104
Beshinchi gurux uchun tarqatma material. XVIII asr 2-yarmida uning ishini
va tadqiqotlarini Fransiyadagi taniqli davlat arbobi A.Tyurgo davom ettirdi. Shunday
qilib, xaqiqiy fiziokratlar maktabi yoki o‘sha davr tili bilan aytganda «iqtisodchilar»
maktabi dunyoga keldi. A.Tyurgoning iqtisodiy qarashlari uning 1766 yilda yozilgan
(1769-1770 yillarda chop etilgan) «Boylikning paydo bo‘lishi va taqsimlanishi
to‘g‘risidagi mulohazalar» asarida nisbatan to‘la yoritilgan.
U kapitalistik ishlab chiqarish munosabatlarini ancha chuqur tushundi,
feodalizmni islohotlar o‘tkazish yo‘li bilan yaxshilash mumkin degan fikrga (F.Kene
fikri) ishonmadi.
1774 yili qirol Lyudovik 16-chi A.Tyurgoni moliya bosh nazoratchisi
lavozimiga tayinladi. Bu lavozimda 2 yilga yaqin ishlagan A.Tyurgo mamlakat
iqtisodiyotini har tomonlama erkinlashtirish uchun imkoniyat yaratib beruvchi bir
qator farmon va qonun loyihalarini amalga oshirishga muvaffaq bo‘ldi. Masalan,
mamlakat ichkarisida donning erkin savdosini tashkil etilishi, natural yer
majburiyatini pulli yer solig‘i bilan almashtirilishi, sanoat sohasida tadbirklorlikning
rivojlanishiga to‘sqinlik qiluvchi hunarmandchilik birlashmalarining bekor qilinishi
shular jumlasidandir.
Ish haqi nazariyasi Xuddi fiziokratlarga o‘xshab, A.Tyurgoning tasdiqlashicha, dehqon barcha
ishlarda birinchi harakatlantiruvchi kuch hisoblanadi. Dehqon o‘z yerida barcha
xunarmandlarning ish haqiniyaratadi. Ish haqiga nisbatan ko‘proq ishlab chiqaruvchi
yagona mehnat – bu dehqon mehnatidir.U millatning boyligini yer va undan
olinadigan daromadlar deb hisoblaydi. U ish haqini, F.Kene kabi, yashash vositalari
minimumiga bog‘lab tushuntiradi hamda uni tahlil qilib, uning pastligiga sabab
qo‘yidagilarni ko‘rsatib beradi:
3.
Mehnatga bo‘lgan talab uning taklifidan orqada qolishi.
4.
Ishchilar o‘rtasidagi raqobatning riovjlanmaganligi.
