18
2.
Afaziya -
bosh miyaning muayyan joyi shikastlanishi bilan bog’liq holda
nutqning to`liq yoki qisman yuqolishi. Ma’nodoshlari:
nutqning buzilishi, yo`qolishi.
Bola nutqining
bosh miya jarohatlanishi, neyroinfeksiya yoki, miya shishi
natijasida yo`qolishi nutqning shakllanib bo`lganidan so`ng yuz beradi. Agar bunday
buzilish uch yoshdan so`ng sodir bo`lsa, unda bolalar afaziyasi deb nomlanadi. Agar
buzilish kattaroq yoshda yuz bergan bo`lsa, unda afaziya haqida fikr yuritiladi.
Yozma nutqning buzilishi. Uning qaysi turi buzilganiga qarab ikki guruxga
ajratiladi. Maxsuldor tur buzilganida
yozuvning zaiflashuvi, reseptli yozma faoliyat
buzilganida - o`qishning zaiflashuvi kayd qilinadi.
1.
Disleksiya -
o`qish jarayonining qisman o`ziga xos buzilishi.
Harflarni idrok etish va tanishdagi qiyinchiliklarda; harflarni bo`g’inlarga qo`shish
va bo`g’inlardan so`z tuzish borasidagi tutilishlarda (bu so`z shakllarini noto`g’ri
talqin qilishga olib keladi); agrammatizmda va o`qiganlarini buzib tushunishda
namoyon bo`ladi.
2.
Disgrafiya -
yozish jarayonining qisman o`ziga xos ravishda buzilishi.
Harfning optik-fazoviy obrazining turg’un emasligida, harflarning aralashib ketishi
yoki tushib qolishida, so`zning so`z-bo`g’in tarkibini bayon qilish va gap qurilishida.
namoyon bo`ladi. O`qitish davomida yozish jarayoni shakllanmagan xollarida
agrafiya haqida fikr yuritiladi.
Bolalardagi yozish va o`qishning buzilishi bu jarayonlarni to`liq holda amalga
oshirish uchun zarur bo`lgan bilim va kunikmalarni uzlashtirishdagi qiyinchiliklar
orqali yuzaga keladi. Tadqiqotchilarning ma’lumotlariga ko`ra,
bu qiyinchiliklar
og’zaki nutqdagi nuqsonlar (optik shakllardan tashkari), tovush tahlili ishining
shakllanmagani va ixtiyoriy diqqatning bekarorligi bilan bog’liq bo`ladi.
Bolalardagi yozish va o`qishning buzilishini yozish, o`qishdagi
bilim va
kunikmalarning yuqolishidan, shuningdek afaziya paytida yuzaga keladigan
disleksiya (aleksiya) va disgrafiya (agrafiya) day ajrata bilmok lozim.
Shunday kilib, logopediyada nutq buzilishlarining 11
ta shakli ajratiladi,
ulardan 9 tasi orzaki nutq natijasi va ishlab chiqarishning turli jarayonlaridagi
19
buzilishlarni tashkil etadi. Qolgan 2 ta shakl esa yozma nutqning buzilish jarayoni
bilan bog’liq holda ajratiladigan buzilishlarni uz ichiga oladi. Og’zaki nutqning
buzilishlari
orasida disfoniya (afoniya), taxilaliya, bradilaliya, duduqlanish,
Dostları ilə paylaş: