

keyfiyyətinin 

testləşmə 

laboratoriyalarında 

KİS-in 

işlənilməsi 

və 

akkreditasiyasını  keçmək  üçün  ədəbiyyatla,  digər  müvafiq  texniki  bələdçilər  və 

standartlarla tanış olasınız. 

 

7.  İstifadə edilmiş və oxunacaq əlavə ədəbiyyat 

 

ENV/MC/CHEM (98)17. Yaxşı laboratoriya təcrübəsinin OECD prinsipləri, 1998-ci il. 

EURACHEM/CITAC bələdçisi CG4, analitik ölçmələr zamanı qeyri-məhdudluğun 

miqdar şəklində təsvir edilməsi, ISBN 0-948926-15-5, 2000. 

EURACHEM/CITAC bələdçisi: kimyəvi analizdə müşahidə imkanı. Kimyəvi analizlərdə 

müqayisəliliyə nail olması haqqında dərslik, 2003-cü il. 

EURACHEM/CITAC bələdçisi, uyğunluq analizində qeyri-məhdudluq məlumatının 

istifadə edilməsi, 2007-ci il.

 

EUROLAB, 

testləşmənin miqdar nəticələri üçün ölçmənin qeyri-məhdudluğunun 

qiymətləndirilmə bələdçisi, 2006-cı il.  

 

ILAC-14:1996 “Laboratoriyanın keyfiyyət dərsliklərinin hazırlanması üçün akkreditasiya 

orqanlarından əlçatan olan rəhbər sənədlər”

 (

http://www.ilac.org

). 

  

ISO/IEC 17025, testləşmə və kalibrləmə laboratoriyalarının kompetensiyasına dair ümumi 

tələblər, 2005-ci il. 

ISO Guide 98-3, ölçmənin qeyri-məhdudluğu – hissə 3: ölçmədə qeyri-məhdudluğun ifadə 

edilməsi üzrə dərslik (GUM:1995), Jeneva, İsveçrə, 2008-ci il. 

 

38 

“Labcompliance”, ISO/IEC 17025 akkreditasiya paketi, 2009-cu il.  

http://www.labcompliance.com/books/iso17025 

ISO standartlarının seriyaları – beynəlxalq standartizasiya təşkilatı (ISO), Jeneva: 

 

Q 

ISO 9000 : 2000 keyfiyyətin idarəetmə sistemləri - əsaslar və lüğət  

 

 

ISO 9000 : 2000 keyfiyyətin idarəetmə sistemləri – tələblər 

 

 

ISO 9004 : 2000 keyfiyyətin idarəetmə sistemləri – işlərin yerinə yetirilməsinin 

yaxşılaşdırılması üzrə rəhbər prinsiplər 

 

8.  Abbreviaturlar 

 

EQC   

Keyfiyyətə xarici nəzarət  

GC-MS 

Qaz xromatoqrafiyası MS  

GLP   

Yaxşı laboratoriya təcrübəsi (YLT)  

HPLC 

Yüksək effektli maye xromatoqrafiyası  

ICP 

Hopmuş cütləşmiş plazma 

  

IQC  

Keyfiyyətə daxili nəzarət  

ISO  

Beynəlxalq standartizasiya təşkilatı, Jeneva  

ISO/IEC   Beynəlxalq standartizasiya təşkilatı / Beynəlxalq elektrotexnika komissiyası, 

Jeneva   

 

RSD 

Nisbi standart sapma  

QA  

Keyfiyyətin təmin edilməsi  

QC  

Keyfiyyətə nəzarət  

QM  

Keyfiyyət üzrə dərslik (KD) 

QMS  

Keyfiyyəti idarəetmə sistemi (KİS)  

SI   

Beynəlxalq vahidlər sistemi  

SOP  

Standart əməliyyat proseduru (SƏP)  

WI  

İş təlimatları    

 

 

 

 

9. Eskizlərin siyahısı 

 

 

Eskiz 1. ISO 17025-in ISO 9001-lə müqayisə edilməsi 

 

 

 

Əlavə 1. Laboratoriyanın akkreditasiyasına doğru addımlar 

 

 

P

l

a

n

l

a

ş

d

ı

r

m

a

P

MÜHİTİ MÜHAFİZƏ NAZİRLİYİNİN 

ÖHDƏLİYİ 

 

39 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Əlavə 2a. Daxili audit hesabatı 

 

 

Auditor 

 

 

Audit №: 

Keyfiyyət 

meneceri təyin 

edilmişdir  

Akkreditasiya üçün 

tələblər və sıçrayışların 

analizi  

Smeta  

Müdiriyyət akkreditasiyanı 

qərara alacaqdır 

- Keyfiyyət siyasəti sənədini yazın və 

imzalayın; 

 

- Keyfiyyət üzrə dərsliyin iş versiyasını işləyin; 

 

- Şöbələrin siyasət sənədini yazın və təsdiq 

edin; 

 

- Keyfiyyət nəzarətçisini təyin edin;  

 

- Sənədlərin nəzarət sistemini yaradın; 

 

- Prosedurları yazın (SƏP daxil olmaqla); 

 

- Laboratoriyaya buraxılma üçün razılaşmanı 

müəyyən edin; 

 

- Laboratoriya avadanlıqlarının siyahısını tərtib 

edin; 

 

- Avadanlığın texniki qulluğunu və 

kalibrləməsini qiymətləndirin. 

 

Keyfiyyət 

məsələlərində 

personalın 

treyninqi 

 

Keyfiyyət üzrə 

dərslik hazırdır

 

Daxili auditi və əgər 

aşkar edilsə, qeyri-

uyğunluqları düzəltməyə 

başlayın 

AKKREDİTASİYA ÜÇÜN MÜRACİƏT EDİN  

M

e 

n 

e 

c 

m 

e 

n 

t  

 

v 

ə 

 

t 

e 

x 

n 

i 

k 

i 

Nazirlik 

Trans-sərhəd 

monitorinqi  

Dəyəri və effektliliyi  

Mühiti mühafizə agentliyinin öhdəlikləri 

Laboratoriyanın öhdəlikləri  

Laboratoriyanın ISO 17025-ə uyğun olaraq akkreditasiyası haqqında qərar 

qəbul edilmişdir 

 

40 

Auditə tabe olan sahə / fəaliyyət 

 

 

Auditin nəticələri haqqında şərhlər 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Korrektə tədbirləri tələb edildi: ……………………………………………………………. 

 

…………………………………………………………………………………………………. 

 

Müvafiq korrektə tədbirlərinin tələblərinin surətləri əlavə edilir. 

 

 

 

 

Auditorun imzası:……………………………………………….. 

 

 

 

 

Tarix: …../……/…. 

 

 

 

 

Audit proqramının meneceri …………………………… 

 

 

 

 

 

Tarix: …../……/…. 

 

 

 

Əlavə 2b. Korrektə tədbirlərinin tələb edilməsi  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

       

 #

:…….. 

Daxili / xarici audit;       

Təchizatçının             

nöqsanı;     Müştərinin 

şikayəti   

 

 

Daxili nöqsan; yaxşılaşdırma imkanı 

 

Problemin təsviri 

 

41 

 

 

 

 

İmza: …………….                                                        Tarix: ……/……/…... 

 

Problemin korrektə edilməsi üçün tələb edilən tədbir: 

 

İmza: …………….                                                        Tarix: ……/……/…... 

 

 

Problemin əsas səbəbi 

 

 

 

İmza: …………….                                                        Tarix: ……/……/…... 

 

Problemin səbəbini aradan qaldırmaq üçün lazımi korrektə tədbiri 

 

 

İmza: …………….                                                        Tarix: ……/……/…... 

 

 

Korrektətədbirinin effektliliyini yoxlamaq üçün həyata keçirilmiş tədbir: 

 

 

 

İmza: …………….                                                        Tarix: ……/……/…... 

 

Sənədə dəyişiklik daxil edilmişdir: 

 

 

 

 

İmza: …………….                                                        Tarix: ……/……/…... 

 

 

Əlavə 3a. Laboratoriyada vəzifə təlimatının formatı 

 

1.  

Vəzifənin  adını  göstərin:  xahiş  edirik  ki,  vəzifəni  dəqiq  təsvir  edin,  o,  necə  təşkilat 

daxilində, eləcə də onun xaricində anlaşılan olmalıdır. 

 

2.  

Göstərin,  o,  kimin  qarşısında  məsuliyyət  daşıyır:  qeyd  edin  ki,  yuxarıda  duranın 

müavini kimdir.  

 

3.  

Göstərin, o, kimə nəzarət edir: nəzarətin sonrakı bir aşağı səviyyəsinin göstərilməsi 

tövsiyyə edilir.  

 

4.  

İşin ümumi məqsədini göstərin: ilk məqsədi qısa şəkildə müəyyən edin. 

 

5.  

Əsas vəzifələri göstərin: əsas vəzifə şəxsin işinin elə bir hissəsidir, hansı ki, işin ilk 

məqsədinə nail olmasını əhəmiyyətli dərəcədə dəstəkləyir. 

 

42 

 

•

 

Aktiv terminologiyadan istifadə edərək əsas vəzifələri sadə şəkildə göstərin. 

•

 

Birbaşa  vəzifələri  (faktiki  olaraq  özü  nə  edir)  və  menecerin  vəzifələrini 

(başqaları tərəfindən nəyin edilməsini təmin edir) ayırın.  

•

 

Əhəmiyyətli əlavə funksiyaları unutmayın. 

 

6.  

Göstərin, hansı kontrol məlumat lazımdır: qeyd edin ki, şəxs öz fəaliyyət sahəsi və 

vəzifələri haqqında hesabatı necə və nə zaman hazırlamalıdır. 

 

7.  

Səlahiyyətlərin  hüdudlarını  göstərin:  bəzən  şəxsin  hansı  hüquqlarının  olmadığını 

qeyd etmək daha asandır. 

 

8.  

Vəzifə  təlimatları  həmçinin  aşağıdakıları  əhatə  edə  bilər:  işin  lazımi  standartını 

(məs.  təqdimat,  dəqiqlik,  müddətlər)  və  işə  götürmə  şərtləri  (məs.  maaş,  iş  saatları, 

məsuniyyət). 

 

 

  

Vəzifələrin formalaşdırılması 

 

  

Əgər  sizin  təşkilatınız  böyükdürsə,  vəzifələrin  ayrı-ayrı  formalaşdırılması  lazım  ola 

bilər. Məsələn, hər şəxs tərəfindən nail olacaq konkret qısamüddətli məqsədlər, daha sonra isə 

onları məqsədləri qoymaq və işin həyata keçirilməsini qiymətləndirilmək üçün istifadə etmək 

olar. 

   

 

 

Kiçik təşkilat olduqda kadrların strukturu çevik olmalıdır. Bu bizə imkan verə bilər ki: 

 

•

 

Personal  birdən  artıq  funksiyanı  yerinə  yetirsin  (bu  cür  hallarda  konkurent 

prioritetlərlə münasibətdə təcrübənin münaqişəsi ola bilər); 

•

 

İşin  həcminin  və  funksiyalarının  nisbi  əhəmiyyətinin  dəyişikliyinə  uyğun  olaraq, 

funksiyaları bir şəxsdən başqa şəxsə verək. 

 

Bu cür hallarda ayrı-ayrı vəzifələrin formalaşdırılması bizə kömək edə bilər: 

 

•

 

Bir şəxs tərəfindən yerinə yetirilmiş vəzifələrin bir yerdə toplanılması; 

•

 

Hər  funksiyanın  iş  yüklənilməsinin  müəyyən  edilməsinə  görə  vəzifələrin  bir  şəxsdən 

başqa şəxsə verilməsi. 

 

Vaxtaşırı reviziyalar  

 

•

 

Vəzifə  təlimatlarının  ən  azı  ildə  bir  dəfə  reviziyası  lazımdır  ki,  onda  personalın 

vəzifələrinin dəqiq təsviri təmin edilsin; 

•

 

Vəzifələr, adətən, hər il personalın qiymətləndirilməsi əsasında formalaşdırılmalıdır.  

•

 

Unutmayın  ki,  reviziya  əhəmiyyətli  dəyişikliklərin  edilməsi  zamanı  mütləq 

keçirilməlidir.   

 

 

Əlavə 3b. Personalın treyninqinin qeydiyyat formatının nümunəsi 

 

 

Laboratoriyanın adı: 

 

43 

 

 

Şöbənin / departamentin adı: 

 

 

 

 

Şöbə meneceri:                                

 

 

Əməkdaşın soyadı: 

 

 

Doğulduğu tarix:                              Dərəcəsi:                      Şöbəyə gəldiyi tarix: 

 

 

Əvvəlki təcrübəsi: 

 

 

 

Akademik / peşəkar kvalifikasiya onun verilmə tarixini göstərməklə: 

 

 

 

(Misal 1. Analitik kimya magistri, UK Bratislava, 1990-cı il)  

 

 

(Misal 2. Analitik kimya bakalavrı, TU Tbilisi, 2005-ci il) 

 

 

 

Qısa kurslar və daxili treyninqlər, tarixləri göstərməklə: 

 

(Misal 1. 5-günlük treyninq, Səthi sular institutu, 05/06/2010-cu il) 

 

  

(Misal 2. 1-günlük əvvəlcədən tanışlıq, 03/07/2010-cu il) 

 

 

Konkret testlər / metodlar üçün treyninq: 

 

Misal 

 

Testin detalları 

Standart 

Tarix 

Avtorizasiya