Kurs I Ş İ fakultə: qrup: MÜƏllim: TƏLƏBƏ: baki-202 azərbaycan memarliq və İNŞaat universiteti

Bazarın real tutumu dedikdə təhlil edilən dövrdə natural və ya dəyər ifadəsində faktiki satışın həcmi başa düşülür və real alıcı və istehlakçıların tələbatı ilə müəyyən olunur.
Bazarın potensial tutumu dedikdə, isə həmin dövrdə maksimum satıla biləcək məhsulun həcmi (natural və ya dəyər ifadəsində) başa düşülür və real və potensial alıcı və istehlakçıların tələbatı əsasında formalaşır.
Bazarın tutumunu ümumi formada iki göstəriciyə: istehsalın və istehlakın həcmi göstəricisinə görə müəyyən edirlər.
Bazarın tutumu məhsul istehsalının həcminə görə müəyyən edildikdə ölkədə istehsal olunan məhsulun həcminin üzərinə idxalın həcmini əlavə edir və alınmış nəticədən ixracın həcmini çıxırlar.
Bazarın tutumu istehlakın həcminə görə müəyyən edildikdə isə ölkə əhalisinin gəlirlərinin üzərinə ölkəyə gələn xarici vətəndaşların ölkəyə gətirdikləri pul vəsaitlərinin məbləği əlavə edilir və alınmış nəticədən ölkə vətəndaşlarının xaricə apardıqları pul vəsaitlərinin məbləği çıxılır.
Bazarın tutumuna çoxlu sayda amillər təsir edir. Bazarın tutumuna təsir edən amillər ümumi formada iki qrupa: ümumi amillərə və spesifik amillərə bölünür.
Bazarın tutumuna təsir edən ümumi amillərə sosial-iqtisadi və demoqrafik amillər aiddir. Bazarın tutumuna təsir edən spesifik amillərə isə istehlakçıların və alıcıların davranış tərzi, onların psixologiyası, həyat tərzi və digər psixoqrafık amillər, habelə modanın dəyişməsi, milli adətənənələr və s. amillər aiddir. Bazarın tutumuna təsir edən spesifik amillər ayrı ayrı məhsullar bazarının tutumunu və bazarların məhsul strukturunu müəyyən edir.
Bazann tutumunun müəyyən edilməsində iki metoddan: konyunktura metodundan və proqnozlaşdırma metodundan istifadə edilir.
Bazarın tutumunun müəyyən edilməsinin konyunktura metodundan operativ marketinq planlarının tərtibində istifadə edilir. Konyunktura metodunda konkret məhsul üzrə tələb və təklifin nisbəti öyrənilir, məhsul satışının həcmi, ehtiyatların həcmi, məhsullann qiymətinin səviyyəsi və nisbəti və bu göstəricilərin dəyişmə meylləri təhlil edilir və iqtisadi-riyazi, statistik və digər metod və üsullardan istifadə etməklə bazann tutumu hesablanılır.
Bazarın tutumu proqnozlaşdırma metodu ilə müəyyən edildikdə bazarın tutumuna və quruluşuna təsir edən amillər, bu amillərlə bazarın tutumu arasındakı asılılığın səviyyəsi müəyyən edilir, bu amillərin inkişa meyli və onların bazarın tutumuna təsiri proqnozlaşdırılır və müxtəlif proqnozlaşdırma metodlarından (iqtisadi-riyazi proqnozlaşdırma metodlarından, korrelyasiya və reqressiya təhlilindən, analitik modelləşdirmədən, səmərəli istehlak nəzəriyyəsindən və s.) istifadə etməklə bazarın tutumu hesablanılır.
Bazarın tutumu hesablandıqdan sonra müəssisənin bazar mövqeyi müəyyənləşdirilir. Müəssisənin bazardakı mövqeyi iki göstərici: satışın həcmi və müəssisənin bazar payı göstəricilərinin köməyilə qiymətləndirilir.
Satışın həcmi göstəricisi müəssisənin bazarda sata biləcəyi məhsulların natural və dəyər ifadəsində həcmini xarakterizə edir.
Satışın həcmi göstəricisi müəssisənin satışının həcminin çox və ya az olması haqqında fikir söyləməyə, onun rəqib müəssisələr tərəfindən sıxışdırılıb-sıxışdırılmamasını müəyyən etməyə imkan vermədiyindən və digər səbəblərdən bazar payı göstəricisindən də istifadə edilir. Müəssisənin bazar payı göstəricisi konkret məhsul üzrə müəyyən edilir və müəssisə tərəfindən satılan konkret məhsulun miqdanm həmin məhsulun satışının ümumi miqdarına bölməklə hesablanılır.
Hər bir müəssisə məqsədindən, resurs və imkanlarının həcmindən asılı olaraq seqmentlər arasındakı fərqləri nəzərə almadan bütünlükdə bazarda, ayrı-ayrı seqmentlər arasındakı fərqləri nəzərə almaqla bir neçə iri bazar seqmentində və ya ölçüsünə görə böyük olmayan məhdud sayda seqmentdə fəaliyyət göstərə bilər. Müəssisə bütünlükdə bazarda, bir neçə iri bazar seqmentində və ya məhdud sayda bazar seqmentində fəaliyyət göstərməsindən asılı olaraq
a) diferensiallaşdırılmamış marketinq strategiyasından,
b) diferensiallaşdırılmış marketinq strategiyasından və
c) təmərküzləşmiş marketinq strategiyasından istifadə edə bilər.